Waarom Rusland een propagandakanaal op een Belgisch adres vestigde

Officieel is Pravfond in het leven geroepen om de Russische diaspora te bedienen. Die taak vult het wel heel ruim in. Zo richtte Pravfond een propagandakanaal op om Europese sancties te ontlopen.

Zoals Knack al eerder schreef, speelt de Russische organisatie Pravfond een opmerkelijke rol in het Russische buitenlandbeleid. Officieel houdt het ‘Fonds ter ondersteuning en verdediging van de rechten van landgenoten die in het buitenland leven’, zoals Pravfond officieel heet, zich bezig met de Russische en Russischtalige diaspora. De activiteiten van Pravfond gaan evenwel verder. Veel verder.

Zo ontwikkelde het fonds de voorbije jaren een opmerkelijke mediastrategie. Sinds 2017 financiert het de nieuwswebsite Golos Pravdy (Stem van de Waarheid), later afgekort tot Golos. Daarvoor werkt het samen met de organisatie Toekomst van het Land (RusFuture), een organisatie die naar eigen zeggen ‘publieke diplomatie’ hoopt te promoten. RusFuture wordt geleid door Joerij Kot, een Oekraïense activist die in 2014 een anti-Maidanbeweging probeerde op te zetten en graag optreedt op de Russische en Belarussische staatstelevisie. Kot is een controversieel figuur, zelfs in Rusland. Zo sloeg hij tijdens een televisiedebat in 2016 een andere televisiegast in het gezicht.

Volgens interne documenten bij Pravfond heeft Golos de opdracht om ‘de Oekraïense agenda in de juiste context te plaatsen’ en ‘een objectieve kijk vanuit Europa op de gebeurtenissen in Oekraïne’ te bieden. De website publiceert in het Russisch en het Oekraïens, maar heeft onder andere ook een Engelse, Hindi, Chinese, Arabische en zelfs een Catalaanse versie. De domeinnaam Golos.eu werd geregistreerd door een aan Pravfond gelinkt e-mailadres.

Waarde landgenoten: hoe Rusland zijn diaspora inzet als vijfde kolonne

Ondanks die nobele doelstelling publiceert Golos uitsluitend Russischgezinde stemmen. Zo geeft het onder andere een uitgebreid podium aan de Russichgezinde politicus Viktor Medvetsjoek, die in september 2022 betrokken werd in een gevangenenruil en sindsdien in Rusland verblijft. Medvedtsjoek, wiens jongste dochter Vladimir Poetin heeft als peetvader, was de geldschieter van Voice of Europe, de propagandawebsite die pogingen ondernam om verschillende Europese parlementsleden om te kopen.

Golos verspreidt de typische verhalen die ook de Russische staatspropaganda brengt. Het door Rusland aangerichte bloedbad in Boetsja wordt ‘een provocatie van de Oekraïense inlichtingendiensten’ genoemd. Ook de samenzweringstheorie dat Oekraïne in het geheim ‘biolaboratoria’ heeft om biologische wapens te maken, passeert de revue. Een ander artikel beweert in alle ernst dat westerse ngo’s Oekraïense kinderen verkopen.

‘Alternatieve informatie’

Sinds het begin van de Russische invasie in Oekraïne heeft Pravfond zijn mediaoperaties uitgebreid. In april 2022 richt het, opnieuw samen met RusFuture, een nieuwe website op: Euromore. Volgens eigen interne documenten wil Pravfond Russischtaligen met die website ‘alternatieve informatie’ aanbieden. Euromore publiceert stukken van Europese politici en activisten die ‘een constructieve houding tegenover Rusland hebben’ en ‘activisten van de Russische beweging die loyaal zijn aan Rusland’. Volgens een intern Pravfond-rapport trekt de website maandelijks meer dan tien miljoen bezoekers.

De toon van de website gaat van Ruslandvriendelijk tot ronduit triomfalistisch. ‘Rusland is aan het winnen! Oekraïense energie-infrastructuur staat op instorten,’ publiceert Euromore op 23 mei. In andere stukken staat te lezen dat ‘Amerika de oorlog al verloren heeft’, dat Zweden ‘de balalajka heeft verboden’ en dat vijftig medewerkers van het museum in het Vaticaan een ‘moordpoging’ beramen op de Paus’. Karine Bechet-Golovko, een Frans-Russische politologe met rabiaat pro-Russische standpunten, beweert dat de Oekraïense stad Cherson sinds de terugtrekking van het Russisch e leger in 2022 onder ‘bezetting’ leeft.

De oprichting van Euromore is een rechtstreeks gevolg van de acties tegen overheidszenders RT en Sputnik. Die vallen begin maart 2022 onder Europese sancties en worden – overigens zonder al te veel succes – geschorst. Dat ook de websites van Russische staatszenders in Europa worden geblokkeerd, is Rusland een doorn in het oog.

Hoe een Russisch diasporafonds de advocaat van een FSB-huurmoordenaar betaalde

Met Euromore wil Pravfond in het gat duiken dat RT en Sputnik achterlaten. ‘We helpen RT en Spoetnik om hun voornaamste narratieven via onze website te verspreiden,’ aldus het interne rapport. ‘Het helpt ons ook om de laatste betrouwbare informatie te verspreiden over het verloop van de SVO.’ Met SVO doelt het document op de ‘Speciale Militaire Operatie’, de formulering die Rusland gebruikt om zijn agressieoorlog tegen Oekraïne te benoemen. Volgens het rapport zijn Russischtaligen in Europa ‘op zoek naar gelijkgezinden’ die ‘hun kijk op de huidige gebeurtenissen in Oekraïne delen’.

Sinds april 2023 biedt Euromore via machinevertaling Russischgezinde nieuwsberichten aan in de voornaamste 23 Europese talen, net als in het Arabisch en het Hebreeuws. ‘Dit laat ons toe om een buitenlands publiek te bereiken en niet enkel voor de geesten van Russischtalige burgers te strijden, maar ook voor die van de Europeanen’. Het rapport spreekt ook over ‘groepen en sociale netwerken die door de vereniging gecontroleerd worden’ die een bereik hebben van ‘meer dan 4.175.000 leden’. Het rapport maakt ook gewag van plannen om Euromore in 2024 uit te breiden naar Azië, Afrika en het Gemenebest van Onafhankelijke Staten.

Volgens Ruslandkenner Mark Galeotti is Euromore een ‘klassiek type operatie’ dat de Russen momenteel gebruiken. ‘Ze slagen erin om zeer gelikte en professioneel uitziende dekmantels te creëren. Ze geven de indruk dat hun organisaties niet door Moskou zijn gecreëerd en worden uitgebaat, maar door bezorgde locals.’

Derde Wereldoorlog voorkomen

Opmerkelijk is dat Golos en Euromore allebei officieel gehuisvest zijn in België. Het officiële adres bevindt zich in een keurig zakencentrum in Sint-Lambrechts-Woluwe. Volgens de interne documenten is het adres in België gevestigd ‘om het nieuwskanaal te beschermen voor de Russofobe agenda in Europa’ en voor ‘het stigma van een propagandabron’. Op het adres zelf blijkt van Golos of Euromore evenwel geen spoor. Zowel bij de balie van het zakencentrum als bij het vastgoedagentschap dat het zakencentrum beheert, verschijnt geen van beide namen in de database. Een telefoontje naar de redactie leidt naar een automatisch antwoordapparaat, waar een vrouwenstem in het Russisch vraagt om een nummer achter te laten.

Gevraagd naar een reactie ontkent Margarita Waldman, die zich voorstelt als de hoofdredactrice van Euromore maar wier naam nergens op de website te vinden is, dat haar website banden heeft met Pravfond. ‘We werken niet samen met ‘gelijk welke Russische organisatie, stichting of autoriteit’. Volgens Waldman is Euromore opgericht om ‘de Derde Wereldoorlog te voorkomen’.

Ook bij Golos wordt ontkend dat de website steun krijgt vanuit de Russische overheid. Volgens Joerij Andrejtsjenko, die zich voorstelt als adjunct-hoofdredacteur, wordt Golos gefinancierd door advertenties en werkt de website ‘niet samen met stichtingen, organisaties of politieke partijen’. Andrejtsjenko geeft toe dat het officiële redactieadres niet klopt. ‘In de 21^e eeuw is er geen kantoor meer nodig voor publicaties.’

Ook RusFuture ontkent – ondanks de gelekte Pravfond-documenten – dat het samenwerkt met Russische autoriteiten. ‘De werknemers van de organisatie hebben niets te maken met de editoriale activiteiten die u vermeldt,’ schrijft Irina Kotsjetova, die vicevoorzitter van de raad van bestuur is bij RusFuture. Ze beweert dat ‘een politieke sjacheraar’ in naam van RusFuture naar toelages zou hebben gesolliciteerd. Ze ontkent dat RusFuture de sancties tegen Pravfond schendt. ‘Sinds juni 2023 hebben de vertegenwoordigers van onze organisatie niet deelgenomen aan activiteiten van de stichting die u vermeldt.’

Dat Maksim Zelenski, de directeur van RusFuture, in 2023 en 2024 contracten tekende met Pravfond aangaande Euromore en Golos, kan volgens Kotsjetova niet. ‘Hij is niet betrokken bij projecten. Hij kan geen documenten ondertekenen zonder akkoord van de raad van bestuur.’