Hoe Viktor Orban zijn greep op het Hongaarse onderwijs versterkt

Sinds Viktor Orban aan de macht is, voert de Hongaarse regering een sterke centralisatiepolitiek door. Veel media zijn al in handen van Orbans stromannen, en ook op het onderwijs probeert Orban zijn greep te versterken. Leerkrachten en uitgevers van schoolboeken zijn ongerust.

‘Vanaf volgend schooljaar kan je eigenlijk spreken van een volledig staatsmonopolie in de

schoolboekenmarkt’, legt Laszlo Miklosi uit. Schoolboeken die door private uitgeverijen worden gepubliceerd verliezen hun licentie, waardoor leerkrachten enkel nog boeken kunnen gebruiken die door de overheid zelf zijn uitgegeven. Miklosi staat al dertig jaar aan het hoofd van de Vereniging voor Hongaarse Geschiedenisleerkrachten. De vereniging zet zich in voor de bescherming van geschiedenisleerkrachten, maar mengt zich ook in het bredere onderwijsdebat.

Uiteindelijk zullen leerkrachten de facto enkel nog kunnen kiezen tussen schoolboeken die door de overheid worden uitgegeven.

In 2014 introduceerde de Hongaarse regering een nieuwe wet die de markt van de schoolboeken moest nationaliseren. De wet voorzag in een nieuw orgaan, het Instituut voor Educatief Onderzoek en Ontwikkeling (OFI), dat zelf schoolboeken zou maken en publiceren. Daarnaast bepaalde de wet ook dat er vanaf dat moment slechts twee handboeken per vak op de officiële lijst van schoolboeken mochten staan. Voorheen had men keuze tussen vier tot vijf boeken per vak.

Elk schoolboek in Hongarije heeft een licentie, en om de vijf jaar moet die licentie worden hernieuwd. De laatste keer dat dat gebeurde was in 2013, vlak voor de nieuwe wet van kracht ging. In 2018 moesten de licenties bijgevolg opnieuw toegekend worden, maar het merendeel van de schoolboeken van private uitgeverijen ving toen bot. De Educational Authority, het overheidsagentschap dat verantwoordelijk is voor de accreditatie en licenties van schoolboeken, weigerde een groot deel van de bestaande licenties te hernieuwen. Volgens de beroepsorganisatie voor uitgevers van schoolboeken verdween zo van het ene jaar op het andere zeventig tot tachtig procent van de schoolboeken voor kernvakken van private uitgeverijen van de officiële lijst. Schoolboeken die door het OFI werden gemaakt krijgen automatisch een nieuwe licentie.

De lijst van schoolboeken waaruit leerkrachten kunnen kiezen wordt zo steeds kleiner. Uiteindelijk zullen leerkrachten de facto enkel nog kunnen kiezen tussen schoolboeken die door de overheid worden uitgegeven. ‘Bij sommige vakken staan er zelfs geen twee staatsschoolboeken op de lijst, maar slechts één’, aldus Miklosi.

Bedenkelijke inhoud

Wat problematischer is, zijn de kwaliteit en de inhoud van de staatsschoolboeken. In een geschiedenisboek voor veertien- en vijftienjarigen staat onder het thema multiculturalisme een speech die Viktor Orban in 2015 gaf voor het Europees Parlement, waarin hij het standpunt van Hongarije inzake vluchtelingen uitlegt. In die speech vertelt Orban dat Hongaren het positief vinden dat hun land homogeen is, een boodschap met een duidelijke politieke agenda.

Ook kwalitatief zijn de staatsschoolboeken van bedenkelijk niveau. Spellingsfouten, typfouten, printfouten, maar ook inhoudelijke fouten sieren de boeken, vertelt Miklosi: ‘Beeld je bijvoorbeeld in dat een belangrijke Belgische stad op de verkeerde plaats staat op een landkaart.’

De schoolboeken van het OFI worden gemaakt door een heel team van mensen. Verschillende auteurs sturen materiaal door, en het OFI verwerkt dat dan tot één geheel. Volgens Miklosi wordt het materiaal soms zodanig bewerkt dat auteurs niet meer herkennen wat ze hebben ingestuurd: ‘Er zijn al auteurs geweest die publiekelijk afstand hebben genomen van wat ze hadden geschreven. Er worden zaken herschreven, veranderd, of weggelaten. Soms gebeurt dit zelfs zonder hiervoor een reden te geven aan de auteur.’

Dit soort zelfcensuur kent mijn generatie nog heel goed van vroeger tijdens het communisme.

Zelfcensuur

Ook leerkrachten zelf ontsnappen niet aan politieke druk. Volgens Miklosi circuleerde er recent een brief van het ministerie van Onderwijs waarin men leerkrachten erop wijst dat ze enkel boeken van de officiële lijst mogen bestellen. Indien ze dat niet doen, zouden er ‘gevolgen’ zijn. ‘Leerkrachten begrijpen dit soort hints’, vertelt Miklosi. Er zou zelfs aan leerkrachten gevraagd zijn om niet met de ouders van hun leerlingen te praten over welk schoolboek ze gebruiken. ‘Leerkrachten zouden net wél moeten kunnen antwoorden wanneer ouders met vragen zitten’, aldus Miklosi.

In Magyar Nemzet, een krant die nauwe banden heeft met Fidesz, de partij van premier Viktor Orban, verscheen begin april een opiniestuk waarin ouders worden aangespoord om officieel klacht neer te leggen als leerkrachten de overheidsinstructies niet volgen. ‘Beste ouders, jullie zijn niet compleet hulpeloos tegen Bolsjewistische leraars. Het enige wat jullie moeten doen is het laten weten aan de autoriteiten’, zo leest het stuk. Om op veilig te spelen kiezen de meeste leerkrachten dus voor boeken die op de officiële lijst staan. ‘Dit soort zelfcensuur kent mijn generatie nog heel goed van vroeger tijdens het communisme’, zucht Miklosi.

Weerwerk

Ondertussen zitten ook vele uitgeverijen met de handen in het haar. De overheid weigert de licenties van hun boeken te hernieuwen en dat is een serieuze streep door hun rekening. Niet iedereen blijft bij de pakken zitten. Vijf private uitgeverijen stapten naar de rechtbank om de beslissing van de Educational Authority om de licenties van hun boeken niet te vernieuwen aan te vechten. Het gaat om maar liefst 122 rechtszaken, één per geweigerde licentie.

Een van hen is Andras Romankovics. Romankovics is leerkracht van opleiding, schreef zelf al meer dan veertig schoolboeken en richtte in 1995 samen met zijn vrouw een eigen uitgeverij op. Hij is ook al vijftien jaar de ondervoorzitter van de beroepsorganisatie voor uitgevers van schoolboeken. Zijn uitgeverij is voor zes schoolboeken naar de rechtbank gestapt. Drie rechtszaken won hij al. De andere drie liggen momenteel bij het Hof van Beroep.

Volgens Romankovics is het doel van de overheid duidelijk: ‘Dit beleid wil openlijk de private uitgeverijen uit de schoolboekenmarkt verdrijven.’ Of de regering dit beleid in de nabije toekomst zal aanpassen betwijfelt hij. Bovendien vreest hij dat het beperkter wordende aanbod uiteindelijk ook een negatief effect zal hebben op de kwaliteit van het onderwijs in Hongarije.

Uitgevers alleen kunnen het tij niet keren volgens Romankovics. ‘De enige kans op verandering is wanneer ook leerkrachten als één blok reageren’, aldus de uitgever. De vraag is wanneer dat zal gebeuren in een klimaat waarin diezelfde leerkrachten zich steeds minder durven uitspreken uit angst om hun job te verliezen.