‘Hoe een explosief werkdocument tot de val van de Duitse regering leidde’

Dirk Rochtus staat stil bij de val van de Duitse regering, eerder deze week.  ‘De neergang van de Duitse economie met als meest zichtbare teken de crisis van de automobielindustrie schept een enorme hervormingsdruk.’

Twee ambitieuze politici aan beide kanten van de Atlantische Oceaan: de ene betreedt als wereldleider ‘the scene’, de andere die lijdt aan zijn land, maar ‘die Bühne’ verlaat. De ene, Donald J. Trump wil Amerika als pas verkozen president weer ‘groot’ maken, de andere, Christian Lindner, wilde als minister van Financiën Duitsland weer ‘sterk’ maken.

De Duitse liberaal drong al lang aan op hervormingen om de neergang van de Duitse economie te bestrijden. Zijn kanselier, de sociaaldemocraat Olaf Scholz (SPD), ontsloeg hem omwille van de onverenigbaarheid van hun economisch-politieke recepten. Lindner had die in een recent werkdocument nog als twee tegenovergestelde denkscholen beschreven: de ene wil de economie afstemmen op de ‘toekomstideeën van de politiek’ en met subsidies ‘bestaande structuren en industrieën conserveren’, de andere zet in op meer kansen voor de middenstand en jonge ondernemingen binnen een kader dat innovatiekracht en technologie-openheid garandeert. Het spreekt voor zich dat Lindner als voorzitter van de liberale FDP tot de tweede denkschool behoort.

Toen de ‘Ampel’, de stoplichtcoalitie van rood (SPD), geel (FDP) en groen (Grüne), drie jaar geleden aan de macht kwam, verdedigden de liberalen hun deelname als centrumrechtse partij met de belofte niet te laten tornen aan de ‘Schuldenbremse’, de grondwettelijk vastgelegde rem op de schulden die bepaalt dat het begrotingstekort niet meer mag bedragen dan 0,35 procent van het bbp. De coalitie van rood, geel en groen werkte van in het begin onnatuurlijk. Tegenover het liberale nastreven van een begroting in evenwicht stond het ‘linkse enthousiasme’ van SPD en Grüne dat zich materialiseerde in velerlei sociale uitgaven, dure klimaatdoelstellingen, de opvang van honderdduizenden nieuwe migranten en maatschappelijke hervormingen.

Al die wensen werden bij elkaar gehouden door de idee van Scholz om ‘aparte potjes’ te creëren naast de reguliere begroting. In november 2023 verklaarde het Grondwettelijk Hof zulke schaduwbegrotingen voor ongrondwettelijk. Lindner ging sindsdien nog meer dan voorheen op de rem staan. De stijgende energiekosten door het wegvallen van het goedkope Russische gas en de vele miljarden zware steun aan Oekraïne oefenden verder druk uit op de begroting.

De neergang van de Duitse economie met als meest zichtbare teken de crisis van de automobielindustrie schept een enorme hervormingsdruk. De regering moet handelen, haar populariteit bevindt zich op een dieptepunt, zoals bleek uit de rampzalige resultaten van de drie ‘Ampel’-partijen bij recente verkiezingen in drie Oost-Duitse deelstaten.

Alle drie de kopstukken van de ‘Ampel’ ontplooiden vorige week initiatieven ter ‘modernisering van de economie’, maar ze deden dat zonder elkaar te consulteren. Scholz nodigde topvertegenwoordigers van de industrie uit, Lindner organiseerde zijn eigen industrietop en Robert Habeck (Grüne), de minister van Economie, bracht een eigen nota uit. Op zijn pleidooi voor subsidies aan ondernemingen die een klimaat-neutrale transformatie willen bereiken, reageerde Lindner dan weer met een 18 bladzijden tellende nota ‘Wirtschaftswende Deutschland’. Schulden maken voor lievelingsprojecten van rood en groen was uit den boze, een ‘Wende’ in de richting van minder regels, minder vennootschapsbelastingen en meer economische groei noodzakelijk.

Er vielen woensdagavond harde woorden in het Kanzleramt. Volgens de kanselier zou Lindner het vel van zijn verschrompelde partij willen redden. Met een minister die zijn ‘vertrouwen schond’, kon hij niet meer door één deur. Lindner wilde de schuldenrem niet loslaten en verdacht op zijn beurt de regeringsleider van een ‘berekende coalitiebreuk’.

Scholz wil immer verder regeren tot 15 januari 2025, de dag waarop hij aan de Bondsdag het vertrouwen vraagt. De formele bedoeling is natuurlijk dat hij een ‘Nein’ krijgt zodat er twee maanden later verkiezingen kunnen volgen. Het voordeel van de uitgestelde ‘Vertrauensfrage’ zou er voor Scholz in bestaan dat hij met zijn minderheidsregering van SPD en Grüne nog enkele projecten er door zou kunnen duwen zonder rekening te moeten houden met de bewakers van de schuldenrem. De toestand is zo ernstig, zowel binnen- als buitenlands, dat hij meer geld wil pompen in zowel de economie, de sociale sector als in defensie.

Daarvoor kijkt hij naar de christendemocratische oppositie (CDU/CSU). Of die hem daarin volgt, is nog zeer de vraag. Als Friedrich Merz, de voorzitter van de CDU, instemt met een noodbegroting voor Oekraïne – dus meer schulden – en met de hogere kosten van een nieuwe pensioenwet, zou dat de indruk kunnen wekken dat hij nog altijd op de lijn van Angela Merkel (CDU) zit. De voormalige bondskanselier had immers ook veel financiële middelen naar de sociale sector afgeleid en minder naar een ondernemingsvriendelijk klimaat. De christendemocraten doen het goed in de opiniepeilingen en willen niet langer lijdzaam toekijken op een regering-Scholz die zich voortsleept en al die tijd Duitsland niet vooruit brengt.

Dirk Rochtus doceert Duitse geschiedenis en internationale politiek aan KU Leuven/Campus Antwerpen.