Europa en Oekraïne staan aan de afgrond. Er is nu een actieplan nodig dat de Verenigde Staten ontlast, Oekraïne versterkt en verdere escalatie van de oorlog voorkomt. Zo zou dat eruit kunnen zien, schrijven politicologen Claudia Major, Carlo Masala, Christian Mölling en Jana Puglierin deze week in een opiniestuk in Der Spiegel.
Machtsdenken, minachting voor allianties en een harde cultuuroorlog: met die drie begrippen kan de nieuwe relatie tussen Europa en de Verenigde Staten worden samengevat na de ontwikkelingen van vorige week op de veiligheidsconferentie in München.
Hoewel veel details nog onduidelijk zijn, is de algemene richting duidelijk: de VS trekken zich terug uit hun politieke en militaire leidende rol.
Washington heeft, zonder daar Oekraïne of de Europeanen bij te betrekken, onderhandelingen met Rusland opgestart, en hen zo voor voldongen feiten geplaatst. De VS eisen terecht van de Europeanen grotere bijdragen aan defensie en kondigen een heroriëntatie van hun Azië-beleid aan.
Voormalig voorzitter VN-Veiligheidsraad Mahbubani: ‘De Europeanen zijn laf, en dat is gevaarlijk’
Geen betrouwbare bondgenoot
De inhoud van die uitspraken is nauwelijks verrassend, hun omvang en scherpte des te meer. De VS hebben (nog) niet, zoals gevreesd, aangekondigd hun troepen uit Europa terug te trekken. Maar hun handelwijze en houding wekken niet de indruk van een betrouwbare bondgenoot. Europa moet nu proberen die trans-Atlantische scheiding zelf vorm te geven.
De gebeurtenissen van de afgelopen dagen hebben het risico op een nieuwe oorlog in Europa vergroot. Vanuit het perspectief van grootmachtspolitiek heeft de Amerikaanse president Donald Trump zijn Russische ambtsgenoot Vladimir Poetin onderhandelingen aangeboden, zonder Oekraïne daar vooraf te betrekken, alsof het geen soevereine staat meer is.
De boodschap aan Rusland is: een agressieoorlog loont als je maar lang genoeg volhoudt. De boodschap aan de Europeanen: jullie doen er niet toe.
Nog voordat de onderhandelingen waren opgestart, willigde Trump centrale Russische eisen in: geen NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne en een feitelijke erkenning van de Russische annexaties. De VS behandelen Moskou niet langer als een paria, maar als een grootmacht die op gelijke voet staat.
Voor Oekraïne is Washington geen bondgenoot meer, maar een bemiddelaar, zo niet een tegenstander. De boodschap aan Rusland is: een agressieoorlog loont als je maar lang genoeg volhoudt. De boodschap aan de Europeanen: jullie doen er niet toe, jullie worden niet betrokken bij de onderhandelingen over jullie veiligheid. Dat is een vernedering.
Een fatale boodschap aan Rusland
Zo’n Russische overwinningsvrede zou voor heel Europa gevaarlijk zijn. De meerderheid van de Oekraïense bevolking weigert de Russische voorwaarden te accepteren. Wapenstilstandsakkoorden hebben de grootste kans van slagen wanneer ze breed worden ondersteund, daadwerkelijk worden uitgevoerd en schendingen worden bestraft.
Mocht de Oekraïense regering gedwongen worden een akkoord te ondertekenen dat tegen de wil van de bevolking ingaat, dan zou zij dat politiek waarschijnlijk niet overleven. Akkoorden zonder publieke steun en zonder een solide beveiliging van het resterende vrije Oekraïense grondgebied dreigen in interne chaos te eindigen en kunnen de Russische invloed vergroten.
Het einde van een soeverein Oekraïne dreigt
Zonder een veilig kader zijn wederopbouw en investeringen niet mogelijk, en zonder veiligheid en welvaart komen democratische processen onder druk te staan. De onzekerheid zou leiden tot een demografische en financiële uittocht.
Een verzwakt Oekraïne wordt zo een makkelijker doelwit voor een volgende Russische aanval. Rusland zou de oorlog onder gunstigere omstandigheden kunnen voortzetten, wat het einde van een soeverein Oekraïne en een nieuwe oorlog in Europa zou betekenen.
Rusland heeft nu zelfs meer opties: het kan onderhandelingen slechts voor de schijn aangaan, die rekken en tegelijkertijd de militaire druk op Oekraïne opvoeren om het land verder uit te putten. Die strategie zou ook de Europese samenlevingen kunnen verdelen.
De steun voor Oekraïne zou kunnen afnemen als tactische onderhandelingen een mogelijk einde van de oorlog suggereren, waardoor verdere wapenleveringen als onnodig worden gezien.
De tweede dreiging komt voort uit een onvoldoende beveiliging van het einde van de oorlog. Zolang Rusland vasthoudt aan zijn doelen – de vernietiging van een onafhankelijke Oekraïense identiteit en het verdelen van Europa in invloedssferen – en over de middelen beschikt om die doelen militair na te streven, blijven Oekraïne en de rest van Europa bedreigd.
100.000 à 150.000 Europese troepen
De Amerikaanse minister van Defensie, Pete Hegseth, heeft duidelijk gemaakt dat NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne geen optie is, en dat er geen Amerikaanse troepen zullen zijn om Oekraïne te beveiligen, en ook geen NAVO-troepen. Daar zouden de Europese landen zelf verantwoordelijk voor zijn.
Afhankelijk van het gekozen beveiligingsmodel zouden naast het Oekraïense leger nog eens 100.000 à 150.000 westerse troepen nodig zijn om een wapenstilstand te handhaven en Rusland af te schrikken. Dat zou alles omvatten: van inlichtingen en uitrusting tot lucht- en raketverdediging en roterende troepen.
Het ontbreekt de Europeanen echter aan de capaciteit en de politieke bereidheid om die taak zonder Amerikaanse steun op zich te nemen. Veel Europese landen aarzelen om hun eigen verdediging te verzwakken door troepen uit NAVO-landen in te zetten voor Oekraïne.
Tegelijkertijd zou een ontoereikende westerse bescherming Rusland kunnen verleiden om de verdediging te testen en Oekraïne alsnog volledig te veroveren – en zo een nieuwe oorlog in Europa te starten.
Defensiespecialist Steven Blockmans: ‘Het nekschot voor de NAVO is nog niet gegeven’
Een vijfpuntenplan om oorlog te voorkomen
Als de Europeanen een volgende oorlog in Europa willen voorkomen, als ze mee willen praten wanneer Rusland en de VS de toekomst van Europa bespreken, dan moeten ze snel met een plan komen dat indruk maakt in Moskou en Washington. In plaats van vage oproepen tot actie moeten ze meteen een concreet actieprogramma met een duidelijke tijdslijn aannemen.
Het doel van dat plan: Oekraïne versterken, de eigen defensiecapaciteit verbeteren en de afschrikking tegenover Rusland opdrijven.
Het plan zou uit vijf punten moeten bestaan:
1. Versterking van Oekraïne
Dat zou het land in de huidige dramatische situatie in staat stellen zich zo goed mogelijk te verdedigen en onaanvaardbare voorstellen af te weren. Ook al kunnen de Europeanen de Amerikaanse steun niet volledig compenseren, ze hebben nog andere mogelijkheden achter de hand.
Ze kunnen verdere sancties opleggen, de bevroren Russische tegoeden volledig benutten en zo dit jaar 40 miljard euro voor Oekraïne vrijmaken, en in de toekomst 0,25 procent van hun bruto binnenlands product in Oekraïne investeren.
Politiek gezien zouden de Europeanen gezamenlijk het doel van een onafhankelijk Oekraïne moeten onderstrepen, dat soeverein beslist over het einde van de oorlog.
2. Definitie van de basisprincipes van een wapenstilstand
Dit omvat een wapenstilstandstijdslijn, een gedemilitariseerde zone en mogelijke regionale beperkingen op strijdkrachten, die allemaal de omvang en het risico van Europese bijdragen aan de beveiliging beïnvloeden.
Met een overtuigend Europees militair pakket zouden de Europeanen de VS geloofwaardiger om cruciale bijdragen, zoals inlichtingen, kunnen vragen.
Tegelijkertijd moeten de Europeanen zich voorbereiden op bredere Russische eisen met betrekking tot de Europese veiligheidsorde en vaststellen wat voor hen niet onderhandelbaar is. Eisen om het aantal langeafstandswapensystemen, conventionele en nucleaire NAVO-oefeningen of de verdere ontwikkeling van de NAVO-afschrikking te beperken, moeten worden tegengegaan.
Tegelijkertijd hebben ze een alomvattend concept nodig dat de veiligheid van Oekraïne waarborgt, de status van de door Rusland bezette gebieden behandelt en zaken zoals herstelbetalingen en gevangenenuitwisselingen omvat.
3. tastbare defensieve capaciteit
De Europeanen moeten deze trans-Atlantische omslag omzetten in tastbare defensieve capaciteit. Een verplichting om minstens 3 procent te investeren zou een duidelijk signaal zijn aan Rusland, aan de VS en aan de Europeanen dat defensie prioriteit heeft. Voor Duitsland zou dat betekenen dat het een langdurige, betrouwbare en toereikende financiering moet garanderen en de financieringsbronnen moet vaststellen.
Op Europees niveau zou de Europese Commissie nationale inspanningen kunnen ondersteunen via een uitzonderingsclausule die, net zoals tijdens de pandemie, toestaat om af te wijken van de limieten voor schulden en begrotingstekorten. Andere financieringsmechanismen, waarbij niet-EU-landen zoals het Verenigd Koninkrijk en Turkije worden betrokken, moeten worden voorbereid.
4. Een transformatieplan voor de Europese defensie
De Europeanen moeten met de VS een plan uitwerken waarin staat hoe en binnen welke termijn zij de conventionele defensiecapaciteit van Europa overnemen en zo de geleidelijke terugtrekking van Amerikaanse troepen mogelijk maken, zonder grote risico’s te nemen. Een specifiek probleem hierbij is de nucleaire afschrikking. Die kan in Europa alleen door de VS worden gegarandeerd.
5. Een geloofwaardige uitvoering
Dit alles kan alleen geloofwaardig worden uitgevoerd als duidelijk is hoe de Europese landen de leidende rol van de VS overnemen. Daartoe hebben de EU, de NAVO en individuele staten een stabiele afspraak nodig over wie legitiem en permanent leiderschap op zich neemt in welke domeinen, en dus ook over de doelen en de inzet van militairen beslist.
De tijd dringt, de situatie is gevaarlijk. Het is niet langer voldoende om zich te verliezen in krachtig klinkende woorden zonder daden. Europa en Oekraïne staan aan de rand van de afgrond.
De toorn van Trump: wat als België zijn NAVO-bijdragen niet verhoogt?
Oorlog in Oekraïne: alles wat u moet weten
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier