Hoe Rusland zijn diaspora in België aan zijn kant probeert te krijgen

Ook in België financierde de Russische diasporaorganisatie Pravfond een centrum. De lokale zaakvoerder is een vertrouweling van het regime.

De voorbije dagen pakte Knack al uit met hoe Rusland zijn ‘landgenoten in het buitenland’ onder controle probeert te houden. Ook in ons land onderhoudt de Russische overheid een meer dan gezonde interesse voor de Russische diaspora. Een opmerkelijke rol is daarbij weggelegd voor Pravfond, een organisatie gelinkt aan het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken en het Russische Agentschap voor humanitaire samenwerking.

Uit interne documenten, die via een Europese inlichtingenbron in handen kwamen van de Deense overheidszender DR en vervolgens gedeeld werden met een groep internationale media waaronder Knack, blijkt dat Pravfond een netwerk van verenigingen over heel Europa uitbouwde. De voorbije dagen publiceerde Knack al uitgebreid over hoe Pravfond veel meer doet dan het beweert. Zo betaalde het fonds de advocaat van verschillende Russische criminelen, en richtte het een eigen propagandakanaal op.

In de gelekte documenten staat ook een opmerkelijke Belgische link. Zo financiert Pravfond volgens interne documenten de Jevropejskoje Roesskoje Soobsjtsjestvo, in het Frans bekend als de Association Européenne Russophone. Op 14 juli 2014, vier maanden na de Russische annexatie van de Krim, ontvangt die vereniging volgens de gelekte Pravfond-documenten een som van 25.000 euro. Volgens die documenten dient de som voor het ‘functioneren van de ontvangstruimte in het informatiecentrum’. Van 2014 tot 2020 zal het fonds in totaal 232.000 euro overmaken. De begunstigde van dat geld is Sergej Glebovitsj Petrosov, directeur van Association Européenne Russophone. Opmerkelijk detail: zijn organisatie ontving van 2005 tot 2006 in totaal 18.421 euro subsidies van de Waalse overheid.

Onder impuls van Pravfond vormt zich het voorbije decennium een heus netwerk van dergelijke ‘informatiecentra’. Vaak worden ze opgericht als plekken waar Russische of Russischtalige migranten terecht kunnen voor juridische ondersteuning, of om documenten te laten vertalen. Ook België krijgt in 2014 een ‘centrum voor rechtsbijstand’. Het zogenaamde Informatsionno-pravovoj Tsentr (Centrum voor informatie en rechtsbijstand) dat in de documenten verschijnt, vestigt zich op hetzelfde Brusselse adres als de Belgische Federatie voor Russischtalige Organisaties (BFRO). Die koepelorganisatie stelt zich volgens zijn eigen website tot doel om ‘de Russische gemeenschap te consolideren’. De verantwoordelijke voor het centrum is tegelijk de uitvoerend secretaris van BFRO en de directeur van de Association Européenne Russophone: Sergej Petrosov.

Hoe Rusland zijn diaspora inzet als vijfde kolonne

Creatieve diplomatie

Petrosov – zijn naam wordt in het Frans soms als Petrossov geschreven – is een bekend figuur in de Russische diaspora. In zijn woonplaats Namen treedt hij op als woordvoerder voor de lokale Russisch-orthodoxe gemeenschap. Op foto’s verschijnt hij vaak in het bijzijn van Aleksandr Tokovinin, de Russische ambassadeur in België. Naast de typische folkloristische activiteiten zijn er ook heel wat met een politiek randje. Zo verzamelde BFRO volgens zijn eigen activiteitenverslagen leden voor verschillende betogingen in Brussel. Die betogingen richtten zich onder andere tegen de NAVO en tegen Letland, dat er door Rusland voortdurend van wordt beschuldigd om de Russischtalige minderheid te discrimineren. Dergelijke (kleinschalige) betogingen krijgen in de Russische media steevast uitgebreide aandacht. Ze moeten voor het Russische publiek de indruk wekken dat Rusland wel degelijk steun geniet in westerse landen.

Petrosov zelf geniet het vertrouwen van het regime. Bij het Krimreferendum van 16 maart 2014, waarbij de door Rusland bezette Krim officieel werd geannexeerd, trad hij op als verkiezingsmonitor. Na zijn bezoek noemde hij de annexatie ‘een daad van historische rechtvaardigheid, waarvoor het Russische leiderschap geprezen moet worden’ en beweerde hij dat de annexatie van de Krim ‘de diaspora heeft verenigd’. Op de website van BFRO verschijnen artikels over hoe Rusland ‘ondanks de informatieoorlog’ steeds meer vrienden in de wereld heeft.

https://www.knack.be/nieuws/wereld/hoe-een-russisch-diasporafonds-de-advocaat-van-een-fsb-huurmoordenaar-betaalde-clone/

Petrosov is een vaste klant in wat in Rusland bekend staat als ‘creatieve diplomatie’. Hij stelt zich voor als een van de drijvende krachten achter de zogenaamde Landgenotenkaart, een project waarmee de Russische overheid zijn ‘landgenoten in het buitenland’ in een netwerk wil vatten, zonder de administratieve drempel van officiële procedures en documenten te hoeven doorlopen. Bij Picreadi, een Moskouse organisatie die ‘creatieve diplomatie’ bevordert, noemt Petrosov het project ‘een instrument om de spirituele verbinding met het Moederland te bewaren’ en ‘een manier om onze traditionele waarden te verdedigen’. In dat interview geeft Petrosov toe dat zijn initiatief een manier is om onder de radar van de sancties te proberen blijven. ‘Het voordeel van ons project is dat het geen door de Russische overheid uitgegeven document is, maar een lidkaart van een internationale ngo die russofielen verenigt.’

Russofobie

Na de Russische invasie van Oekraïne schaalt het Centrum zijn activiteiten op. Op 28 februari, vier dagen nadat de eerste tanks Oekraïne binnen zijn gerold, neemt Petrosov deel aan een videocall waarin zowat alle hoofden van de lokale ‘informatiecentra’ deelnemen. Net als de Russische ambassade roept het Brusselse centrum Russen op om zich te melden als ze het slachtoffer zijn geworden van discriminatie. Artikels met titels als ‘Hoe beschermen we onze kinderen van russofobie en pesten op school?’ verschijnen vanaf februari 2022 op de website van FBRO. Leden krijgen de oproep om ‘hun historisch vaderland’ lief te hebben.

Daarmee speelt het Centrum in op het russofobie-narratief dat het Russische regime al enige tijd verspreidt. Volgens het Kremlin lijdt het Westen immers aan russofobie: een irrationele angst voor alles wat Russisch is. Als westerse landen kritiek hebben op Rusland, heeft dat volgens die logica niet te maken met de brutale Russische aanval op Oekraïne, maar met een irrationele angst voor alles wat Russisch is. Het schept het beeld van een boze buitenwereld waarin iedereen zonder gegronde reden een hekel heeft aan de Russen. Het russofobiediscours dient niet alleen om Russen in Rusland achter het regime te krijgen.

De gelden die Petrosov ontvangt, staan geboekt onder de naam van Vjatsjeslav Jelagin, die volgens interne documenten namens Pravfond ook verschillende Oekraïense en Belarussische verenigingen geld toestopte. Zo gaf Jelagin in de aanloop naar en net na de annexatie van de Krim 9,7 miljoen roebel (op dat moment ongeveer 176.000 euro) aan Natalija Vitrenko, de leider van de pro-Russische Progressieve Socialistische Partij van Oekraïne (PSPU).

Naast zijn activiteiten voor het Informatiecentrum lanceerde Petrosov ook de Internationale Vereniging voor Onafhankelijke Journalisten en Bloggers in Europa (MARC). Via de website Marc News bundelt ze (Russischtalige) nieuwsberichten van andere diasporawebsites. De redactie van de website heeft hetzelfde adres als het informatiecentum dat Petrosov leidt. Het contactnummer voor MARC is, op één cijfer na, hetzelfde als Petrosovs eigen gsm-nummer.

Reservekanaal

Sinds het begin van de grootschalige invasie werden ongeveer vierhonderd Russische spionnen uit EU-landen gezet. In België werden de voorbije twee jaar maar liefst zestig Russen uitgezet die geïdentificeerd werden als inlichtingenofficier. Verschillende Europese inlichtingendiensten zien de door Pravfond ondersteunde verenigingen als een soort reservekanaal.

De activiteiten van de door Pravfond ondersteunde verenigingen in België zijn de voorbije maanden – althans officieel – enigszins teruggeschaald. De website van BFRO is ondertussen gedeactiveerd. Volgens het Belgisch Staatsblad werd de vereniging op 20 februari 2024 ontbonden. Het Centrum voor Informatie en Wettelijke bijstand van de Russischtalige gemeenschap van België laat op 27 december 2023 via zijn Facebookpagina weten dat het vanaf 1 januari enkel op afstand werkt.

Wanneer we hem contacteren, verklaart Petrosov dat het Centrum niet langer bestaat omdat hij er geen budget meer voor kon vinden. ‘Wij hebben besloten om niet langer subsidies van Rusland te aanvaarden,’ aldus Petrosov. Gevraagd naar waarom die beslissing nu pas viel, verwijst Petrosov naar ‘de algemene situatie’ en de sancties tegen Rusland. ‘We kunnen geen subsidies meer ontvangen omdat banken geen geld uit Rusland meer doorlaten. Maar eigenlijk heb ik geen zin om hierover te praten.’ Euromore, het propagandakanaal dat door Pravfond op een Brussels adres is ondergebracht, beweert Petrosov niet te kennen. Dat is opmerkelijk, omdat de website in 2022 maar liefst 11 bijdrages van hem publiceert.

Ook zijn nieuwswebsite MARC heeft Petrosov naar eigen zeggen stopgezet. ‘Al onze activiteiten zijn gestopt na de oorlog.’ Wanneer hij erop gewezen wordt dat de website nog steeds nieuwe artikels publiceert, antwoordt hij dat de website ‘op automatische manier’ functioneert en ‘weldra gesloten zal worden’. Zijn beslissing om MARC te sluiten noemt Petrosov ‘een kwestie van politiek’. Gevraagd naar wat hij daarmee bedoelt, verklaart hij: ‘Ik wil u hierover geen informatie geven.’

De Belgische Staatsveiligheid wenst niet te reageren op Knack’s bevindingen.