Hoe een influencer onterecht wordt beschuldigd van fake beelden van het leed in Gaza

Saleh Al-Jafarawi is een 25-jarige zanger en online influencer in Gaza, met bijna 4 miljoen volgers op Instagram. Israël beschuldigt hem ervan een ‘Hamasacteur’ te zijn die filmpjes in scène zet. Maar dat is onterecht.

Vóór de moordende raid van Hamas op 7 oktober was Saleh Al-Jafarawi een zanger en online influencer in Gaza-Stad. Hij maakte muziekvideo’s en filmpjes van zijn dagelijks leven en plaatste die op YouTube en Instagram. Sinds de oorlog in Gaza is de man daardoor in de praktijk een soort oorlogscorrespondent geworden. Hij deelde de voorbije weken talloze schrijnende beelden van bombardementen, beschietingen en burgerslachtoffers in de ziekenhuizen van Gaza. Met zijn video’s heeft Al-Jafarawi bijna 4 miljoen volgers verzameld op Instagram.

De man is een beroemdheid geworden, maar op sociale media circuleren er nu ook complottheorieën tegen hem. Al-Jafarawi zou een ‘Hamasacteur’ of betaalde propagandist zijn die ‘fake beelden’ verspreidt. Zijn critici noemen hem ‘Mr. Pallywood’, een samentrekking tussen ‘Hollywood’ en ‘Palestina’. Dat begrip wordt door pro-Israëlische stemmen al langer gehanteerd om te insinueren dat de Palestijnen beeldmateriaal van oorlogsslachtoffers in scène zouden zetten. Op die manier willen ze de dodentol aan Palestijnse kant in twijfel trekken.

Halloweenkostuum

Het verhaal dat Al-Jafarawi een ‘acteur’ zou zijn, is gebaseerd op een virale collage van negen foto’s met in gele letters de vermeende ‘rollen’ die hij gespeeld zou hebben. Op de meeste van die foto’s is de man daadwerkelijk te zien. Maar sommige foto’s zijn geheel onschuldig: een beeld waarop hij bloed geeft, bijvoorbeeld, of het beeld met een pershelm uit een van zijn video’s als burgerjournalist – al was het woord ‘PRESS’ door iemand gefotoshopt en vervangen door ‘PISS’.

Op twee afbeeldingen in het raster is Al-Jafarawi níét te zien. En net naar aanleiding van die twee foto’s circuleert de ergste beschuldiging aan zijn adres: dat hij als ‘acteur’ een ‘fake slachtoffer’ zou spelen. De foto met bijschrift ‘Tot leven gekomen lijk’ toont echter geen Palestijn in een lijkzak die op zijn telefoon zit te scrollen: het gaat om een verkleed kind, vorig jaar tijdens een Halloweenviering in Thailand. Het beeld van de man in een ziekenhuisbed, met bijschrift ‘Veerkrachtige patiënt’, heeft ook niets met Al-Jafarawi te maken. Daar zien we in werkelijkheid Mohammed Zendiq, een 16-jarige jongen die deze zomer zijn been verloor op de Westelijke Jordaanoever.

Andere ‘rollen’ die in het raster aan Al-Jafarawi worden toegeschreven, zijn gewoon verzonnen. De foto van Al-Jafarawi met een kind op de arm is genomen in een ziekenhuis in Gaza – in de video’s praat of speelt hij vaak met kinderen – maar nergens heeft hij ooit beweerd ‘pleegvader’ te zijn, zoals het bijschrift luidt. Net zomin als ‘radiologieassistent’: daar gaat het om een bericht waarbij Al-Jafarawi vertelde dat hij op verzoek van het drukbevraagde medische personeel was bijgesprongen bij de manuele beademing van een patiënt. De foto van Al-Jafarawi met het bijschrift ‘toeristische gids’ dateert van 7 oktober en komt uit een Instagramvideo waarin hij raketlanceringen van Hamas liet zien.

Toch trapten talloze mensen in de montage. Sindsdien geloven ze dat de influencer uit Gaza een ‘acteur’ is die alleen maar nepvideo’s verspreidt. Ook officiële socialemediakanalen van de Israëlische overheid en een reportage van de Duitse nieuwszender Welt herhaalden die onterechte beschuldigingen aan het adres van Al-Jafarawi.

Tafeltennis

Wie is Saleh Al-Jafarawi nu echt? En heeft hij banden met Hamas? Op een andere foto uit de collage is hij namelijk te zien met een legeruniform en geweer. Was hij dan toch een ‘vrijheidsstrijder’, zoals over dat beeld wordt beweerd? De foto blijkt afkomstig uit een vorig jaar verspreide muziekvideo waarin Al-Jafarawi die outfit droeg. CheckNews, een groep factcheckers van de Franse krant Libération, ontdekte dat het gaat om een militant lied dat hulde brengt aan de Palestijnse gewapende groepering Areen Al-Usud, die actief is op de Westelijke Jordaanoever. In de muziekvideo zaten ook beelden van aanvallen op Israëlische militairen.

Al-Jafarawi gaf in het verleden wel vaker blijk van persoonlijk activisme, door deelname aan verschillende betogingen en protestmarsen. Maar dat hij banden zou hebben met Hamas, daarvoor bestaat tot op vandaag geen bewijs. Wél staat vast dat de man op 7 oktober de raketlanceringen van Hamas toejuichte. Dat leidde tot zijn tweede ironiserende bijnaam: ‘Mr. FAFO’, wat staat voor ‘fuck around and find out’. De afkorting wordt gebruikt voor situaties waarin mensen geconfronteerd worden met de gevolgen van hun eigen daden. In het geval van Al-Jafarawi was dat omdat hij aanvankelijk nog lachend juichte over de Hamas-raketten, maar kort daarna huilend een filmpje online plaatste over de eerste Israëlische bombardementen.

Het commentaar waarvan Al-Jafarawi zijn video’s voorziet, is erg partijdig, maar zijn beeldmateriaal is wél authentiek.

CheckNews ontdekte trouwens nog veel meer zaken over het verleden van Al-Jafarawi: zo wordt hij vanwege zijn zangstem al tien jaar geregeld geboekt voor recitaties van de Koran op religieuze plechtigheden, volgde hij in 2016-2017 een journalistieke opleiding, en nam hij in januari 2023 nog deel aan het wereldkampioenschap tafeltennis in Qatar, als deel van de Palestijnse delegatie. Een bezig bijtje dus, maar geen ‘acteur’.

Bloedige beelden

Al-Jafarawi blijkt dus een online influencer en videomaker die activisme en burgerjournalistiek combineert en ijvert voor de bevrijding van Palestina – desnoods ook via gewapend geweld. Het commentaar waarvan Al-Jafarawi zijn video’s voorziet, is erg partijdig, maar zijn beeldmateriaal is wél authentiek. Zo filmde hij tot midden november bijna dagelijks in de buurt van het Al Shifa-ziekenhuis in Gaza, waar hij in het bijzonder twee dodelijke incidenten documenteerde: een raketaanval op een ambulance en enkele projectielen die neerkwamen op een tentenkamp met vluchtelingen binnen het ziekenhuiscomplex.

Verschillende nieuwsmedia hebben die beelden van Al-Jafarawi opgenomen in hun verslaggeving. The New York Times gebruikte een analyse van zijn video’s zelfs om te bepalen wát er precies op het ziekenhuis was geland – het bleek om een Israëlische lichtgranaat te gaan. Daar kwam op sociale media best wel wat kritiek op – niet wegens het activisme van de man, maar vanwege de misleidende virale collage die over hem circuleerde. Bij hoog en bij laag beweerden mensen dat de echte gebeurtenissen die Al-Jafarawi’s had gefilmd ‘in scène gezet’ waren en dat de media zich ‘voor het lapje hadden laten houden’ door een ‘Hamasacteur’.

Het toont aan hoe doeltreffend online desinformatie kan zijn en wat de uiteindelijke bedoeling ervan is: verwarring stichten die ervoor zorgt dat mensen niet alleen leugens voor waarheid nemen, maar ook nog eens de werkelijkheid weigeren te aanvaarden.