Hoe verlopen de Amerikaanse presidentsverkiezingen?

Om de vier jaar wordt een nieuwe president van de Verenigde Staten verkozen. Hoe word je nu president van de VSA? Wat zijn de kiesmannen en waarom zijn die swingstaten zo belangrijk?

De Verenigde Staten hebben twee dominante partijen, de Republikeinen (rood) en de Democraten (blauw), die elk via een eigen procedure hun presidentskandidaat verkiezen.

Voor de uiteindelijke presidentsverkiezingen van 5 november 2024 hangt het opnieuw van de staat af hoe gestemd kan worden. Het kan in persoon op de dag zelf, maar stemhokjes gaan ook op eerdere data open, en sommige kiezers kunnen per post hun stem uitbrengen. In 2020 pleitte Donald Trump voor in persoon stemmen op de dag zelf, maar covid noopte vele staten tot veel ruimere uitzonderingen dan bij eerdere verkiezingen werden toegestaan.

Op 5 november stemmen inwoners op hun kandidaat op de stembrief. Op basis van de uitslag per staat worden de kiesmannen (electors) toegekend. Die vormen samen het kiescollege dat finaal stemt op de presidentskandidaten. Zij stemmen in regel op de kandidaat van hun partij, maar daar werd in het verleden wel al eens van afgeweken.

Het systeem van kiesmannen

Die kiesmannen (of tegenwoordig kiespersonen) vertegenwoordigen hun staat. Er zijn 50 staten. Hoe meer inwoners, hoe meer kiesmannen naar het kiescollege worden gestuurd. Californië heeft 39 miljoen inwoners en stuurt 55 kiesmannen. Nevada heeft er 3,1 miljoen en stuurt er 6. Elke staat krijgt twee kiesmannen plus één per 720.000 inwoners. In de praktijk betekent dat minimaal drie per staat.

In verreweg de meeste staten geldt: the winner takes it all. De partij met de meeste stemmen krijgt álle kiesmannen van die staat. In Maine en Nebraska wordt daarvan afgeweken en kunnen kiespersonen ook gaan naar een presidentskandidaat die in een kiesdistrict wint, maar niet in de staat.

Er zijn 538 kiespersonen, dus wie er meer dan 270 kiespersonen achter zich heeft, wordt president. Als geen van de kandidaten meer dan de helft behaalt beslist het Huis van Afgevaardigden wie president wordt, en de Senaat wie vicepresident wordt.

De popular vote: hoe winnaars ook kunnen verliezen

Het is mogelijk dat een kandidaat de verkiezing verliest, ook al had die in de hele VS de meeste stemmen. Dat laatste heet: de popular vote winnen. Het overkwam Hilary Clinton in 2016, tegen Donald Trump. Door het principe van the winner takes it all kan het gebeuren wanneer de kandidaat in een aantal staten ruim wint en in de andere nipt verliest. Stemmen in demografisch kleine staten wegen dus zwaarder dan die in grotere.

Sommige staten hebben traditioneel een politieke kleur. Het conservatieve zuiden stemt vrijwel altijd Republikeins. In swing states of strijdstaten is het een dubbeltje op z’n kant. De uitslag durft er te variëren. Om die staten wordt hevig campagne gevoerd.

Bekrachtiging van de kiesuitslagen

De kiesuitslagen worden per staat in december bekrachtigd en federaal wordt de uitslag officieel gemaakt tijdens een gezamenlijke sessie van Huis van Afgevaardigden en Senaat, die begin januari plaatsvindt. In 2021 ging die door op de beruchte 6 januari en werd de procedure vertraagd door de bestorming van het Capitool. Als geen van de kandidaten meer dan de helft van de 538 kiespersonen achter zich krijgt, beslist het Huis van Afgevaardigden wie president wordt, en bepaalt de Senaat de vicepresident

Later in januari 2025 legt de nieuwe president de eed af.

Hoe worden de presidentskandidaten verkozen?

Republikeinen en Democraten hebben hun eigen manier om de presidentskandidaat te verkiezen. Ze organiseren per staat en per overzees territorium voorverkiezingen, die liefst, maar niet altijd, voor de twee partijen op dezelfde datum plaatsvinden. Elke staat en elke partij bepaalt tot op zekere hoogte eigen regels. De partij kan per staat bepalen of de voorverkiezing de vorm van een caucus aanneemt of de vorm van een primary .

De staten verkiezen al naargelang hun bevolking meer of minder delegates of afgevaardigden, maar of ze die alle aan de winnaar toekennen dan wel proportioneel over de kandidaten spreiden, hangt af van partij, staat en datum van de voorverkiezing. Sommige staten laten hun afgevaardigden de mogelijkheid om tijdens de Conventie hun stem te wijzigen.

Doorgaans wordt er van uitgegaan dat met Super Tuesday duidelijk wordt wie wint, maar dit keer leek de race om de nominaties al heel vroeg beslist met Donald Trump voor de Republikeinen en Joe Biden voor de Democraten. Toch was er nog een koerswijziging vlak voor de conventie van de Democraten en werd Kamala Harris de presidentskandidaat voor de Democraten.

Na de voorverkiezingen organiseren de partijen in de zomer een conventie, waar de winnaar, de genomineerde, officieel door de afgevaardigden wordt verkozen. In extreme gevallen, als er tijdens de Conventie nog geen duidelijkheid is over de winnaar, kunnen de afgevaardigden over meerdere rondes uitsluitsel bieden.

Kleinere partijen zoals de Groenen of de Libertaire Partij hebben hun eigen systeem met plaatselijke vergaderingen, die vertegenwoordigers aanduiden. Die vertegenwoordigers nemen deel aan de Conventie waar ze over de presidentskandidaten stemmen.

Ook individuen zonder partij kunnen naar het presidentschap dingen. Het grote probleem is dat het een hele rompslomp vereist om in elke staat tot de verkiezingen toegelaten te worden.

Al in de voorverkiezingen is bepalend hoeveel geld kandidaten binnenhalen. De regel is dat presidentskandidaten niet uit de race stappen omdat ze zichzelf kansloos achten, maar omdat hun kassa leeg is.