Sinds vorige week heeft ons land een vertegenwoordigingscentrum voor de Volksrepubliek Donetsk in… Dendermonde. Of hoe de oorlog in Oost-Oekraïne plots de Denderstreek bereikte.
Een krappe woonkamer in een rijtjeshuis in een Dendermondse volkswijk. Aan een muur hangt een Russische landkaart, geflankeerd door vergulde kandelaars en een leger matroesjka’s. Aan het vergeelde behang prijken orthodoxe iconen, op de tafel: hapjes, een kratje wijn en twee flessen Oekraïense wodka. Onder de trap hangen foto’s van uitgebrande autowrakken, gebombardeerde gebouwen en het lijk van een Oekraïense vrouw in een besneeuwd landschap. Boven de open haard is een zwart-blauw-rode vlag met een tweekoppige arend en de aartsengel Michaël gedrapeerd. In zilveren cyrillische drukletters: REPUBLIEK DONETSK.
De Dendermondse Boonwijk is op het eerste gezicht niet de plek waar de wereldpolitiek in een definitieve plooi wordt gelegd. En toch is het net hier dat het vertegenwoordigingscentrum van de Volksrepubliek Donetsk in België zijn deuren opent. Trots toont Kris Roman, de officiële vertegenwoordiger en niet toevallig ook de bewoner van het pand, een videoboodschap van Natalja Nikoronova, de buitenlandminister van de Donetskaja Narodnaja Respoeblika (DNR), zoals de Volksrepubliek officieel heet. In het jachtige, hypnotiserende staccato dat elke Russischtalige functionaris typeert, brengt Nikoronova haar dank namens de DNR over. ‘Dit geeft ons de mogelijkheid om over de groei van onze republiek als democratische staat te informeren.’
Als Dendermonde zou stemmen voor onafhankelijkheid, dan steun ik Dendermonde in zijn strijd.
Kris Roman zelf heeft er een eigenaardige levenswandel opzitten. In de jaren tachtig was hij Vlaams Blokmilitant en sympathiseerde hij nadrukkelijk met het Derde Rijk. Tegenwoordig reist hij voortdurend op en af naar Rusland, waar hij het conservatieve gedachtegoed verdedigt op conferenties en in televisiestudio’s. Hij neemt ook geregeld deel aan observatiemissies, waarbij voornamelijk extreemrechtse activisten de stembusgang in Russischgezinde regio’s een zweem van legitimatie geven.
Het dient gezegd dat het nieuwe vertegenwoordigingscentrum niet meteen voor een volkstoeloop zorgt. Een vijftal sympathisanten is komen opdagen voor de receptie. Wel aanwezig zijn cameraploegen van de twee voornaamste Oekraïense televisiestations, die het gebeuren aanvankelijk met verbazing en vervolgens met amusement gadeslaan. Roman staat hen keurig in het Russisch te woord. ‘Waarom steunt u de bezetting van Oost-Oekraïne?’ wil een reporter weten. ‘Bent u een Russische agent?’ vraagt een ander. Roman, wiens politieke analyse van de toestand in Oekraïne opvallend gelijkloopt met die van de Russische staatstelevisie, houdt vol dat de Donbas-regio het slachtoffer is van Oekraïense neonazistische milities. Gevraagd naar wat hij ervan zou vinden als plots een deel van Vlaanderen zichzelf onafhankelijk zou verklaren, trekt Roman voluit de kaart van het Dendermondse dorpsnationalisme: ‘Als Dendermonde zou stemmen voor onafhankelijkheid, dan steun ik Dendermonde in zijn strijd.’
‘Nen toffen tiep’
De DNR ontstond in 2014, toen Russischgezinde rebellen in de nasleep van de Oekraïense Maidanrevolutie de onafhankelijkheid uitriepen in Donetsk en Loehansk, de regio’s in Oost-Oekraïne die grenzen aan Rusland. Hoewel het officieel elke betrokkenheid ontkent, is de invloed van Rusland evident: er wordt gevochten met Russische wapens, de Russische roebel is er de officiële munt en er worden Russische paspoorten uitgedeeld onder de bevolking.
Rusland heeft een dubbele houding tegenover Donbas, vindt Anton Shekhovtsov, die aan het Swedish Institute of International Affairs onderzoek doet naar de relatie tussen Rusland en Europees extreemrechts. ‘Het erkent de onafhankelijkheid van de Volksrepublieken niet, maar het erkent wel de verkiezingen die georganiseerd worden. Eigenlijk wil Rusland dat de Volksrepublieken teruggaan naar Oekraïne, zodat het controle kan blijven uitoefenen op het Oekraïense buitenlandbeleid. Maar tegelijkertijd zijn Donetsk en Loehansk al economisch geannexeerd door Rusland. Het is niet duidelijk hoe dat ooit zal veranderen.’
Noem de vestiging in Dendermonde overigens geen ambassade of consulaat. Toen een ‘Ereconsulaat voor de Volksrepubliek Donetsk’ werd opgericht in de Tsjechische stad Ostrava werd die al snel ontbonden. Sindsdien opteert de DNR voor de term ‘vertegenwoordigingscentrum’. Ze worden doorgaans bestierd door extreemrechtse Russofielen die geregeld hand- en spandiensten leveren voor het Russische regime. Shekhovtsov noemt het fenomeen een grote maskerade. ‘Zo’n vertegenwoordigingscentrum heeft geen enkele legitimiteit of functie. Het is een poging om een normaal land te lijken dat diplomatieke relaties aangaat.’
Gevraagd naar wat zijn beroep is en hoe hij in zijn levensonderhoud voorziet, antwoordt Roman: ‘Dat behoort tot mijn privéleven.’
Roman beweert dat hij ‘eerder toevallig’ in dit project is gerold. Trots vertelt hij hoe hij bij zijn laatste verblijf in Donetsk de inauguratie meemaakte van Denis Poesjilin, die eind november president werd nadat zijn voorganger was omgekomen bij een aanslag. Daar stelde Poesjilin ( ‘Nen toffen tiep’, aldus Roman) hem de officiële vraag om een vertegenwoordiging in België te beginnen. Roman benadrukt dat hij voor het opzetten van het vertegenwoordigingscentrum geen geld ontvangt. ‘Dit is een persoonlijk initiatief. Ik krijg hier geen cent voor.’ Gevraagd naar wat zijn beroep is en hoe hij in zijn levensonderhoud voorziet, antwoordt Roman ontwijkend. ‘Dat zeg ik niet. Dat behoort tot mijn privéleven.’
Vlaggen zwaaien
Voorlopig wordt de DNR door geen enkel land erkend. Enkel Zuid-Ossetië – een opstandige miniregio die zich in 1991 afscheurde van Georgië en nagenoeg volledig gefinancierd wordt door Rusland – erkent de DNR als een onafhankelijke staat. Maar daar wil Roman naar eigen zeggen verandering in brengen. ‘De opening van een vertegenwoordigingscentrum in België is een grote stap’, vertelt hij. ‘Dit is een manier om het échte verhaal van de Donbas te vertellen. Ik hoop dat mijn bijdrage ertoe kan leiden dat er een staakt-het-vuren komt.’ Roman vertelt dat hij wil betogen op het Luxemburgplein voor het Europees Parlement, waar hij al meermaals ‘met vlaggen van de Volksrepubliek Donetsk is gaan zwaaien’.
Het conflict in Oost-Oekraïne is bovenal een strijd tussen concurrerende narratieven. Nog meer dan een strijd om grondgebied of grondstoffen tussen Oekraïne en Rusland (dat officieel niet in Donbas actief is) is het een strijd om wiens verhaal weerklank krijgt. Die strijd wordt in zekere zin ook in Dendermonde doorgezet. Zo laat Roman ook de in Donetsk geboren Marija Borbasjova aan het woord, die vertelt hoe ze door de oorlog haar ouders niet meer te zien krijgt. Hij toont ook beelden van Anna Toev, die getuigt over hoe ze bij bombardementen haar man, dochter en linkerhand verloor.
Romans ‘échte verhaal van Donetsk’ blijkt nogal samen te vallen met het narratief van de Russische staatsmedia. Zo bezweert hij zijn publiek dat Rusland ‘enkel humanitaire hulp levert’ aan de regio. Oekraïne wordt bestuurd door ‘een verbond van liberalen en neonazi’s’, die van Oekraïne een Amerikaanse kolonie willen maken ‘waarin Shell en Monsanto vrij spel hebben’. Dat die zogenaamde neonazi’s met Volodymyr Zelensky een joodse president hebben gekozen, verbaast Roman niets. ‘De Oekraïners zijn tot alles in staat!’ klinkt het. ‘Wist u dat ze opzettelijk hun eigen burgers bombarderen?’ Een siddering gaat door de dame die naast me staat. ‘Allee zeg’, is het enige wat ze hoofdschuddend over haar lippen krijgt.
Gevraagd naar een reactie laat de Oekraïense ambassade in Brussel weten dat ze ‘de situatie onder controle heeft’ en dat het Oekraïense en het Belgische ministerie van Buitenlandse Zaken ‘actief samenwerken om acties tegen te gaan die gebruikt zouden kunnen worden door Russische propaganda in de informatieoorlog tegen Oekraïne en de wereld’. Het Belgische ministerie van Buitenlandse Zaken benadrukt dat België de DNR niet erkent.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
