Hoe een deepfake Poetinfan een linkse Facebookgroep kaapte

De pluralistische linkse Facebookgroep ‘Verzet’ is in maart 2022, kort na de Russische inval in Oekraïne, gekaapt door een Poetinfan met een deepfake profielfoto. Sindsdien is de groep met 5000 leden een doorgeefluik geworden voor Russische propaganda.

Al sinds 2012 bestond op Facebook ‘Verzet’, een pluralistische linkse discussiegroep waarin volop gedebatteerd werd over het socialisme. De groep kreeg door de jaren heen enkele andere namen, zoals ‘Handen af van de index’ of ‘Humanistisch Verzet’. Maar in maart van dit jaar, kort na de Russische inval in Oekraïne, werd de groep gekaapt: administratoren en moderatoren werden van hun functies beroofd en verbannen. Sindsdien heet de groep ‘Europees Verzet’. En er is heel wat veranderd.

Antivaxers

De nieuwe beheerder van de groep heeft een Facebookprofiel met de naam ‘Frederik Lockkamper’. Maar met dat profiel is iets vreemds aan de hand. Aanvankelijk gebruikte Lockkamper een profielfoto die duidelijk een deepfake foto was: een fictief, jong en realistisch ogend gezicht van een onbestaande persoon, gemaakt met artificiële intelligentie. Enkele maanden later kreeg Lockkamper opeens een nieuw gezicht, nu met snor en baard. Deze keer ging het om een licht bewerkte foto die geplukt was uit een catalogus met gratis online stockfoto’s van een anoniem fotomodel. Een nepprofiel, dus.

Wie is ‘Frederik Lockkamper’? Verschillende verbannen moderatoren wijzen naar een ontevreden groepslid. Hij was ooit de deur gewezen vanwege ‘zwaar stalinistische posts’ en zou via een bevriend profiel vervolgens de groep gekaapt hebben. Een lid van het eerste uur legt uit dat de Facebookgroep na enkele jaren een stabiele beheerdersploeg van moderatoren had gevonden: ‘Door die investering in moderatie werd er amper gescholden en was de groep een pluralistische linkse groep waar iedereen zijn ei kwijt kon.’

Maar dat veranderde tijdens de coronacrisis: ‘De pandemie heeft duidelijk sommige mensen mentaal doen flippen. Er kwam een grote toevloed van extreemrechtse antivaxers en complotdenkers, vooral uit Nederland. We hebben toen beslist om fake news en die groep van mensen te weren, aangezien dat de sfeer en betrouwbaarheid ernstig ondergroef.’

Tot in maart dus de hele ploeg van moderators verbannen werd. Met Lockkamper als nieuwe administrator veranderde ook de inhoud van wat in de Facebookgroep verscheen: de toon werd uitgesproken pro-Rusland en pro-Poetin, en hard tegen ‘Amerikaans imperialisme’ en de NAVO. De Russische gruweldaden in de Oekraïense stad Boetsja, een van de best gedocumenteerde episodes uit het begin van de oorlog in Oekraïne, werden dan weer weggezet als ‘fake news’ en een ‘mager beestje’.

Zannekinbond

Verschillende moderatoren van de groep hebben zich geuit als aanhanger van de Zannekinbond. Dat is een in 2019 opgerichte Vlaamse denktank die Vlaams-nationalisme combineert met antikapitalisme en anti-imperialisme. De groep is vernoemd naar Nicolaas Zannekin, die in de veertiende eeuw aan het hoofd stond van een Vlaamse boerenopstand tegen graaf van Vlaanderen Lodewijk II van Nevers. Ze noemen zichzelf nationaal-revolutionair en ‘Vlaamse revolutionaire socialisten’.

Op hun eigen website staan uitgebreide ideologische analyses – vaak overgenomen van andere nationaal-revolutionaire groepjes – en op opiniewebsite Doorbraak verscheen een enkel opiniestuk van hun hand over het ‘neokoloniaal beleid van banken in België’. Maar verder zijn de invloed en activiteiten van de Zannekinbond eerder beperkt. Bij een rondvraag in zowel Vlaams-nationalistische als marxistische kringen lijkt niemand al echt van de organisatie te hebben gehoord.

Lockkamper en verschillende andere moderatoren postten geregeld analyses van de blog van de Zannekinbond, vooral dan cartoons en teksten waarin gefulmineerd wordt tegen de Amerikaanse invloed in de wereld en die het Russische geopolitieke standpunt verdedigen. Twee andere nieuwe moderatoren, Joris V. en Brecht J., staan ook bekend als voorstanders van de Russische geopolitieke visie. V. schreef in het verleden voor pro-Russische nepnieuws- en commentaarsites zoals Fort Russ, J. is actief bij een Jemenitische nieuwssite. Een van de meest gedeelde profielen in de nieuwe ‘Europees Verzet’-groep is dat van Aleksander Doegin, de ultranationalistische Russische politieke filosoof.

Publiek

Facebookgroepen zijn een geliefd vehikel om de publieke opinie te beïnvloeden. Ze hebben een vast ingebouwd publiek van soms duizenden tot honderdduizenden leden, die de geposte berichten te zien krijgen op hun persoonlijke tijdslijn. Op andere sociale media, zoals Instagram of Twitter, ben je als would-be propagandist verplicht om zelf eerst veel volgers te verzamelen voordat je veel impact kunt hebben. Op Facebook ligt dat anders: groepen oprichten of infiltreren, onder een valse naam, bezorgt je sneller een groot en argeloos publiek.

Pro-Russische infiltratie en ondoorzichtige aansturing van Facebookgroepen komt wel vaker voor. In de Verenigde Staten heeft Facebook netwerken ontmanteld van Russische nepprofielen die grote groepen infiltreerden en bestookten met propaganda. De BBC berichtte dan weer over een parallel fenomeen waarbij lokale, oprechte pro-Russische profielen en Poetinfans uit het Westen eigen Facebookgroepen oprichten of infiltreren om het evangelie volgens Vladimir uit te dragen.

Het is ook in Vlaanderen lang niet de eerste keer dat achter grote Facebookgroepen iemand met een verborgen agenda zit. Een Facebookgroep die ‘Partij voor de dieren – Vlaanderen’ heette, riep kort voor de verkiezingen in 2018 plots op om voor Vlaams Belang te stemmen, inclusief door Vlaams Belang betaalde advertenties op Facebook. Recenter nog werd de Facebookgroep ‘Protest tegen de coronamaatregelen’ opgericht door een Facebookaccount met de naam ‘Stephan Vanberingen’. Achter die alias schuilde in werkelijkheid Sacha Vliegen, die een verleden heeft bij heel wat uiterst rechtse Vlaams-nationalistische verenigingen en die samen met Jonathan Diels (Vlaams Belang-jongerenvoorzitter in Schoten) oprichter is van de controversiële organisatie Feniks. De Facebookgroep ‘Protest tegen de coronamaatregelen’ verzamelde op haar hoogtepunt meer dan 10.000 volgers en was actief betrokken bij de organisatie van de grote coronabetogingen in ons land.

Volgers van Facebookgroepen die niet op de hoogte zijn van de identiteit of de agenda van de oprichters van de groep, zijn een vruchtbaar publiek voor ideologische propaganda. Dat geldt natuurlijk dubbel zo hard wanneer een ooit pluralistische groep volgespamd of zelfs volledig gekaapt wordt door hardliners. Dat fenomeen vind je, ook in ons land, terug aan beide uitersten van het politieke spectrum. Even controleren of de beheerder van een Facebookgroep daadwerkelijk bestaat, is altijd aangewezen.