Hoe Pakistan het ook zonder Amerikaanse militaire steun weet te redden

Pakistan moet het na een boze tweet van de Amerikaanse president Donald Trump doen zonder Amerikaanse veiligheidssteun. Maar de regering in Islamabad weet inmiddels goed de weg naar China te vinden.

Als de Verenigde Staten wapenleveringen aan bondgenoten plotseling stoppen om politieke of andere redenen, is de reactie voorspelbaar: het drijft die landen in de armen van China, Rusland en Europese wapenleveranciers.

Dus toen de regering-Trump onlangs aankondigde om 2 miljard dollar steun aan Pakistan in te houden, was de regering in Islamabad haar een stap voor: zij had al een goede militaire relatie opgebouwd met China en wist ook eerder al de weg te vinden naar het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Zweden, Turkije en Italië voor wapens.

Midden-Oosten

In het Midden-Oosten leunen sommige traditionele bondgenoten van de VS, inclusief Qatar, Saoedi-Arabië, Oman, Egypte en Koeweit, niet al te zwaar op Amerikaanse wapensystemen. Hun gevechtsvliegtuigen zijn niet alleen F-15’s en F-16’s (geleverd door de VS), maar ook Rafale en Mirage gevechtsvliegtuigen (Frankrijk), de Typhoon (een Brits-Frans-Italiaanse joint venture) en Tornado’s en Jaguars (Verenigd Koninkrijk).

De belangrijkste reden om met verschillende landen relaties te onderhouden is een ononderbroken levering, mocht een van de leveranciers, doorgaans de VS, zijn militaire steun inhouden. In de jaren 1990 deed Washington dat bij Pakistan onder het zogenoemde Pressler-amendement, waarin zekerheid werd geëist dat het land niet over kernwapens beschikte (die het wel had).

China en de VS

Volgens de laatste gegevens van het Stockholm International Peace Research Institute (Sipri) voor de periode 2012-2016 zijn de Verenigde Staten goed voor een derde van de wereldwijde markt in conventionele wapens. Sipri meldt dat Pakistan in de afgelopen jaren aanzienlijke hoeveelheden wapens uit zowel de VS als China heeft aangeschaft. Uit China kwamen onder meer gevechtsvliegtuigen, tanks, onderzeeërs en marineschepen.

Uit de VS kwamen onder meer pantservoertuigen en systemen om eerder geleverde Amerikaanse F-16’s te moderniseren.

Gebrek aan transparantie

Derek Bisaccio, analist bij Forecast International, een onderzoeksorganisatie op het gebied van defensie, zegt dat China en de VS de twee belangrijkste wapenleveranciers van Pakistan zijn.Sinds 2001 sloten de VS voor 5 tot 6 miljard dollar aan wapenovereenkomsten met Pakistan, zegt hij. Voor een groot deel ging dat geld naar F16’s.

‘Hoewel het – door een gebrek aan transparantie – moeilijker is om te zeggen voor welk bedrag er Chinese wapenovereenkomsten met Pakistan zijn gesloten, is de verwachting dat die in de afgelopen jaren de Amerikaanse heeft overtroffen’, zegt Bisaccio. ‘China en Pakistan hebben hun militair-technische samenwerking versterkt.’

Andere wapenleveranciers zijn Oekraïne en Turkije. Ook schafte Pakistan materieel uit Zweden aan. In het verleden deed Pakistan ook aankopen in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Italië. Veel Pakistaanse marineschepen en vliegtuigen zijn van Franse origine, zegt Bisaccio.

Tweede Chinese basis

Volgens een rapport dat vorige week gepubliceerd werd in de New York Times, is China van plan een grote militaire basis in te richten in Pakistan. Dat zou de tweede overzeese basis worden, na die in Djibouti in de Hoorn van Afrika.

De marinebasis moet op een strategische locatie komen: in de Pakistaanse stad Jiwani, een haven in de buurt van de Iraanse grens bij de Golf van Oman en bij de Straat van Hormuz. Die locatie moet een van de zes economische corridors worden van de nieuwe Chinese zijderoute, een handelsroute naar Europa.

‘Het besluit van de regering-Trump om de militaire steun aan Pakistan te stoppen had al veel eerder moeten komen’, zegt Natalie Goldring van het Security Studies Program van de Edmund A. Walsch School of Foreign Service van de Georgetown University. ‘De Pakistaanse mensenrechtenreputatie is abominabel, zoals blijkt uit jaarlijkse rapporten van het ministerie van Buitenlandse Zaken.’

Terrorisme

Het besluit werd echter niet genomen op grond van mensenrechtenoverwegingen, zegt Goldring. In plaats daarvan was het argument dat de Pakistaanse regering niet genoeg doet tegen terrorisme.

‘Het argument dat Pakistan terroristen huisvest, is niet nieuw. In de relatie tussen de VS en Pakistan klonk geregeld Amerikaanse kritiek door en werd gedreigd met minder steun en een uiteindelijke terugkeer naar de status quo’, zegt Goldring.

Ze wijst er ook op dat landen vaak hun heil elders zoeken, als Amerika verkoop weigert. ‘Toch kun je door de verkoop van geavanceerde wapens aan instabiele regimes te weigeren het risico verminderen dat je eigen leger ooit aangevallen wordt met je eigen wapens. Uiteindelijk zal de Amerikaanse regering ethische maatstaven moeten opstellen voor wapenverkoop, en niet alleen economische.’

Geen bondgenoten

De Pakistaanse minister van Buitenlandse Zaken Muhammad Asif stelde in een reactie op de Amerikaanse intrekking van de veiligheidssteun dat er ‘geen bondgenootschap is’ met de Verenigde Staten. ‘Zo gaan bondgenoten niet met elkaar om.’

Amerikaans president Donald Trump stelde op Twitter dat Pakistan de VS ‘niets anders heeft bezorgd dan leugens en bedrog’ en beschuldigde Islamabad ervan ‘een veilige haven te bieden aan terroristen waar wij in Afghanistan op jagen.’ Daar heeft de Amerikaanse president niet helemaal ongelijk in. In 2016 bracht een Amerikaanse drone de islamistische talibanleider Mullah Mansour op Pakistaans grondgebied om het leven. Die kon zich op Pakistaans grondgebied vrijwel probleemloos bewegen.

Islambad kan wraak nemen door de Amerikaanse toevoerroutes naar Afghanistan, die door Pakistan lopen, af te sluiten. Momenteel zijn er meer dan 14.000 Amerikaanse militairen in Afghanistan.

F16’s

Volgens Bisaccio van Forecast International beschikt het Pakistaanse leger na tientallen jaren Amerikaans-Pakistaans partnerschap over veel Amerikaans materieel. Toch denkt hij dat Pakistan het ook zonder Amerikaanse hulp redt bij het onderhoud van dat materieel. Maar op bepaalde terreinen gaat het pijn doen. Het opschorten van onderhoud en levering van reserveonderdelen – mochten de VS daartoe besluiten – zou vooral problematisch worden voor de Pakistaanse F16-vloot.

Pakistan liep al tegen problemen aan bij de aanschaf van nieuwe F16’s, omdat het Amerikaanse Congres in 2016 buitenlandse financiering daarvoor blokkeerde. Als onderhoud en onderdelen niet meer geleverd worden, heeft dat na verloop van tijd gevolgen voor de inzetbaarheid van de vloot. En dat heeft gevolgen voor de manier waarop Pakistan zich kan profileren ten opzichte van rivaal India, zegt Bisaccio.

Ook de inzetbaarheid van het leger bij acties tegen terroristen kan eronder lijden, met name als het gaat om onderhoud van de AH-1 gevechtshelikopters, legt hij uit. ‘Pakistan weet dat het kwetsbaar is als het van één leverancier afhankelijk is en heeft in de afgelopen jaren overeenkomsten gesloten met verschillende leveranciers. Het werkt ook aan het opbouwen van een eigen defensie-industrie, om minder afhankelijk te worden van de VS.’

Raketprogramma

In een interview met de Financial Times uit september 2017 herhaalde premier Shadid Khaqan Abbasi dat zijn land graag F16’s uit de VS wil kopen, maar dat er alternatieven zijn in Frankrijk en China.

De Pakistaanse raketafweer tegen India is een belangrijk onderdeel van de nationale veiligheid en Pakistan wist zijn raketprogramma te ontwikkelen zonder Amerikaanse steun. ‘De geleidelijke ontrafeling van de betrekkingen tussen de VS en Pakistan vinden plaats terwijl de relaties tussen China en Pakistan sterker worden. Daardoor is de impact van het intrekken van de veiligheidssteun door de VS minder groot.’

Hoeveel veiligheidssteun Pakistan precies krijgt uit China, is niet bekend. Deskundigen verwachten echter dat de Chinese invloed zal groeien.