Hoe positioneren andere landen zich tegenover Moskou? Overzicht

Van Tokio en New Delhi via Islamabad en Ankara tot Berlijn en Pretoria: hoe kijkt de wereld naar de Russische invasie?

Wereldwijd buigen commentatoren zich over de positionering van hun land tegenover de Russische invasie in Oekraïne. Japanse commentatoren maken zich grote zorgen over potentiële nucleaire consequenties en hekelen de Chinese halfslachtigheid. Ze vragen zich ook af of het Japanse consortium dat een aandeel heeft van 30 procent in het Russische olie- en gasproject Sachalin-1 zich daar niet uit moet terugtrekken, naar het voorbeeld van Exxon Mobile.

Hun Zuid-Afrikaanse collega’s willen weten waarom bijna de helft van de Afrikaanse landen zich onthield bij de stemming in de Algemene Vergadering van de VN. Oppositiepartij Democratische Alliantie vindt het een schande dat het regerende ANC daarin het voortouw nam. ‘De verklaring is simpel’, aldus een waarnemer. ‘Het gros van de mensen die nu in machtsposities zitten in Zuid-Afrika werd opgeleid in de Sovjet-Unie.’

Duitsland: een ‘Zeitenwende’

Het zijn bijzondere tijden, zo blijkt ook in Duitsland, waar op de derde en vierde dag van de oorlog een Zeitenwende plaatsvond, een ware ommekeer. In plaats van 5000 helmen krijgt Oekraïne nu 1000 antitankwapens en 500 luchtafweerraketten, en zowel Estland als Nederland mag Duitse wapens leveren aan Oekraïne. Russische banken werden uit het internationale betalingsverkeer geweerd en Russische vliegtuigen uit het Duitse luchtruim. Bovendien komt er een fonds van 100 miljard euro voor het Duitse leger.

Dat betekent het definitieve einde van Angela Merkels Ostpolitik, die gestalte kreeg met de Wandel durch Verflechtung: verandering brengen door de economieën zo met elkaar te laten vergroeien dat uiteenvallen geen optie is. ‘Duitse politiek is vaak een kwestie van kleine stapjes’, schrijft onderzoeker Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut in Amsterdam. Maar we zien ook momenten van plotselinge grote verandering: de Duitse deelname aan de Kosovo- oorlog in 1998, de Energiewende in 2011 of de vluchtelingenpolitiek in 2015. De huidige koerswijziging is ook zo’n moment.’

Wat de bevolking daarvan vindt? Uit peilingen blijkt dat twee derde de maatregelen steunt. ‘Oorlogsbeelden zijn altijd verschrikkelijk, maar de gedachte dat de brandende flatgebouwen en kinderen in schuilkelders zich op minder dan twee uur vliegen bevinden, maakt een verschil’, zo vertelden anti-oorlogsbetogers afgelopen weekend in Financial Times. Alleen: hoelang duurt het voor die gevoelens worden aangevreten door de economische consequenties van de oorlog? Meer dan 55 procent van het Duitse gas, de helft van de steenkool en 35 procent van de olie komen uit Rusland. De conservatieven zullen snel vinden dat Berlijn te veel schulden maakt, zo menen waarnemers, terwijl de sociaaldemocraten en de groenen niet zullen willen dat de defensie-uitgaven ten koste gaan van de klimaatuitgaven en de sociale zekerheid.

India: nooit anti-Moskou

Dat India de Russische agressie niet veroordeelde – noch in de VN-Veiligheidsraad, noch in de Algemene Vergadering – stuitte op internationale kritiek. Hoe kon een land dat zich ‘de grootste democratie ter wereld’ noemt, nalaten om de aanslag op de Oekraïense democratie te verwerpen? Maar New Delhi doet wat het altijd doet: Moskou niet tegen de haren in strijken. De Amerikaans-Indiase professor politieke wetenschappen Sumit Ganguly noemt dat ‘de strategie van het bukken’. Zo was het in 1956, 1968 en 1980 ook al, toen India de Sovjetinvasie van respectievelijk Hongarije, Tsjechoslowakije en Afghanistan niet veroordeelde. Sinds de Koude Oorlog is India immers afhankelijk van Russische wapens en in het verleden kon het ook op Moskous diplomatieke steun rekenen voor het blokkeren van VN-resoluties over de betwiste regio Kasjmir.

De binnenlandse discussie focust evenwel op het lot van de 20.000 Indiërs in Oekraïne, van wie 18.000 studenten – geneeskundestudies zijn in Oekraïne flink goedkoper dan in India. Meteen na de invasie kwamen er al berichten over een Indiase student die door artillerievuur was gedood in Charkiv, een andere raakte zwaargewond in Kiev. Vorige week lanceerde New Delhi Operatie Ganga om landgenoten vanuit Roemenië, Polen en Hongarije te repatriëren. Zo’n 18.000 Indiërs zouden het land onderhand zijn ontvlucht, maar er blijft veel kritiek komen op de overheidsaanpak.

Pakistan: foute timing

De Pakistaanse premier Imran Khan schreef op dag één van de oorlog geschiedenis: hij had op dat eigenste moment in Moskou een ontmoeting met president Poetin. Toegegeven, het was het eerste staatsbezoek in meer dan twintig jaar en bij de officiële aankondiging van het bezoek, op 7 februari, was de invasie nog onduidelijk. Maar twee dagen voor Khans bezoek erkende Poetin Donjetsk en Loegansk en groeide de druk om alles af te zeggen. Dat niet doen, zo menen waarnemers, was een historische fout.

Wat had Khan bij Poetin te zoeken? In 2019 moest Pakistan zich door de dreiging van Amerikaanse sancties terugtrekken uit het in 1995 ondertekende gaspijplijnproject met Iran, ter waarde van 7 miljard dollar. Met Poetin werd een vergelijkbare deal gesloten voor de gaspijplijn Pakistan Stream, die Moskou zou bouwen tussen de havenstad Karachi en Kasur, in het hart van de provincie Punjab. Of daar de komende tijd nog veel van in huis komt, valt af te wachten.

‘Eén ding is zeker,’ zo schrijft een politologe in de links-liberale krant Express Tribune, ‘één foute zet kan Khan zijn positie kosten, Pakistan zijn stabiliteit en Islamabad zijn westerse lobby.’

Turkije: gevechtsdrones

President Recep Tayyip Erdogan heeft afgelopen weekend – vruchteloos – geprobeerd om te bemiddelen en zijn ‘vriend’ Poetin tot een bestand te overhalen, maar dat verhult niet dat Ankara in een lastig parket zit. Turkije is een NAVO-land dat de laatste tijd zoete broodjes bakt met Rusland – al was het maar om het hoofd te bieden aan de Europese kritiek op het toenemende Turkse autoritarisme. Tot grote ergernis van Washington koos Ankara in 2015 voor het Russische S-400-luchtafweersysteem, een meer geavanceerde concurrent van de Amerikaanse Patriot. Bovendien staat Rusland in voor meer dan de helft van het Turkse aardgas, is het betrokken bij de bouw van een nieuwe kerncentrale en zijn Russische toeristen een grote bron van inkomsten. Ook een factor: duizenden Turkse soldaten zijn actief in het Syrische Idlib, waar ze tegenover het door Moskou gesteunde regeringsleger staan.

Het duurde dan ook tot op dag drie van het conflict vooraleer Ankara het over een ‘oorlog’ had. Die terminologie is van belang omdat Turkije door het Verdrag van Montreux (1936) de toegang naar de Zwarte Zee controleert, via de Bosporus en de Dardanellen. Volgens artikel 19 van dat verdrag mogen oorlogsschepen bij een conflictsituatie worden tegengehouden. Dat gebeurde ook prompt. In februari vonden Russische oorlogsbodems wel nog hun weg naar de Zwarte Zee, om vervolgens bij de invasie te worden ingezet.

Hét verhaal van Turkije in de Russische invasie is dat van de Bayraktar TB2-gevechtsdrones die aan Oekraïne werden geleverd. Die zijn tien keer goedkoper dan de Amerikaanse Reapers en erg efficiënt. Ze worden gemaakt door een Turkse privéfirma waar Erdogans schoonzoon Selçuk Bayraktar het technologische onderzoek leidt. De TB2’s werden de voorbije dagen met groot succes aangewend in Oekraïne tegen gepantserde Russische konvooien. Een Oekraïense soldaat maakte er zelfs een liedje over, dat ondertussen viraal ging op YouTube.