Ivanka Trump en haar echtgenote Jared Kushner hadden deze maand een bezoek moeten brengen aan Peking op uitnodiging van de Chinese overheid. Maar in extremis vond het bezoek niet plaats, de spanningen lijken te hoog opgelopen.
Deze maand hadden Ivanka Trump en Jared Kushner een bezoek moeten brengen aan Peking op uitnodiging van de Chinese overheid. De dochter en schoonzoon van de Amerikaanse president Donald Trump zouden er voorbereidende gesprekken voeren met de Chinese leiding voor het grote bezoek van Donald Trump zelf, dat halfweg november gepland staat. Maar het tweetal heeft in extremis de uitnodiging afgeslagen. Volgens The Guardian zijn de spanningen rond de Noord-Koreaanse crisis en de heronderhandeling van handelsverdragen tussen beide landen te hoog opgelopen.
In april ontmoette Trump president Xi Jinping in Florida, en beide leiders maakten toen de afspraak dat ze in een Amerikaans-Chinese onderhandelingsronde van 100 dagen zouden proberen het handelstekort van de VS met China te verminderen en de VS-export naar China te stimuleren. Trump gelooft immers heilig dat hij geheel in de lijn van zijn America First-campagne jobs terug naar de VS kan halen door vrijhandelsverdragen open te breken met landen waarmee de VS een uitgesproken handelstekort heeft. Daaronder vallen het 23 jaar oude Nafta-verdrag met Mexico en Canada en het US-Korea Free Trade Agreement (Korus) met Zuid-Korea.
In het kader van deze nieuwe Trade Doctrine heeft Trump inmiddels ook al het Trans-Pacific Partnership (TPP) afgevoerd. Het TPP groepeerde een aantal landen rond de Pacific zoals Australië, Nieuw-Zeeland, Japan, Singapore en Maleisië, die onderling al vrijhandelsverdragen hadden gesloten. China valt daarbuiten. Volgens Bruno Merlevede, docent internationale economie aan de UGent en een aantal andere experten een strategische blunder, omdat Trump daarmee de kans heeft laten liggen om een economisch blok rond de Grote Oceaan zonder China te vormen en daarna aan China harde voorwaarden te stellen als dat land wou toetreden. Nu heeft China vrij spel om in die hele Oostelijke regio van de Pacific economische vrijhandelsverdragen aan te gaan.
VS-protectionisme in de praktijk
De honderd dagen bilaterale onderhandelingen in de US-China Comprehensive Economic Dialogue zijn inmiddels verstreken en hebben bitter weinig opgeleverd. De VS en China zijn het zelfs niet eens over de grootte van het handelstekort. Trump claimt dat het jaarlijks 347 miljard dollar bedraagt, maar China beweert dat daarvan 40% export naar de VS is van in China gevestigde Amerikaanse bedrijven. Volgens Bruno Merlevede wil Trump door zijn gemediatiseerd beleid te snel concrete resultaten kunnen voorleggen. Hij laat zich in zijn Chinapolitiek adviseren door een stel haviken op dat terrein: de miljardair en minister van Handel Wilbur Ross en het hoofd van de International Trade Council van het Witte Huis, Peter Navarro, een verbeten China-criticus en de bedenker van de zeer omstreden recepten van de Trump Trade Doctrine. Ideeën uit Trumps campagne als tarieven van respectievelijk 35 procent op Mexicaanse en 45 procent op Chinese import om de Amerikaanse industrie en jobs te beschermen, komen uit zijn koker.
Volgens Bruno Merlevede dateert het soort recepten waar Trump nu mee zwaait uit de tijd dat er tarieven werden ingevoerd bij de verscheping van goederen: ‘Vandaag zit de productie van die goederen verspreid over verschillende lokaties over de hele wereld, omdat de coördinatiekost door het internet zo laag geworden is. Voor de overheid is het bijzonder complex om uit te vissen op welke componenten of onderdelen van het product tarieven moet worden geheven. Tariefheffingen zijn bijgevolg onrealistisch.’ Om een idee te geven: de Amerikaanse iPhone van Apple heeft 748 toeleveranciers, waarvan er zich 600 in Azië en 41 in Europa bevinden en de assemblage in Shenzhen, China gebeurt. En Merlevede concludeert: ‘Om het handelsdeficit wat te verminderen moet er idealiter een Chinese middenklasse groeien die meer Amerikaanse producten consumeert. Maar Chinezen sparen veel, terwijl Amerikanen juist veel consumeren en weinig sparen.’
Overtredingen regels wereldhandel
Sinds de onderhandelingen met Peking in het slop zitten, slaat de ongeduldige Trump een agressievere toon aan en gooit hij het over een andere boeg met onderzoeken naar Chinese handelspraktijken, die in strijd zijn met de regels van de World Trade Organisation (WTO), waarvan China sinds 2001 lid is. Toponderhandelaar en VS-handelsvertegenwoordiger Robert Lighthizer beschuldigde China er al van zijn overproductie aan staal en aluminium op de wereldmarkt te dumpen na het eerst te hebben gesubsidieerd voor de interne markt. Verder moet Lighthizer ook een onderzoek naar Chinese diefstal van intellectuele eigendom voeren. Daarmee doelt hij op het misbruik van patenten, illegale software en online-piraterij, maar ook op de verplichting voor buitenlandse bedrijven om op de Chinese markt hun technologie en kennis in te brengen in filialen of joint ventures met Chinese partners.
De procedures bij de WTO zijn echter omslachtig en slepen soms jaren aan. Daarom heeft Trump de Trade Act van 1974, section 301 weer van onder het stof gehaald, die hem toelaat eenzijdig en veel zichtbaarder in te grijpen tegen ‘oneerlijke buitenlandse handelspraktijken die de Amerikaanse handel schaden’, aldus Merlevede.
De VS houden ook nauwgezet in de gaten of China de nieuwste economische sancties van de VN-Veiligheidsraad tegen Noord-Korea effectief naleeft. Sinds de nucleaire proef met de kernbom begin september is het verbale spierballengerol tussen de VS en Noord-Korea alleen maar toegenomen en zijn onderhandelingen verder weg dan ooit. De VS duwt China intussen in de rol van het enige land dat Kim Jong Un nog verder onder druk kan zetten. Maar het klikt allerminst tussen Xi Jinping en Kim Jong Un en een ineenstorting van het Noord-Koreaanse regime is waarschijnlijk het laatste wat Xi wil. Intussen speelt de Russische president Vladimir Poetin de redelijke partij die oproept om aan de onderhandelingstafel te gaan zitten en komt de VS niet verder dan dreigementen aan het adres van Chinese bedrijven die zowel met Noord-Korea als met de VS zaken doen.
Trumps obsessie met het Amerikaanse handelsdeficiet dreef hem zelfs zover om met een bijzonder slecht gevoel voor timing de heronderhandeling van het US-Korea Free Trade Agreement (Korus) met Zuid-Korea op de agenda te zetten, dat de VS een jaarlijks handelsdeficiet van 27,7 miljard dollar oplevert. Trumps ontslagen hoofdstrateeg Steve Bannon was er voorstander van om Zuid-Korea onder druk te zetten, aangezien de nieuwe Zuid-Koreaanse president Moon Jae-in weigerde het verdrag te heronderhandelen.
Maar hij verloor het pleit van meer gematigde figuren als schoonzoon Jared Kushner, zowat de spreekbuis van de VS-ondernemersbelangen, de veiligheidsadviseur Herbert McMaster en de voorzitter van de nationale economische raad Gary Cohn. Zij vonden dat de militaire frontvorming met Zuid-Korea tegen Noord-Korea de hoogste prioriteit moest genieten in het huidige conflict. Bannon, intussen weer executive chairman van het radicaal rechtse Breitbart News, zei bij zijn vertrek uit het Witte Huis dat de VS de onevenwichten in de handel met China autoritair moet herstellen en een handelsoorlog met China niet moet schuwen, wil zijn land binnen 5 à 10 jaar economisch niet overvleugeld worden door de Chinezen. Hij moest uiteindelijk definitief de duimen leggen voor het meer gematigde trio Kushner, Cohn en Mc Master.
Sterke man Xi Jinping herstelt partijgezag
Om een heel andere reden moet er niet zo vlug een doorbraak verwacht worden in de Chinees-Amerikaanse handelsbesprekingen. Xi Jinping, de onbetwistbare nummer één, wil op het partijcongres, dat start op 18 oktober, voor een tweede vijfjarige ambtstermijn herverkozen worden als algemeen secretaris van de communistische partij. Veel toegevingen aan de VS in de aanloop naar het congres moeten van hem niet worden verwacht. Ze kunnen immers geïnterpreteerd worden als blijken van zwakte.
In maart 2018 moet het parlement hem formeel herbenoemen als president. In eigen land verstevigde Xi zijn positie en het gezag van zijn partij met een nooit geziene anticorruptiecampagne in de partij, het leger en de staatsbedrijven. Het corruptieonderzoek werd met ijzeren hand geleid door zijn rechterhand en rijzende ster Wang Qishan, die 150 hooggeplaatsten achter de tralies deed belanden.
Eind vorig jaar startte Xi Jinping ook een campagne tegen de buitenlandse overnamezucht van tycoons die in het Westen hotels, pretparken, voetbalploegen, gok- en filmbedrijven en zelfs bankparticipaties kochten met miljardenleningen van Chinese staatsbanken. Miljardair Guo Gangchang van de technologie- en chemiegroep Fosun en de topman Wu Xiaohui van verzekeraar Anbang werden opgepakt en gevangen gezet. Wang Jianlin van de Dalian Wanda vastgoedgroep heeft zijn plannen voor pretparken over de hele wereld deemoedig weer in de ijskast gezet.
Bruno Merlevede ziet hierin een poging om de kapitaalstromen naar het buitenland te stoppen, die in 2016 een record hebben bereikt na de devaluatie van de Yuan in 2015. Maar evenzeer is Xi begaan met het imago van degelijkheid van het staatskapitalistische model, aldus Merlevede. Hij vuurt zo een schot af voor de boeg van de snel groeiende groep nieuwe rijken die al te lichtzinnig op koopjesjacht gaan in het buitenland. Ook rijken die met plannen rondlopen om politieke rivalen van de communistische partij te financieren zijn meteen gewaarschuwd.
Xi, de pleitbezorger van vrijhandel en globalisme
Xi geeft duidelijk aan waar buitenlandse investeringen wel zinnig zijn, met name in het ‘One Belt, One Road’-infrastructuurproject waarmee Peking sinds 2013 oost en west wil verbinden. De grote Chinese banken zijn druk fondsen aan het werven voor dit paradepaardje met onder meer spoorwegen tot diep in Europa en havens langs de kusten van de Indische Oceaan en de Middelandse Zee. China leent landen langs deze ‘Nieuwe Zijderoute’ in Centraal-Azië en Oost-Europa niet alleen geld om de projecten te financieren, maar voert ze ook vervolgens ook grotendeels zelf uit.
Zo geeft het ook de eigen economie een boost door nieuwe markten uit te bouwen voor de overcapaciteit van zijn eigen bouwbedrijven en de overschotten van zijn eigen aluminium- en staalproductie. Dit jaar alleen al werd 33 miljard dollar geïnvesteerd. Het is tegelijk een uitgestoken hand naar de Europese Unie om via vrijhandelsakkoorden tot meer samenwerking te komen, nu Trump met zijn America First-politiek vooral aan zijn electorale achterban denkt in eigen land .
Op de wereldbühne werpt staatskapitalist Xi zich intussen op als pleitbezorger van de vrijhandel en de open markten. Op de top van de G20 begin juli in Hamburg, hield hij, zij aan zij met de Duitse bondskanselier Angela Merkel, een warm pleidooi voor vrijhandel om wereldwijde welvaart en vooruitgang te creëren. Het contrast met Trumps eerste speech op Europese bodem de avond voordien was groot. Trump verdedigde de bescherming van de Westerse waarden en de bescherming van de grenzen ‘uit respect voor zijn burgers’. Hij deed dat in Warschau, waar hij in het nationalisme en de anti-immigratiepolitiek van de Poolse PIS-regering een medestander vond.
Merkel heeft uit haar gesprekken met Trump en zijn omgeving al snel geconcludeerd dat Europa zijn lot in eigen handen moet nemen. Mag Europa straks eenzelfde Amerikaans offensief tegen bestaande handelsverdragen verwachten als China, Korea en Mexico? Handelsminister Wilbur Ross gaf in de Wall Street Journal al een voorsmaakje. Niet de VS is protectionistisch, zei hij, maar Europa, want het subsidieert zijn exportkampioenen en beschermt zijn markt tegen import.
Waarom stabiliteit zo belangrijk is voor China en de wereld
In eigen landi is Xi Jinping ook goed op weg het langetermijn groeiobjectief te halen dat hij had vooropgezet: een verdubbeling van het bbp in 2020 ten opzichte van 2010, schrijft het Internationaal Monetair Fonds in zijn jongste landenrapport over China. Maar dat gaat volgens het IMF ten koste van een enorm risico, namelijk een veel te onstuimige kredietgroei. Bedrijven en particulieren lenen immers veel te veel. Groei is belangrijk om het welvaartspeil op te krikken en de bevolking tevreden te houden, maar veel van die groei is gerealiseerd met geleend geld.
Al die leningen hebben ertoe geleid dat de schuldgraad maar liefst 235 procent van het Chinese bbp bedraagt. In 2017 heeft Xi daarom de verkleining van de schuldenberg tot topprioriteit uitgeroepen. Volgens Bruno Merlevede zijn heel veel schulden gemaakt door lokale overheden die onderling concurreerden om de eigen regio zoveel mogelijk te ontwikkelen, met spooksteden en andere symptomen van een beginnende vastgoedcrisis als gevolg. Bovendien missen ze vaak de ervaring van hoe een vastgoedmarkt werkt.
‘Schokken in de tweede economie van de wereld, die tegelijk de grootste grondstoffenverbruiker en consumentenmarkt van de wereld is, hebben onvermijdelijk negatieve neveneffecten op de wereldeconomie.’
Heel wat van die schulden worden gedekt door de gigantische hoeveelheid spaargeld dat de Chinezen aanhouden, maar als dat kapitaal uit het land wegvloeit, wordt het pas echt problematisch, aldus Merlevede. De waakhond van de Chinese Foreign Exchange vraagt daarom sinds begin dit jaar meer informatie van Chinezen die hun yuan willen omwisselen voor andere valuta om het legaal en illegaal doorsluizen van vermogen in buitenlandse bezittingen tegen te gaan. Chinezen die deze nieuwe regels overtreden komen op een zwarte lijst te staan. De maatregels hebbenhun effect niet gemist, want de kapitaalvlucht is recent weer afgenomen. Volgens schattingen van Goldman Sachs zijn er in 2016 meer dan 1000 miljard dollar uit het land weggevloeid.
Tot dusver heeft de nieuwe handelskoers van Trump weinig zoden aan de dijk gezet en bleef het bij wat dreigementen voor de fanclub van Fox News-kijkers. Het Congres, de Senaat en de lobbygroepen van Amerikaanse bedrijven wisten zijn initiatieven tijdig te neutraliseren. Het gezond verstand van de gematigden in zijn entourage lijkt voorlopig het pleit te winnen, maar velen zien in de afgelasting van het bezoek van het gematigde duo Ivanka Trump en Kushner een slecht signaal.
China is goed op weg economisch en monetair een respectabele en acceptabele wereldspeler te worden. Zo heeft het recent bijna een kwart van zijn gigantische voorraad buitenlandse reserves ingezet om de waardevermindering van de yuan af te remmen. Dat is ook gelukt, want de Yuan steeg dit jaar al 6,9 procent, al speelt de verzwakking van de dollar daarin ook mee. Dat is het beste bewijs tegen de bewering van Trump dat het de koers van zijn munt manipuleert om meer te kunnen exporteren, aldus Bruno Merlevede. China beseft ook dat zijn economie kwetsbaar is bij een handelsoorlog. Maar liefst 3,1 procent van het gigantische Chinese bbp van 11.200 miljard dollar is blootgesteld aan de handel met de VS, zo berekende de denktank The Conference Board. Maar het zal evenmin nalaten vergeldingsmaatregelen te nemen als de hardliners rond Trump hun koers weten op te dringen.
En zoals blijkt uit de analyse van het gereputeerde Peterson Institute for international Economics, zou een escalerende handelsoorlog tot een wereldwijde groeivertraging en massaal jobverlies leiden. Schokken in de tweede economie van de wereld, die tegelijk de grootste grondstoffenverbruiker en consumentenmarkt van de wereld is, hebben onvermijdelijk negatieve neveneffecten op de wereldeconomie. Trump doet er goed aan twee keer na te denken voor hij overweegt China pijn te doen. Onrechtstreeks treft hij de hele wereld.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
