‘Hoe een pakket van 551 vragen een stoorzender kan zijn bij de Duitse coalitiegesprekken’

‘Zelfs zonder de Groenen zal Friedrich Merz het niet onder de markt hebben om tegen Pasen een regering te vormen’, schrijft Dirk Rochtus. Hij staat stil bij de start van de coalitiegesprekken in Duitsland.

Vandaag starten in Duitsland de verkennende gesprekken tussen de christendemocraten (CDU/CSU) en de sociaaldemocraten (SPD) voor de vorming van een nieuwe regering. Het had maar 14 000 stemmen gescheeld of Friedrich Merz (CDU), de toekomstige bondskanselier, had naast de SPD ook nog eens de Grünen mee aan boord moeten nemen. Die 14 000 stemmen zijn degene die de links-conservatieve partij Bündnis Sahra Wagenknecht (BSW) te kort kwam om te springen over de kiesdrempel van vijf procent. Ook nu heeft de eventuele coalitie van de Union (CDU/CSU) en SPD met 328 zetels slechts een overschot van 12 op de vereiste ‘Kanzlermehrheit’ van 316.

Zelfs zonder de Groenen zal Merz het niet onder de markt hebben om tegen Pasen een regering te vormen. Er zijn diepe wonden geslagen tussen ‘zwart’ (naar de partijkleur van de christendemocraten) en rood. De SPD neemt het Merz kwalijk dat hij een maand geleden een motie voor een strengere aanpak van de migratie mee door de rechts-radicale AfD had laten goedkeuren in het federale parlement.

Het kwam vervolgens over heel het land tot linkse massademonstraties tegen de CDU. De regering van uittredend kanselier Olaf Scholz (SPD) liet begaan, ook al werden CDU-kantoren bestormd of CDU-mandatarissen met de dood bedreigd.

Nu zijn Union en SPD tot elkaar veroordeeld. Een andere meerderheid valt er immers rekenkundig niet te smeden, behalve die van zwart met blauw (de partijkleur van de AfD). Die laatste optie is bij voorbaat uitgesloten wegens de ‘Brandmauer’, de Duitse versie van ons cordon sanitaire. Het zou de vijfde keer in de geschiedenis van de Bondsrepubliek zijn dat christen- en sociaaldemocraten met elkaar regeren.

Zoiets heet in het politieke jargon ‘GroKo’ of Große Koalition. Die ‘GroKo’ is wel niet meer zo groot. Met 16,4 % leed de SPD haar grootste nederlaag sinds de Tweede Wereldoorlog en met 28,5 % behaalde de Union niet bepaald haar meest denderende resultaat. De mogelijke coalitie staat dus op vrij zwakke benen.

Strijdpunten

Voor het zover is, moeten er nog heel wat strijdpunten uitgeklaard worden zoals migratie, defensie, de schuldenrem en belastingen. Blijft Merz bij zijn strenge aanpak van migratie en asiel zoals vorige maand aangekondigd? De SPD stelt dat de terugwijzing van asielzoekers aan de Duitse grenzen verstoot tegen Europees recht. Fiscaal wil de SPD de hoogste vermogens zwaarder belasten, terwijl de CDU er naar streeft de middenklasse meer te ontlasten.

Dat zou volgens de sociaaldemocraten dan weer een gat slaan in de begroting. Op het vlak van defensie en de schuldenrem is toenadering wel denkbaar. Het veranderende internationale klimaat tekent daarvoor verantwoordelijk. De Union heeft zich altijd verzet tegen het loslaten van de ‘Schuldenbremse’, maar de versterking van de Bundeswehr en meer hulp aan Oekraïne nopen tot het zoeken van extra kredieten.

Het creëren van een ‘Sondervermögen’, een speciaal fonds, vereist een twee derde meerderheid. In de huidige Bondsdag, die uiterlijk tot 24 maart zetelt, zou dat nog kunnen met de stemmen van Union, SPD en Groenen.   

Knuppel in het hoenderhok

Voor de rest is de Union op zoek naar extra geld. In het kader daarvan heeft ze afgelopen maandag, daags na de verkiezingen, een knuppel in het hoenderhok van de Niet-Gouvernementele Organisaties (NGO) geworpen. In een zogeheten ‘Kleine Anfrage’ heeft de christendemocratische fractie 551 vragen gebundeld over de ‘Politieke neutraliteit van door de staat gesubsidieerde organisaties’.

De CDU/CSU werpt de vraag op of ‘verenigingen van openbaar belang, die bovendien met belastinggeld ondersteund worden, zich partijpolitiek mogen manifesteren zonder die status in gevaar te brengen’. Directe aanleiding voor die parlementaire vraag waren de voornoemde protesten tegen de CDU. Die zouden immers een ‘doelgerichte partijpolitieke beïnvloeding vlak voor de Bondsdagverkiezingen’ vormen. Een van die 551 vragen luidt of de bekende organisatie ‘Omas gegen rechts’ ‘eenzijdige boodschappen bevordert in politieke debatten, en zo ja, welke?’

De Duitse linkerzijde briest van woede. Er vallen uitspraken als ‘dictatoriaal’, ‘intimidatie’ en ‘frontale aanval op het middenveld’. Een politica van Die Linke zegt zelfs dat de CDU zich wil wreken voor de ‘antifascistische protesten’. Zwaarwegender is de reactie van Lars Klingbeil, de nieuwe SPD-fractievoorzitter. De CDU zou er eens goed over moeten nadenken of ze wil vasthouden aan die parlementaire vraag. De coalitiegesprekken zouden onder zware druk kunnen komen.

In feite heeft Klingbeil niets te dreigen. Die vraag is nu eenmaal gesteld en volgens staatrechtsgeleerde Josef Franz Lindner is de regering in lopende zaken verplicht haar ‘volledig, substantieel en tijdig’ te beantwoorden. Naar het grote publiek toe wekt Klingbeil de indruk dat die NGO’s iets te verbergen hebben, en de mensen zijn al zo sceptisch tegenover het politieke bedrijf en gesubsidieerde organisaties. Wat primeert, is het belang van het land. De uitdagingen zijn zowel op binnen- als buitenlands vlak immens. Regeren is de boodschap, over alle gekrenkte gevoelens heen.

De oppositie, zeker in de gestalte van de AfD met haar 152 zetels, zal niet aarzelen de regering het vuur aan de schenen te leggen.

Dirk Rochtus doceert Duitse geschiedenis en internationale politiek aan KU Leuven/Campus Antwerpen.