Na 15 maanden lijkt er eindelijk een einde te komen aan de oorlog in Gaza, uitgerekend door toedoen van de populist Donald Trump. ‘Een vernedering voor Joe Biden en voor vrijwel alle westerse landen’, schrijft Juliane von Mittelstaedt in Der Spiegel.
467 dagen. Zo lang al houdt Hamas kinderen, vrouwen, mannen en ouderen gevangen die de leden van die terroristische organisatie tijdens de terreuraanval van 7 oktober 2023 uit hun huizen ontvoerden en naar de Gazastrook brachten. En zo lang al bombardeert het Israëlische leger de Gazastrook.
Daarbij zijn niet alleen Hamas-strijders, maar ook tienduizenden burgers omgekomen. De Gazastrook is grotendeels verwoest, de bevolking in ondraaglijk leed gestort.
Nu lijkt er een einde in zicht: Hamas en Israël hebben een akkoord bereikt. Als alles goed gaat, worden eerst 33 en later de 30 overige gijzelaars vrijgelaten, als die tenminste nog leven. Het leger trekt zich terug, aan de oorlog komt een einde. Het is een sprankje hoop na meer dan 15 maanden dood en verwoesting.
Wrange nasmaak
Maar ondanks alle vreugde is er een wrange nasmaak: uitgerekend de populist Donald Trump heeft nog vóór zijn inauguratie, een – zij het voorlopig – staakt-het-vuren afgedwongen. En wel onder voorwaarden die al sinds mei 2024 op tafel lagen.
Sindsdien zijn minstens acht gijzelaars gedood, 122 Israëlische soldaten gesneuveld en meer dan tienduizend Palestijnse burgers omgekomen.
Dat de oorlog voortduurde, is grotendeels te wijten aan de Israëlische premier Benjamin Netanyahu. Hij propageerde de ‘totale overwinning’ op Hamas, hoewel zijn eigen legerleiding duidelijk had gemaakt dat er militair niets meer te bereiken viel in de Gazastrook.
Maar Netanyahu blokkeerde een akkoord met Hamas, uit angst dat zijn coalitie over de kwestie zou struikelen en hij zijn ambt zou verliezen. De wereld keek grotendeels werkeloos toe bij zijn cynische uitvluchten.
Trumps dreiging werkt
Kennelijk was er een zelfverklaarde vredestichter als Donald Trump nodig, die tijdens zijn verkiezingscampagne had beloofd de oorlog in Gaza te beëindigen. Na zijn verkiezing begin november kwam er weer schot in de vastgelopen onderhandelingen.
Trump dreigde dat de hel zou losbarsten als Hamas de gijzelaars niet zou vrijlaten vóór zijn inauguratie op 20 januari. Dat klonk zo bombastisch en belachelijk als men van Trump gewend is, maar het werkte. Plotseling werd mogelijk wat bijna niemand meer voor mogelijk hield.
De doorbraak kwam er blijkbaar nadat Trumps nieuwe gezant voor het Midden-Oosten de Israëlische premier had gedwongen toe te geven op punten die maandenlang een akkoord hadden geblokkeerd.
Met zijn bruuske taal was de toekomstige Amerikaanse president succesvoller dan zijn voorganger met 15 maanden diplomatie.
Dat het Trump meer om zichzelf te doen is dan om Gaza, en dat hij Netanyahu, die op zijn golflengte zit, gemakkelijker kon overtuigen: het zij zo. Met zijn bruuske taal was de toekomstige Amerikaanse president succesvoller dan zijn voorganger met 15 maanden diplomatie.
Joe Biden pleitte sinds 7 oktober weliswaar voor een gijzelaarsdeal, en zijn minister van Buitenlandse Zaken en talloze adviseurs pendelden maandenlang tussen Caïro, Doha en Jeruzalem. Maar uiteindelijk deed Biden te weinig om Hamas en vooral Netanyahu tot een akkoord en daarmee een staakt-het-vuren te dwingen.
‘Biden heeft nu ook een Gazaprobleem’
‘Genocide Joe’
Zelfs toen Biden steeds luider klaagde over Netanyahu’s starheid en de vele burgerdoden in Gaza, durfde hij het uiteindelijk niet aan om de Israëlische regering onder druk te zetten. Voor critici, zoals die in de Arabische en moslimgemeenschap in de Verenigde Staten, zijn Biden en zijn minister van Buitenlandse Zaken ‘Genocide Joe’ en ‘Bloody Blinken’. Dat klinkt weliswaar overdreven en oneerlijk, maar helemaal onterecht is het niet.
Nog een probleem erbij voor Biden: jongere kiezers keren zich af van ‘Genocide Joe’
De VS beschikten over hefbomen: ze hadden bijvoorbeeld de levering van bommen en wapensystemen, die Israël dringend nodig had voor de oorlog in Gaza, kunnen tegenhouden.
Het tegenovergestelde gebeurde: er werden wel dreigementen en ultimatums geuit, bijvoorbeeld over de levering van humanitaire hulp, maar ze werden niet nagekomen. Bij de Verenigde Naties in New York en de onderzoeken van het Internationaal Strafhof in Den Haag kozen de VS onvoorwaardelijk de kant van de Israëlische regering.
Maar vooral: sinds 7 oktober 2023 leverden de VS meer dan 50.000 ton wapens aan Israël, zelfs toen allang duidelijk was dat het land in Gaza geen rechtvaardige zelfverdedigingsoorlog voerde, maar een vernietigingsoorlog.
Sinds 7 oktober 2023 leverden de VS meer dan 50.000 ton wapens aan Israël, zelfs toen allang duidelijk was dat het land in Gaza een vernietigingsoorlog voerde.
Zachte waarschuwingen
Niet alleen Joe Biden en zijn welwillende maar zwak handelende Democraten zijn nu vernederd, maar ook bijna alle westerse staten, vooral trouwe bondgenoten van Israël zoals de Duitse regering.
Natuurlijk wilde iedereen vrede in Gaza en de bevrijding van de gijzelaars, maar om daarvoor politiek kapitaal in te zetten, laat staan de grenzen van de conventionele diplomatie te overschrijden? Dat wilde men blijkbaar niet.
In plaats daarvan uitte men in het openbaar zachte waarschuwingen aan het adres van Israël: of het land zich alsjeblieft aan het internationaal recht wilde houden. Achter de schermen werd er af en toe zelfs ruzie gemaakt. Het effect was, niet verwonderlijk, nihil.
Natuurlijk had er ook meer druk moeten worden uitgeoefend op de Palestijnen die bereid zijn tot dialoog, met name op het politieke leiderschap in Ramallah. Daar regeert een president op leeftijd die door zijn bevolking breed gehaat wordt en nauwelijks geschikt is om de leiding over de Gazastrook in de toekomst mee te bepalen. De Amerikaanse regering sprak maandenlang holle woorden over een ‘gerevitaliseerde’ Palestijnse Autoriteit. Maar ook daar volgde niets concreets uit.
De westerse bondgenoten van de Israëlische democratie en een tweestatenoplossing laten het speelveld over aan autoritair ingestelde leiders zoals Netanyahu en Trump.
Met dit alles hebben de westerse bondgenoten van de Israëlische democratie en een tweestatenoplossing hun doelen een slechte dienst bewezen – en het speelveld overgelaten aan autoritair ingestelde leiders zoals Netanyahu en Trump.
De twee zullen waarschijnlijk sterker uit de deal komen en hun visie voor het Midden-Oosten implementeren. Daarbij zullen de Palestijnen waarschijnlijk slechts een bijrol spelen. Op een eerlijke vredesoplossing, een snelle wederopbouw van de Gazastrook en een einde aan de Israëlische bezetting van de Westelijke Jordaanoever hoeven zij nauwelijks te hopen.
Hamas zal wellicht de Gazastrook blijven regeren, en de kans is niet gering dat de Gazanen nog jarenlang in ellende en onzekerheid blijven leven. Ook de invloed van Europeanen op de ontwikkelingen in hun directe omgeving zal in de toekomst waarschijnlijk klein blijven.
Tijdperk van ‘sterke mannen’
Een autocraat brengt vrede, terwijl de gevestigde democratische krachten blijven aarzelen: dat is het beeld dat zal blijven hangen, zelfs als die ‘vrede’ hooguit betekent dat er niet dagelijks meer wordt gebombardeerd. Vooral in de Arabische wereld heeft 15 maanden oorlog in Gaza het vertrouwen in de westerse democratieën ernstig geschaad. Trumps ‘sterke man’-politiek lijkt nu aantrekkelijker dan Bidens geaarzel. Misschien terecht.
De westerse diplomatie, met haar voorspelbaarheid en routinematige escalatielogica, lijkt weinig tegen de huidige onruststokers in te brengen.
‘Wie is hier godverdomme de supermacht?’ Waarom Amerika ondanks alle frustratie Israël blijft steunen
Amerikaanse verkiezingen 2024
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier