‘Hoe versterken we onze Europese economie tegen een nakende Trump-recessie?’

Naar aanleiding van de aangekondigde invoerheffingen van de Amerikaanse president Donald Trump en een mogelijke economische recessie leggen Jonas Van der Slycken en Stef Kuypers in deze bijdrage uit hoe we volgens hen onze Europese economie schokbestendig kunnen maken.

Donald Trump stript instituties in een stormachtig tempo. De globalisering kreunt onder Trumps tarieven. Mexico en Canada krijgen een heffing van 25% voor hun uitvoer naar de VS. Canada geeft Trump een koekje van eigen deeg: hun 25% geldt zolang hun zuiderburen hun heffingen niet opheffen, zei Canadees premier Trudeau. Trump pleitte voor tariefuitstel en kwam erop terug.

Het zijn turbulente tijden. Ook in Europa loert door Trumps protectionisme een recessie om de hoek.

We kunnen gericht terugslaan met heffingen op boten, motoren en bourbon om ons niet te laten intimideren. Geopolitieke tektonische platen verschuiven. Is de oorlogseconomie een laatste redmiddel om de economie op te tuigen? We kunnen hopen dat militaire uitgaven het economisch bloeden zullen stelpen, maar zullen ze onze lokale economie steunen of elders het militair industrieel complex spijzen?

Wat als we deze handelsoorlog en wijzigende geopolitieke verhoudingen aangrijpen om onze economie robuuster te maken zodat we deze en andere schokken beter kunnen weerstaan?

Instabiliteit troef

Hogere Amerikaanse invoerheffingen maken Europese producten duurder. Onze export krimpt, productie zakt, mensen belanden in werkloosheid, geven minder uit, en voor je het doorhebt, verzeilen we in een recessie. Dan mogen onze overheden en centrale banken het zware geschut bovenhalen om onze economie te stutten.

Bij vorige crises kwam de Europese Centrale Bank (ECB) op de proppen met haar bazooka om vers geld in de economie te pompen. De ECB drukt geld bij om overheids- en bedrijfsobligaties op te kopen en vers geld over de financiële markten te strooien om de economie te stabiliseren.

Later, als de rust is weergekeerd, verdwijnt het extra geld weer. Wanneer bedrijven en overheden obligatieleningen afbetalen aan de ECB, draait de ECB de geldoperatie om door geld te vernietigen. 

Wat als we de publieke ECB-geldpersen laten draaien voor burgers met tastbare noden in plaats van voor de financiële economie?  

Geld dumpen op financiële markten durft er te blijven plakken zonder door te sijpelen naar de echte economie, waarin we op het einde van de maand rekeningen moeten betalen. Is dit hoe monetaire rechtvaardigheid er uit ziet?

Verwachten dat bedrijven investeren en banken leningen geven midden in een recessie is als wachten op water in de woestijn. In de plaats van bazookagewijs in het rond te schieten, laten we in het vervolg om financiële stabiliteit te bereiken geld op een precieze manier bij burgers droppen: helikoptergeld. 

Want de financiële wereld zorgt voor extra turbulenties, zoals Hyman Minsky stelt met de financiële instabiliteitshypothese: in een schijnbaar stabiele economie heeft de financiële sector neigingen om grote risico’s te nemen, wat instabiliteit genereert. 

Banken geven te veel leningen wanneer het goed gaat, maar houden de vinger op de knip wanneer het weer omslaat. Dit heeft verregaande gevolgen doordat banken wanneer ze leningen geven tegelijk ook geld creëren.

Je leest het goed, geld wordt gecreëerd via schulden. Wanneer we leningen afbetalen, verdwijnt geld uit circulatie. Tijdens crises droogt de geldhoeveelheid op omdat banken minder leningen geven terwijl we leningen afbetalen. Gretige bankiers aan de knoppen van de geldcreatiebron, dat is om problemen vragen. 

Tussen 1970 en 2017 waren er wereldwijd 151 bankencrises, 236 muntcrises, en 74 soevereine crises. Dat zijn er 461 in totaal, of 390 als je ze samentelt, want soms vallen banken, overheden en munten samen als dominosteentjes. Zo geschiedde het met de bankencrisis van 2008 en de daar op volgende schulden- en eurocrisis. Historisch onderzoek toonde bovendien aan dat schuld met rente in een traag groeiende economie onherroepelijk leidt tot onbetaalbare schulden. Stabiel is anders.  

Wat als we een geldsysteem uitbouwen waarvan de stabiliteit onafhankelijk is van economische groei?

Een stabiel geldsysteem 

Christine Lagarde en Ursula von der Leyen, als voorzitters van de ECB en Europese Commissie kijken wij uit naar jullie leiderschap om bij de volgende crisis geen symptomen te bestrijden, maar de oorzaken aan te pakken. Elke burger van de eurozone kunnen we beter geld toestoppen op hun bankrekening of een ECB-rekening geven om helikoptergeld te laten landen. 

Dit helikoptergeld kan ook het nieuwe monetaire beleid worden om geld schuldenvrij in omloop te brengen. Elke Europeaan krijgt maandelijks geld, wat iedereen financiële zekerheid geeft.

Een gelijkaardig Een soortgelijk experiment in Canada tussen 1974 en 1979 toonde dat de werkwilligheid amper daalt (enkel bij studenten en moeders van jonge kinderen), terwijl het de sociale cohesie, het onderlinge vertrouwen en de gemeenschapsinzet ten goede komt.

Om te vermijden dat de geldhoeveelheid blijft toenemen, is in het nieuwe systeem ook een afvoer nodig. De meest mathematisch stabiele methode voor een evenwichtige geldhoeveelheid is het innen van ‘parkeergeld’ – een klein percentage op het aanhouden van geld dat op iemands rekening staat. Dit parkeergeld haalt geld uit omloop en is een idee van econoom Silvio Gesell, die hiervoor bijval kreeg van John Maynard Keynes en Kate Raworth.

De combinatie van helikopter- en parkeergeld zorgt ervoor dat er – crisis of niet – steeds genoeg geld voorhanden is en moedigt ons aan om in plaats van geld op te potten, om het in de echte economie te laten rollen. Een duidelijke win-win-win in vergelijking met schaars gecreëerd en schuldgebaseerd geld.

Wie niet wil wachten op benevolente leiders kan lokaal zelf pionieren met duurzame geldsystemen. Deze niche-innovaties zorgen voor transities die het systeem uitdagen en veranderen. Wanneer niches doorbreken zullen onze politieke leiders wel volgen met ondersteunende maatregelen die eerst nog niet bon ton waren.  

Laten we niet langer wachten op de brandweer om weer brandjes te blussen. Wie weet blijkt Trump een zegen, wanneer we deze chaos aangrijpen om een schokbestendige architectuur te bouwen en fundamenten te leggen om weerkerende uitslaande branden te vermijden.

Zo hoeft de ECB in de toekomst geen groot geschut boven te halen bij economische schokken wanneer een pandemie, een nieuwe Trump of het klimaat wild om zich heen slaat, omdat het systeem zelf schokbestendig ontworpen is.

Waar blijven de loodgieters? Handen uit de mouwen, iedereen! 

Jonas Van der Slycken is gastprofessor welzijnseconomie (Vrije Universiteit Brussel & UGent) en auteur van Genoeg voor iedereen. 

Stef Kuypers is PhD onderzoeker monetaire systemen en gedrag (Vrije Universiteit Brussel) en lid van de raad van bestuur van Happonomy.