Hoe Donald Trump een vredesduif kan worden
Met een levensvatbaar plan voor het Midden-Oosten zou voor toekomstig Amerikaans president Donald Trump een droom in vervulling kunnen gaan: de Nobelprijs voor de Vrede. Maar de weg naar verzoening is nog lang, en de belangen groot.
Zelfs vóór het staakt-het-vuren in Gaza was Donald Trump al begonnen het Midden-Oosten te hervormen. Hij speelde een belangrijke rol in het pushen van Israël naar de wapenstilstand met Libanon in november. De fragiele overeenkomst die op 15 januari werd gesloten tussen Israël en Hamas, vermindert de intensiteit van de gevechten in de regio en zet de binnenlandse politiek van Israël opnieuw op scherp. Ze zal ook de macht van de Amerikaanse president vergroten over de Arabische staten die de deal mee bemiddelden, en over de Israëlische premier Benjamin Netanyahu.
Trump zal al zijn invloed nodig hebben. Terwijl hij opnieuw zijn intrek neemt in het Witte Huis, wachten hem en zijn adviseurs belangrijke beslissingen over de beleidsmaatregelen die ze moeten nemen over een regio die sinds Trumps eerste ambtstermijn grondig is veranderd.
Dilemma’s
Eén dilemma is hoeveel inspanningen Trump moet besteden aan de regio. In zijn eerste termijn promootte hij de Abraham-akkoorden, die de relaties tussen Israël en verschillende Arabische staten normaliseerden, en stelde hij een vredesplan op voor Israël en de Palestijnen (dat snel werd opgeschort). In zijn tweede termijn als president wachten hem ingewikkelder vragen. Zoals: wie moet de puinhopen van het door oorlog verscheurde Gaza besturen?
Een ander dilemma is de keuze tussen uiteenlopende visies op de toekomst van de regio: moet Trump de harde rechtse koers van Israël ondersteunen, of die juist beteugelen om een grote overeenkomst met Saudi-Arabië mogelijk te maken?
Donald Trump ziet een grote deal met Saudi-Arabië als zijn ticket naar een Nobelprijs voor de Vrede.
Zo’n overeenkomst zou mogelijk een kettingreactie veroorzaken, met als resultaat meer landen in het Midden-Oosten die tegen Iran zijn. Dat zou het voor Amerika en zijn bondgenoten makkelijker maken om de Islamitische Republiek in toom te houden of verder te verzwakken en aan de onderhandelingstafel te dwingen. Toekomstig nationaleveiligheidsadviseur Mike Waltz noemt zo’n overeenkomst een ‘grote prioriteit’. Trump ziet zo’n deal als zijn ticket naar een Nobelprijs voor de Vrede.
Midden-Oostenexperte Brigitte Herremans: ‘Israël wil dit akkoord helemaal niet’
Dreigen met annexatie
Rechtse Israëli’s blijven ambitieus. Ze dromen van de wederopbouw van nederzettingen in Gaza en de annexatie van de bezette Westelijke Jordaanoever, en zijn optimistisch over de recente invallen van Israël in Libanon en Syrië.
Een van de extreemste figuren in Netanyahu’s coalitie is de uiterst-rechtse minister van Financiën Bezalel Smotrich. Hij heeft de afgelopen twee jaar al geprobeerd een de facto annexatie van de Westelijke Jordaanoever te bewerkstelligen door bureaucratische veranderingen door te voeren die de uitbreiding van Joodse nederzettingen in dat gebied eenvoudiger maken. Hij stuurt ook aan op de teloorgang van de Palestijnse Autoriteit (PA), die delen van de Westelijke Jordaanoever bestuurt, onder meer door belastinginkomsten te bevriezen die door de PA werden geïnd.
Toen de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) onder de Abraham-akkoorden de betrekkingen met Israël in 2020 normaliseerden, liet Netanyahu in ruil een plan varen om delen van de Westelijke Jordaanoever te annexeren. Het liet VAE-functionarissen toe te beweren dat ze daarmee de Palestijnen hadden gesteund: ze hadden een plan voorkomen dat de hoop op een onafhankelijke Palestijnse staat de grond zou hebben ingeboord.
Maar Netanyahu had de annexatie niet afgezworen. ‘Het woord “opschorten” is zorgvuldig gekozen door alle partijen’, zei David Friedman, destijds Amerikaans ambassadeur voor Israël. ‘Het is momenteel van tafel, maar niet permanent.’ In privégesprekken zeiden Amerikaanse en Arabische diplomaten dat Israël had beloofd geen annexatie na te streven tot het einde van 2024.
Als Trump toestaat dat Israël de Westelijke Jordaanoever annexeert, zou dat de basis leggen voor een hernieuwd conflict met de Palestijnen.
Het project van een expansief Israël heeft ook sympathisanten binnen de kring van Trump-adviseurs, onder anderen bij Mike Huckabee, die getipt wordt als de volgende ambassadeur voor Israël. Huckabee is een evangelisch christen die gelooft dat er ‘geen sprake is van nederzettingen’ op de Westelijke Jordaanoever.
Toch wijst het staakt-het-vuren in Gaza in een andere richting. Veel van Trumps naaste adviseurs, onder wie zijn schoonzoon Jared Kushner en Steve Witkoff, zijn gezant voor het Midden-Oosten, hebben ambitieuze plannen voor regionale diplomatie. Als de VS Israël toestaan de Westelijke Jordaanoever te annexeren, zou dat die plannen torpederen en de basis leggen voor een hernieuwd conflict met de Palestijnen.
De MBS-factor
En dan is er nog Saudi-Arabië. Mohammed bin Salman, de kroonprins en feitelijke heerser van dat land, streeft gretig een deal na die de betrekkingen met Israël normaliseert. Hij ziet het als de toegangspoort tot betere relaties met Amerika, dat zijn land een formeel defensieverdrag, nucleaire samenwerking en andere voordelen heeft aangeboden.
De kroonprins trekt zich minder aan van het lot van de Palestijnen dan oudere Saudische royals. Voor de oorlog was Bin Salman zelfs bereid een deal te sluiten die de Palestijnen weinig voordelen bood: hij vroeg van Israël enkel een gebaar dat het de bezetting wilde beëindigen. Maar door de gebeurtenissen van het afgelopen jaar voelt hij zich gedwongen een hardere houding aan te nemen.
In een televisietoespraak in september verklaarde ‘MBS’ dat het koninkrijk de betrekkingen met Israël niet zou normaliseren zolang er geen Palestijnse staat was opgericht. Goed ingelichte Saudi’s verwachten dat de kroonprins zijn standpunt uiteindelijk zal versoepelen. Maar daarvoor lijkt het nu nog te vroeg.
Ultimatum
Functionarissen in Washington en Jeruzalem vragen zich af of ze de dreiging van annexatie kunnen gebruiken als lokaas. De Saudi’s zouden dan voor de keuze worden gesteld: de betrekkingen met Israël normaliseren of toezien hoe Netanyahu en zijn coalitiepartners de Westelijke Jordaanoever annexeren. Misschien zou zo’n ultimatum, zo redeneert men, prins Mohammed een excuus geven om de deal te sluiten.
Functionarissen in Washington en Jeruzalem vragen zich af of ze de dreiging van annexatie van de Westelijke Jordaanoever kunnen gebruiken als lokaas.
Maar de kroonprins kan niet zo vrij handelen als zijn tegenhanger in de Emiraten. Hij heeft veel vijanden in het koninkrijk: royals, geestelijken en spionnen die hij op zijn weg naar de macht heeft gekruist. Hij heeft ook 19 miljoen burgers om zich zorgen over te maken – tegenover slechts 1 miljoen in de VAE. Sommigen klagen al over een economisch programma dat hen armer heeft gemaakt. Bovendien vinden veel Saudi’s dat Israël zich schuldig heeft gemaakt aan genocide in Gaza. Prins Mohammed zou aan Amerikaanse gesprekspartners hebben verteld dat hij bang is hetzelfde lot te ondergaan als Anwar Sadat, de Egyptische leider die in 1981 werd vermoord nadat hij vrede had gesloten met Israël.
Een overeenkomst die diplomatieke betrekkingen tussen Israël en Saudi-Arabië tot stand brengt, zal veel verder moeten gaan dan alleen het uitsluiten van annexatie. De Saudi’s willen een geloofwaardige Israëlische toezegging tot de vorming van een Palestijnse staat. Dat vereist op zijn beurt een reset van de Israëlische politiek: Netanyahu zou de rechtse partijen waar hij de afgelopen jaren op heeft vertrouwd moeten trotseren om een levensvatbare coalitie te bouwen.
Benjamin Netanyahu moet de Rubicon nog volledig oversteken: hij blijft volhouden dat Israël een totale overwinning op Hamas nastreeft.
Het staakt-het-vuren in Gaza liet een nieuwe dynamiek zien, met Trump die druk uitoefende op Netanyahu, die vervolgens de extremisten in zijn kabinet negeerde. Maar Netanyahu moet de Rubicon nog volledig oversteken: hij blijft volhouden dat de oorlog niet is afgelopen en dat Israël een totale overwinning op Hamas nastreeft. Extreemrechtse parlementsleden hebben gedreigd de coalitie te verlaten vanwege het staakt-het-vuren. Al is dat misschien een loze dreiging, aangezien peilingen laten zien dat ze het slecht zouden doen bij vervroegde verkiezingen.
Wat nu met Gaza?
Wat als Netanyahu hun bluf doorprikt? Hij, of een toekomstige Israëlische leider, zou een grote overeenkomst kunnen nastreven die wordt gesteund door Trump. Maar dan blijft de vraag: wat met Gaza? Hamas is tijdens de oorlog onthoofd en heeft duizenden strijders verloren, maar door de ellende in de Gazastrook ondervond het geen moeite bij het rekruteren van nieuwe aanhangers. ‘We schatten dat Hamas bijna net zoveel nieuwe militanten heeft gerekruteerd als het heeft verloren’, zei Amerikaans buitenlandminister Antony Blinken in een toespraak op 14 januari.
De eerdere oorlogen van Hamas met Israël volgden een bekend patroon. Gaza onderging dagen of weken van bombardementen. Zodra een staakt-het-vuren van kracht werd, kwamen donorlanden in actie om de schade te herstellen. Hamas behield zijn greep op de macht. Het hoopt dit keer hetzelfde te doen. En als dat gebeurt, is het onwaarschijnlijk dat Gaza snel wordt heropgebouwd.
Puin ruimen
De Verenigde Naties schatten dat er 40 miljoen ton puin in Gaza ligt, genoeg om Central Park in New York te vullen tot een diepte van acht meter. Honderdduizenden huizen zijn vernietigd, experts denken dat het minstens tot 2040 zal duren tot ze zijn heropgebouwd. Met de economie in puin zal bijna de hele bevolking afhankelijk zijn van buitenlandse hulp. De wederopbouw zal tientallen miljarden euro kosten, maar weinig westerse of Arabische donoren zullen bereid zijn samen te werken met een regering die door Hamas wordt geleid.
De Verenigde Naties schatten dat er 40 miljoen ton puin in Gaza ligt, genoeg om Central Park in New York te vullen tot een diepte van acht meter.
Saudische functionarissen zeggen dat ze de Palestijnen graag willen helpen, maar alleen als Hamas niet langer aan de macht is. Dat geldt ook voor de VAE, die een warme relatie hebben met Israël en een hekel hebben aan islamistische groeperingen. Qatar heeft wel een vriendschappelijke relatie met Hamas, maar maakt zich zorgen over de diplomatieke gevolgen die het financieren van de groep zou hebben, vooral nu Trump opnieuw president wordt.
Hamas zal het moeilijk hebben om macht uit te oefenen in het naoorlogse Gaza, maar er zijn geen eenvoudige alternatieven. Biden was erop gebrand dat de Palestijnse Autoriteit de controle over het gebied zou overnemen. Netanyahu weigerde het idee zelfs maar te bespreken, laat staan het na te streven: hij hoopte de taak op de Arabische staten af te schuiven.
Als Trump geen levensvatbaar plan nastreeft voor het besturen van de Gazastrook, zal het staakt-het-vuren fragiel blijven.
Welke standpunten Trump over de kwestie heeft, blijft voorlopig een mysterie. Als hij geen levensvatbaar plan nastreeft voor het besturen van de Gazastrook, zal het staakt-het-vuren fragiel blijven: wederopbouw maakt deel uit van de deal. Israël zal geïsoleerd blijven. Het beëindigen van de oorlog zal het land niet veel goodwill opleveren als Gaza nog altijd op een enorm vluchtelingenkamp lijkt.
Hoe Donald Trump de regering-Biden vernederde met het staakt-het-vuren in Gaza
Maximale druk
Er is veel veranderd in het Midden-Oosten. Maar dat betekent niet dat alles mogelijk is. Een Saudisch-Israëlische deal in de komende vier jaar is een realistisch doel, maar het is misschien niet mogelijk om de Saudi’s onder druk te zetten.
Evenmin zal Trump die deal uitsluitend onderhandelen. Hij heeft ook een nieuwe ronde van ‘maximale druk’ beloofd: hij wil het Iraanse regime dwingen tot een diplomatiek akkoord dat het Iraanse nucleaire programma beperkt en, mogelijk, zijn steun aan regionale milities vermindert. De gebeurtenissen van het afgelopen jaar hebben die milities aanzienlijk verzwakt. Hezbollah, de door Iran gesteunde sjiitische groep in Libanon, is niet langer in staat Israël te bedreigen. Het Assad-regime in Syrië is ingestort en heeft plaatsgemaakt voor een interim-regering die verzoening nastreeft met Israël.
Het versterken van radicaal-rechts in Israël zou deze verworvenheden in gevaar brengen: de Palestijnse zaak kan nog altijd voor geweld en onrust in de regio zorgen. Aan de andere kant zou een duurzame vrede in Gaza en een eerlijke regeling voor de Palestijnen Trump de deal opleveren die hij al zo lang wil — en waarschijnlijk ook de Nobelprijs voor de Vrede.
Israëlisch-Palestijns conflict
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier