De Italiaanse verkiezingen van 2018 zullen bepaald worden door de Europese migratieproblematiek. De anti-establishment Vijfsterrenbeweging van komiek Beppe Grillo heeft er vooralsnog geen antwoord op en lijkt bovendien over haar piek heen.
Uiterlijk in het voorjaar van 2018 hebben er parlementsverkiezingen plaats in Italië. De regerende Partito Democratico (PD) van Matteo Renzi is in de peilingen al maanden in een nek-aan-nek race verwikkeld met de Vijfsterrenbeweging (Movimento Cinque/5 Stelle, afgekort M5S, nvdr.) van komiek Beppe Grillo. Daarom werd de lokale stembusgang in zo’n duizend steden en gemeenten in Italië als een test beschouwd. De verkiezingen verlopen in twee rondes en nu zondag 25 juni nemen de twee best geplaatste kandidaten het in de tweede ronde tegen elkaar op.
Maar de grote verrassing kwam al meteen in de eerste ronde, want in geen enkele van de 25 provinciehoofdsteden heeft een M5S-kandidaat zich kunnen plaatsen. Zelfs niet in Genua, de thuisbasis van Beppe Grillo, waar M5S blijft steken op 18 procent en evenmin in Parma, waar de huidige burgemeester Federico Pizzarotti, die in 2012 als eerste M5S-burgemeester van een Italiaanse stad werd verkozen , intussen met het bestuur en Grillo heeft gebroken, maar met 35 procent de beste score haalt.
Links haalde in de eerste ronde Palermo (de grootste van de deelnemende steden) en Cuneo binnen, centrum-rechts Frosinone. In 6 andere steden ligt links aan de leiding , in 13 andere rechts.
Het contrast met de lokale verkiezingen van 2016 is opvallend. Toen wist Cinque Stelle in niet minder dan 22 steden en gemeenten de burgemeesterszetel te veroveren, waaronder die in Turijn en Rome. In totaal telt de beweging nu al 38 burgemeesters. De verovering van Rome en Turijn in 2016 lijkt het voorlopige hoogtepunt van een beweging die sinds 2009 aan een ongeziene opmars bezig is, of moeten we zeggen ‘was’?
Zwak bestuur in Rome
Waaraan is deze abrupte inzinking van Cinque Stelle te wijten? Voor Matteo Renzi, voorzitter van de PD en voormalig premier hoeven we niet ver te zoeken naar de reden voor de slechte score van M5S: de beweging kan volgens hem niet besturen.
De Vijfsterrenbewegingburgemeester van Rome doet het erg slecht volgens haar kiezers.
Uitgerekend in Rome is de vuurdoop van M5S-burgemeester Virginia Raggi, die met 67 procent de tweede ronde won, inderdaad een ware lijdensweg aan het worden.
Raggi, die had campagne gevoerd tegen de corruptie en een grote schoonmaak had beloofd, had maanden nodig voor ze een bestuursploeg op de been kreeg. Naaste medewerkers namen ontslag, werden ontslagen of zelfs gearresteerd voor corruptie, zoals Renato Marra, hoofd van de dienst Toerisme en broer van ‘de Raspoetin van het Campidoglio (stadhuis)’ Raffaele Marra, het voormalige personeelshoofd van de stad. Zowel Renato Marra als haar secretaris Salvatore Romeo werden niet volgens de geijkte procedures benoemd, waarvoor Raggi nu voor de rechtbank wordt gedaagd.
Tot grote ergernis van de Romeinen rijden trams en stadsbussen er steevast met vertraging of helemaal niet: een derde van de bussen blijft defect in de stelplaatsen, bij de trams de helft. Het wegdek van heel wat straten is er lamentabel en het vuilnis hoopt zich op de stoepen op. De verbrandingsovens kunnen de hoeveelheden afval niet aan en daarom worden nu inderhaast goederentreinen vol verscheept naar Oostenrijk.
Raggi legt zoals steeds de schuld bij de openbare vervoermaatschappijen of de afvalverwerkingsbedrijven of aan het wanbestuur van haar voorgangers of dat van het regio-bestuur en blijft herhalen dat ze een schuldenberg van 13 miljard euro heeft geërfd.
Een recente opiniepeiling leert dat al 41,2 procent van de Romeinse M5S-kiezers vindt dat Raggi het na een jaar bestuur zonder meer slecht doet. Haar Turijnse tegenvoeter Chiara Appendino deed het aanvankelijk heel wat beter, maar krijgt nu wel de schuld voor de slechte organisatie bij de volkstoeloop naar de Piazza San Carlo in het centrum van de stad, waar de inwoners op grote schermen de finale van de Champions League tussen Juventus en Real Madrid konden volgen. De ontploffing van enkele voetzoekers veroorzaakte er massale paniek, waarin een 1500-tal gewonden vielen door het gedrum en de vele glasscherven op het plein.
Barslecht resultaat tweede ronde
Bij Beppe Grillo luidt het excuus voor de povere resultaten in de eerste ronde dat nogal wat plaatselijke politici zijn opgekomen bij burgerlijsten (liste civiche) waardoor hun lidmaatschap van een traditionele politieke partij werd gecamoufleerd. Daardoor kon de anti-establishment positie van M5S tegen de traditionele politiek veel minder spelen, aldus Grillo.
Bovendien stemmen de mensen over lokale thema’s in deze verkiezingen en hebben de nationale campagnes daar weinig vat op, aldus Grillo. Ook al speelde dat wellicht mee, voor een partij die in 2013 nog 25 procent bij de parlementsverkiezingen behaalde is de kwalificatie van slechts 9 M5S-kandidaten voor de tweede ronde een barslecht resultaat .
Vluchtelingenproblematiek bovenaan agenda bij verkiezingen
Een andere opvallende constante is dat in gemeentes waar Forza Italia van voormalig premier Silvio Berlusconi de handen in elkaar slaat met de uiterst-rechtse Lega Nord van Matteo Salvini rechts het goed doet. Zo komt het als best geplaatste uit de eerste ronde in Genua, van oudsher een links bolwerk.
Maar wat vooral in de kaart speelt van rechts is de sterke opgang van Lega Nord in steden waar het vluchtelingenprobleem en de migratie het meest zichtbaar is geworden. Lega Nord, dat aanvankelijk ijverde voor de onafhankelijkheid van het rijke Noord-Italië, is onder Salvini steeds verder opgeschoven in de richting van een xenofobe anti-immigratiepartij en scoort in deze lokale verkiezingen bijzonder goed. Cinque Stelle verloor daardoor heel wat kiezers op haar rechterflank.
In Rome verliest de Vijfsterrenbeweging aanhang aan het uiterst-rechtse Lega Nord. Daarom schuift de partij naar rechts op.
Uit dezelfde Izi-peiling in Rome, waar niet werd gestemd, blijkt overigens dat M5S ook hier vooral aanhang verliest aan Lega Nord. Dat heeft Virginia Raggi, een verdedigster van de diversiteit, alvast geïnspireerd voor een opmerkelijke koerswijziging in haar vluchtelingenbeleid.
In een brief vraagt ze dat het aantal vluchtelingen dat Rome krijgt toegewezen zou worden beperkt tot de huidige 9000. Vorig jaar zetten zo’n 200.000 vluchtelingen voet aan land op Italiaanse bodem. De regering probeert die zo verspreid mogelijk over Italië te verdelen à rato van twee asielzoekers per duizend inwoners voor dorpen en drieënhalf asielzoekers per 1000 inwoners voor steden. Voor Rome met zijn meer dan 3 miljoen inwoners betekent dat 10.000 à 11.000 vluchtelingen.
Dat is echter buiten het onbekende aantal uitgeprocedeerde asielzoekers gerekend, die bij voorkeur onderduiken in grote steden en hoeveel Rome er daarvan telt, weet niemand. Hun massale aanwezigheid in de treinstations Termini en Tiburtina, de trottoirs en de parken in de buurten eromheen zijn een doorn in het oog van de buurtbewoners en passanten.
Raggi’s beslissing tekent ook de aparte opstelling van M5S. Als een anti-establishmentbeweging die tegen de gangbare politieke cultuur en partijen stelling neemt, verdedigt M5S directe online-democratie, die over elk programmapunt een e-stemming houdt en is ze gekant tegen elke vorm van coalitievorming. Omdat zelfbeschikking een basisprincipe is, wil ze een referendum organiseren over de uittreding uit de eurozone.
Verder is ze onverdeeld voor duurzame energie en biolandbouw. Over immigratie en vluchtelingenbeleid is het zoeken naar een officieel standpunt op hun website, omdat ze hierover intern verdeeld is. En soms lijkt het alsof Grillo ongeveer alles omarmt wat in zijn ogen anti-establishment is: van het Spaanse Podemos tot Donald Trump.
Europees getreuzel speelt in de kaart van Lega Nord
Het succes van het uiterst-rechtse Lega Nord in Italië heeft veel te danken aan het weinig doortastende vluchtelingenbeleid in de EU.
Het succes van Lega Nord in de eerste ronde heeft ook veel te danken aan het weinig doortastende vluchtelingenbeleid in de EU. De gigantische vluchtelingenstroom die vooral via Turkije en Griekenland zijn weg zocht naar Europa is sinds de deal tussen Europa en Turkije grotendeels stilgelegd. Turkije vangt de meeste vluchtelingen nu op in kampen in ruil voor forse financiële steun uit Europa en kan intussen ongehinderd de mensenrechten blijven schenden zonder represailles van Europa te hoeven vrezen.
Griekenland kreeg in 2015 800.000 vluchtelingen te verwerken, in 2016 waren het er nog 175.000. De vluchtelingenstroom heeft zich sindsdien verplaatst naar Libië, waar mensensmokkelaars asielzoekers en economische vluchtelingen in gammele boten verschepen naar het eiland Lampedusa en andere Zuid-Italiaanse bestemmingen. De Italiaanse autoriteiten screenen ze, registreren ze en kijken of hun asielaanvraag ontvankelijk is. Dat is een enorme karwei voor een land dat zelf met grote economische en sociale problemen worstelt.
Moeizame spreiding van vluchtelingen over Europa doet vooral Italië en Griekenland pijn
Het Europese solidariteitsplan om 160.000 Syrische, Eritrese en Iraakse vluchtelingen uit de frontliniestaten Italië en Griekenland over andere lidstaten te spreiden komt echter tergend traag op gang. Slechts 20.000 vluchtelingen werden totnogtoe door andere landen opgenomen. Europees commissaris voor Migratie Dimitris Avramopoulos kondigde op 13 juni aan dat de Europese Commissie inbreukprocedures heeft opgestart tegen de Visegrad-landen Polen, Hongarije en Tsjechië die koppig blijven weigeren vluchtelingen op te vangen. Op de Europese top kregen ze daar bovenop nog eens een veeg uit de pan van de Franse president Emmanuel Macron die hen verweet dat ze Europa teveel aanzien als een supermarkt waar vooral veel subsidies kunnen worden geshopt.
Maar behalve Zweden en Duitsland hebben ook andere EU-lidstaten allerlei excuses klaar om maar een fractie van het vereiste quotum asielzoekers op te nemen. Volgens de Dublin-regels die nu van toepassing zijn moet de asielzoeker in het land waar hij voet op Europese bodem zet zijn aanvraag indienen, meestal dus Griekenland of Italië. Andere landen kunnen de asielaanvraag weigeren en de asielzoeker naar één van deze landen terugsturen. Daarom moet Italië vandaag 200.000 asielaanvragen verwerken, terwijl het dit jaar nog eens 250.000 asielzoekers verwacht.
Aan een herziening van de Dublin-regels (Dublin IV) wordt nu gewerkt. De bedoeling is een snelle transfer naar het beoogde asielland mogelijk te maken, zodat Italië en Griekenland wat worden ontlast. Elk EU-land krijgt zijn quotum en landen die weigeren mee te werken, zoals de Visegrad-landen nu, zouden structurele subsidies worden onthouden.
De externe, wat minder humane oplossing wint veld
Voorlopig is er meer animo om de Europese buitengrenzen beter af te sluiten. Het Europese agentschap Frontex zou versterkt worden en actiever de buitengrezen van de Europese Unie in de Middellandse Zee bewaken in samenwerking met Italië en Griekenland.
Een ander plan, dat op de EU-top van regeringsleiders in februari in Malta werd afgesproken streeft naar akkoorden met derde landen aan de Europese buitengrenzen die meehelpen om de vluchtelingen buiten te houden. Libië lag daarbij als eerste land voor de hand.
Europa besloot een missie naar Libië te sturen om haar kust- en grenswacht beter te trainen en te ondersteunen. Op de Europese Raad van regeringsleiders op 22 en 23 juni in Brussel werd beslist dat de Libische kustwacht nog meer middelen en opleiding krijgt van de EU om de smokkelboten met migranten in de Libische territoriale wateren terug naar de Libische kust te brengen.
De klok tikt voor de regering-Gentiloni
Voor een nauwere Europese samenwerking, die met Emmanuel Macron een nieuw elan heeft gekregen, is noch Lega Nord, noch M5S een goede zaak.
Voor Italië is elke maatregel die de instroom van vluchtelingen beperkt meegenomen. Maar de klok tikt voor de PD-regering van Paolo Gentiloni. In het voorjaar van 2018 wil de PD opnieuw de verkiezingen winnen en Matteo Renzi, die begin dit jaar als premier opstapte na zijn nederlaag in een referendum over de senaats- en kieswethervorming, loopt zich warm in de coulissen om de fakkel van Gentiloni terug over te nemen. Renzi is net als Macron een overtuigd Europeaan en zal als derde economie van Europa zijn plaats opeisen naast Macron en Merkel.
Cinque Stelle lijkt even een dipje te beleven, maar is zeker nationaal nog niet uitgeteld. Maar ook een rechts front tussen Forza Italia en Lega Nord, zo bewijzen deze lokale verkiezingen, kan het de PD nog knap lastig maken, al is het water tussen Silvio Berlusconi (FI) en Matteo Salvini (LN) daarvoor voorlopig nog te diep. Voor een nauwere Europese samenwerking, die met het aantreden van Emmanuel Macron een nieuw elan heeft gekregen, is noch Lega Nord, noch M5S een goede zaak. In hun programma staat een eventuele uitstap uit de eurozone nog steeds bovenaan de agenda.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
