Op het nippertje sloten de Italiaanse Partito Democratico en de Vijfsterrenbeweging woensdag een politiek akkoord over een nieuw te vormen regering. Opluchting, want er komen niet opnieuw verkiezingen. Maar de twee partijen, die elkaar tot voort kort rauw lustten, hebben samen nog een lange weg vol obstakels te gaan.
Woensdag verstreek de termijn die president Sergio Mattarella de sociaaldemocratische Partito Democratico en de Vijfsterrenbeweging (M5S) had gegeven om met voorstellen te komen voor de vorming van een stabiele regering. Uit die consultatieronde op het Quirinale bleek dat zowel de PD-secretaris Nicola Zingaretti als M5S-leider Luigi Di Maio hun steun toezeggen aan een regering die zal worden geleid door de vorige eersteminister Giuseppe Conte. Er is dus een politiek akkoord tussen beide partijen. Vandaag krijgt Conte officieel de opdracht van de president om een regering te vormen. De tienjaarsrente op Italiaanse staatsobligaties zakte woensdag al onder 1%, een aanwijzing dat de financiële markten de politieke ontwikkeling verwelkomen.
Regering van de lange termijn
Zowel Zingaretti als Di Maio spraken zich uit voor de vorming van een langetermijnregering die de legislatuur volmaakt op basis van een homogeen programma. Daarmee benadrukken ze het verschil met de vorige regering van M5S en de Lega, die op basis van een regeringscontract allebei hun eigen programma uivoerden. Dat ze opteren voor de lange termijn is belangrijk met het oog op de presidentsverkiezingen in 2022. De opvolger van Mattarella wordt verkozen door een meerderheid van senatoren, parlementairen en regionale afgevaardigden. Na de overwinning van extreem-rechts bij vervroegde verkiezingen zou het aan de Lega met zijn coalitiepartner(s) zijn om haar kandidaat voor te dragen met alle risico’s vandien. De president is een scharnierfiguur voor het waarborgen van de democratie. Hij roept verkiezingen uit, aanvaardt of verwerpt regeringen en ministers en waakt over de grondwet.
Nog een lange weg te gaan
Zingaretti zei op de persconferentie na de consultatie bij de president dat hij een regering wil ‘die verantwoordelijkheid toont, die andere economische recepten gebruikt dan de vorige en die een einde maakt aan het klimaat van haat, angst en rancune’ dat door de harde anti-immigratiepolitiek van Lega-boegbeeld en minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini was gecreëerd.
Het lijkt erop dat in Italië een politieke hergroepering aan de gang is.
Maar Di Maio waarschuwde in zijn persconferentie na de consultatie bij Mattarella al meteen dat er in het programma van de beweging niets wijzigt. Hij weigert hervormingen te heronderhandelen die hij met de vorige regering heeft ingevoerd zoals de het minimumleefloon (reddita di citadinanza), of de verlaging van de pensioenleeftijd. Hij zei ook dat hij de nog niet uitgevoerde programmapunten van de Vijfsterrenbeweging in deze regering wil aankaarten. Verder benadrukte hij nog maar eens dat M5S geen rechtse of linkse koers vaart, maar naar oplossingen zoekt. Kortom hij probeerde vooral te benadrukken dat de overstap van een regering met de Lega naar één met de PD weinig aan de koers van de Vijfsterrenbeweging zal veranderen, waarmee hij vooral de talrijke sceptische leden van zijn achterban probeert gerust te stellen.
De eerste gesprekken tussen beide partijen, die enkele maanden terug nog aartsrivalen waren, liepen niet altijd van een leien dakje. Even zag het er dinsdag naar uit dat de onderhandelingen in een impasse dreigden terecht te komen toen overlegmeetings werden afgelast. De hoofdreden was dat de PD zich aanvankelijk verzette tegen de figuur van de voormalige M5S-gezinde premier Giuseppe Conte om de nieuwe regering te leiden. De PD was wel bereid om de linkse fractievoorzitter van de M5S, Roberto Fico, te aanvaarden als eersteminister. Maar Fico trok zijn kandidatuur in.
Uiteindelijk liet de PD dinsdagnamiddag haar bezwaren varen, maar stelde wel haar veto tegen Luigi Di Maio als vice-premier. De PD erkent dat de Vijfsterrenbeweging als grootste parlementaire fractie de premier levert, maar eist wel zelf de vice-premier op en weigert er een tweede van M5S naast te aanvaarden. Tegen het verwijt dat hij vooral aan zijn eigen postje denktm verdedigde Di Maio, die ook in eigen rangen veel kritiek krijgt, zich met een onthulling die de eerstkomende dagen voor de nodige opschudding zal zorgen. Volgens hem bood de Lega hem de afgelopen week het premierschap aan als M5S opnieuw met de Lega in zee zou gaan, maar naar eigen zeggen weigerde hij dat.
Nog tal van knelpunten
Een tweede struikelblok in de komende onderhandelingen is de geplande stemming van de leden van de beweging over het akkoord met de PD op het Rousseau-platform, dat wordt beheerd door Davide Casaleggio, de zoon van de overleden Gianroberto Casaleggio die samen met Beppe Grillo M5S boven de doopvont hield. In naam van de directe democratie moet ook het regeerakkoord die de beweging met de PD sluit volgende week het fiat krijgen van de leden, heeft de M5S-top beslist. Maar de PD en ook de omgeving van de president vindt dat dit indruist tegen de grondwettelijke procedure bij crisissen.
Daarnaast zijn er nog tal van knelpunten. De belangrijkste inhoudelijke eis van de PD is dat het repressieve en volgens haar onmenselijke veiligheidsdecreet van Salvini de prullenbak ingaat. Dat decreet legt onder meer zware boetes op aan NGO-boten en hun bemanning die vluchtelingen redden en schrapt de humanitaire bescherming en uitkering voor immigranten zonder vluchtelingenstatuut. De vraag is hoeveel M5S hierop wil toegeven.
Een eis van de Vijfsterren is dan weer om in september al het aantal parlementsleden terug te brengen van 630 naar 400 en het aantal senatoren van 315 naar 200. Het huidige kiessysteem dat dateert uit 2017, het zogenaamde Rosatellum bis, wijst 61% van de verkozenen in het parlement en de senaat proportioneel aan en 37% via een meerderheidsstelsel (first past the post). De PD wil in ruil dat het volledig proportioneel wordt en dat er een kiesdrempel komt van 5%.Ook hierover is nog geen eensgezindheid.
Salvini vaart uit tegen de postjesjagers
Na zijn consultatie met Mattarella woensdag deed Lega-leider Matteo Salvini schamper over de regeringsonderhandelaars. Het enige wat hen bindt is hun gemeenschappelijke haat tegen de Lega, aldus de rechtse populist. ‘Intern en tussen beide partijen onderling beginnen ze al te bekvechten nog voor er een regering gevormd is’. Volgens hem ‘verdient het Italiaanse volk het niet om gegijzeld te worden door 100 postjesjagers, die zonder de politiek niet zouden weten hoe tegen het eind van de maand de eindjes aan elkaar te knopen’.
Salvini blijft geloven in een samenzweringstheorie volgens dewelke de Vijfsterrenbeweging en de sociaaldemocraten al een tijdlang deze coalitiewissel hadden bekokstoofd.
Salvini blijft geloven in een samenzweringstheorie volgens dewelke de Vijfsterrenbeweging en de sociaaldemocraten al een tijdlang deze coalitiewissel hadden bekokstoofd. Hij laat zelfs doorschemeren dat de Franse president Emmanuel Macron en Angela Merkel achter de coalitiewissel zaten, omdat hij met de Lega een te anti-Europese koers aan het varen was. En nog volgens Salvini werd de eerste minister, Conte, vorig weekend op de G7-top in Biarritz aangewezen. Er komt een Monti-bis aan, voegde hij eraan toe, verwijzend naar de zeer onpopulaire technocratenregering van Mario Monti, die in 2011 een bezuinigingspolitiek uitstippelde om het land uit de staatsschuldencrisis te leiden.
Die samenzweringstheorie biedt volgens hem ook de verklaring waarom de Vijfsterren de jongste tijd op al zijn voorstellen neen zegde. Een wel erg vertekende voorstelling van zaken, want tegen het zeer repressieve veiligheidsdecreet dat Salvini had klaargemaakt, zeiden zowel de Vijfsterrenbeweging als premier Conte ‘ja’ . Die theorie moet maskeren dat hij beide partijen in elkaars armen dreef door de regering met M5S op te blazen en vervroegde verkiezingen te eisen om zijn hoge score in de opiniepeilingen te verzilveren. Salvini wilde zo zelf premier worden, maar het pakte anders uit.
Vooral M5S wil geen verkiezingen
De Vijfsterrenbeweging vreest de verkiezingen. Nadat ze in de Europese verkiezingen niet verder kwam dan 17%, en begin augustus een absoluut dieptepunt had bereikt in de meeste peilingen, lijkt de regeringscrisis voor een ommekeer te hebben gezorgd en zou ze volgens het gemiddelde van drie recente peilingen (Winpoll, Tecnè en GPF) op 20,1% uitkomen. Maar nu naar de stembus trekken zou betekenen dat ze van een flink pak van haar 224 parlementairen en 112 senatoren afscheid zou moeten nemen, omdat ze niet herverkozen geraken of omdat ze zich vanwege een interne richtlijn die twee opeenvolgende mandaten verbiedt, zich niet opnieuw kandidaat mogen stellen.
Nicola Zingaretti, de leider van de PD, kon in de onderhandelingen dus dreigen met verkiezingen. Zijn partij lijkt ook te profiteren van de crisis en stijgt naar gemiddeld 24% in de peilingen. Maar de PD weet ook dat M5S, bij een mislukte regeringsvorming met de PD weer gesprekken kan aanknopen met de Lega, ook al ontkent ze dat ze dat van plan is.
Binnen de Vijfsterrenbeweging is het draagvlak voor heronderhandelingen met de Lega klein en dat geldt ook binnen haar kiespubliek. Slechts 16% is daartoe bereid, zo blijkt uit een enquête van Winpoll in opdracht van de zakenkrant Il Sole 24 Ore, zondag gepubliceerd. In diezelfde peiling wil de grootste groep M5S-kiezers (43%) een regering M5S-PD. Bij de PD wil zelfs 62% van het electoraat deze regering. Zowel bij de M5S als de PD-kiezers wil slechts iets meer dan 20% nieuwe verkiezingen.
Maar de duidelijkste trend in de drie peilingen is de klap die de Lega krijgt. De partij die begin augustus steevast tussen 36 en 39% scoorde, houdt in de drie bovengenoemde peilingen nog gemiddeld 32,1% over. Dat is minder dan haar score van 34% bij de Europese verkiezingen. In de populariteitspolls scoort Conte zelfs duidelijk beter dan Salvini.
Maar ook al kan de Vijfsterrenbeweging verkiezingen vermijden door in een nieuwe regering te stappen, in de regionale verkiezingen van de komende maanden wacht een nieuwe test en zal blijken of de dip van de Lega tijdelijk en haar heropstanding duurzaam is.
Politieke hergroepering
Door de crisis is er ook iets gebroken tussen het kiespubliek van M5S en de Lega, schrijft Il Sole 24 Ore, terwijl tussen de PD en M5S de kloof is verkleind. M5S zegt noch links noch rechts te zijn, maar anti-establishment, voor basisdemocratie en milieubescherming. Maar door de coalitie met de Lega heeft het grootste deel van de rechts georiënteerde M5S-kiezers de beweging de rug toegekeerd, zodat de kiezers die trouw zijn gebleven aan de beweging overwegend links zijn, aldusde krant. Toch blijven sommige kopstukken zoals Alessandro Di Battista en heel wat leden een viscerale afkeer van de PD koesteren, omdat die partij samen met Forza Italia van Berlusconi de exponent is van het traditionale politieke establishment, waar ze zich zo fel tegen afzetten.
Het lijkt erop dat in Italië een politieke hergroepering aan de gang is. Het begon met een gezamenlijke stem van Forza Italia, PD en M5S voor Ursula von der Leyen in het Europees Parlement en mondt misschien uit in een regering van twee partijen die tot voor kort elkaar rauw lustten. Een toetreding van Forza Italia tot de regering is voorlopig uitgesloten, want voor M5S blijft Berlusconi de incarnatie van de traditionele corrupte machtspoliticus. Maar ook Berlusconi liet niet na op zijn persconferentie woensdag te benadrukken dat Forza Italia liberaal, Atlantisch en pro-Europees is, waarmee hij vooral het verschil met de Lega goed in de verf zette.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
