Hoe François Fillon het steeds heter onder de voeten krijgt

De gerechtelijke vervolging van de Republikeinse presidentskandidaat is de zoveelste stap in een onverkwikkelijke affaire. Een reconstructie.

De heisa begint wanneer het satirische blad Le Canard Enchaîné aan het licht brengt dat Penelope Fillon, echtgenote van de Franse Republikeinse presidentskandidaat François Fillon, van 1986 tot 2013 als medewerkster van haar man en later van Fillons opvolger heeft gewerkt, op kosten van het parlement. Ze zou ook een nepjob hebben gehad bij een tijdschrift van Marc Ladreit de Lacharrière, een kennis van haar man. Het echtpaar ontkende de beschuldigingen, maar in een oud interview van The Sunday Telegraph bleek Penelope het tegendeel te hebben beweerd.

Een pijnlijke onthulling, want Fillon profileert zich als een onkreukbare kandidaat, die schoon schip wil maken na vijf jaar socialistisch beleid en een half miljoen jobs binnen de overheid wil schrappen. Hij pleit ook voor minder parlementsleden en wil het volk laten beslissen op departementen en regio’s te laten fuseren. Later onthulde Le Canard dat Fillon ook zijn kinderen zou hebben tewerkgesteld als parlementair attaché in de Senaat.

Er volgde een persconferentie, waarin Fillon toegaf dat zijn vrouw en kroost voor hem werkten, maar benadrukte dat het allemaal legaal verliep. ‘Niets zal me afleiden van de échte problemen van deze presidentsverkiezingen. Ik ben niet alleen de kandidaat van een partij, ik werd door miljoenen Fransen gekozen. Ik kondig hier, vanavond, de start van een nieuwe campagne aan’, klonk het.

‘Fillon koos de tactiek van de realpolitik ‘, zei Frederik Dhondt, docent publiekrechtsgeschiedenis aan de VUB, de UA en de UGent, toen aan Knack.be. ‘Hij heeft erop gerekend dat dat binnen de politieke klasse niet zo erg wordt gevonden en dat zijn kernelectoraat, dat massaal op hem stemde tijdens de voorverkiezingen, hem dit schandaal zal vergeven.’ Dat was begin februari, maar er zouden nog veel episodes in de affaire-Fillon volgen.

Eind februari krijgt Fillon een nieuwe slag wanneer de Franse krant Libération onthult dat hij in drie jaar tijd tussen de 140.000 en 210.000 euro zou hebben gekregen bij lezingen.

Op 1 maart, een paar dagen nadat Fillon de regering ervan beschuldigde een ‘bijna-burgeroorlogklimaat’ te hebben gecreëerd, volgt opnieuw een persconferentie, waarin hij zegt dat hij gedagvaard wordt, maar ook dat hij niet wil opgeven. De presidentskandidaat is heel wat scherper dan de vorige keer, voelt zich ‘niet rechtvaardig behandeld zoals de anderen’ en spreekt van een ‘systematische verkrachting van de rechtstaat’. Ook de pers krijgt een veeg uit de pan. Dezelfde dag en de dag erna nemen verschillende campagnemedewerkers ontslag, onder wie woordvoerder Thierry Solère. Nog een dag later vertrekt ook campagneleider Patrick Stefanini.

Ondertussen laat Republikeins oudgediende Alain Juppé, die van Fillon verloor in de eerste ronde, weten dat hij graag wil inspringen. Later zegt hij dan weer dat het voor hem te laat is, maar kraakt hij zijn partijgenoot compleet af. ‘De start van het gerechtelijk onderzoek en zijn ‘verdedigingssysteem gebaseerd op het bekritiseren van vermeend complot en de wil tot een politieke moord’ hebben hem in een ‘impasse’ gebracht, zei de burgemeester van Bordeaux, die uiteindelijk toch beslist Fillon te steunen.

Juppé’s steun én de grote manifestaties die Fillon enkele weken geleden bij elkaar riep, kunnen de pijnlijke waarheid niet verbergen dat steeds minder Fransen achter hem staan en dat de centrumkandidaat Emmanuel Macron en de populistisch-rechtse Marine Le Pen van Front National verder op hem uitlopen.

Daar kwam de afgelopen week nog een onthulling van Le Canard Enchaîné bij, over een lening van 50.000 euro die Fillon kreeg van Ladreit de Lacharrière en waarvan hij de rente niet aangaf bij Hoge Autoriteit voor de Transparantie van het Openbaar Leven. Daarmee overtrad hij de wet. Een gulle vriend van Fillon, zo legde Journal du Dimanche bloot, betaalde dan weer 13.000 euro voor twee kostuums.

En nu is er dus de gerechtelijke vervolging. Behalve voor verduistering van overheidsgeld – Penelopegate dus – werd Fillon ook in verdenking gesteld voor ‘heling en medeplichtigheid in het misbruik van bedrijfsgegevens’ en ‘het niet-nakomen van verklaringsverplichtingen aan de Hoge autoriteit voor de transparantie van het openbaar leven’. Fillons vrouw Penelope wordt op 28 maart opnieuw bij de onderzoekers verwacht. Na afloop van die ondervraging moet duidelijk worden of ook zij in beschuldiging gesteld wordt.

Het ene schandaal is al groter dan het andere, maar na elke nieuwe episode wordt de grond onder Fillons voeten heter en is het afwachten wat hij gaat doen. Op dit moment is er nog niets illegaals bewezen, maar is het vooral een kwestie van ethiek, een waarde waar Fillon belang aan hechtte tijdens zijn campagne. Voor het eerst in de Franse geschiedenis loopt er tegen de kandidaat van een grote partij voor het hoogste ambt een aanklacht.

Blijft die kandidaat die campagne koppig voeren? Steeds minder Fransen, ook parlementsleden, nemen het hem nog in dank af en zeggen hun steun op. Maar zijn vervanging is ook geen evidente zaak, want ook oud-president Nicolas Sarkozy wordt op dit moment vervolgd. Hij hamerde er al meermaals op dat hij de enige is die Marine Le Pen op rechts kan stoppen. Les Républicains hebben op het moment dat dit stuk werd geschreven, 17 maart 2017, nog exact veertig dagen om een en ander recht te zetten.