Nu Spaans premier Mariano Rajoy de Catalaanse minister-president Carles Puigdemont een ultimatum heeft gesteld, kan die laatste voorlopig maar weinig kanten uit. Hebben de Catalanen boven hun gewicht gebokst?
Dinsdagavond volgde heel Europa met ingehouden adem de toespraak van Catalaans minister-president Carles Puigdemont in het Catalaanse parlement. Betekent het feit dat Puigdemont niet unilateraal de onafhankelijkheid uitriep een klinkende overwinning voor Spanje?
Spel van de angsthaas
De hele Catalaanse kwestie heeft veel weg van een spelletje chicken, waarbij twee auto’s in rechte lijn op elkaar afstormen. Wetende dat een botsing voor beide partijen het nadeligste zou zijn, bestaat de mogelijkheid dat een van de twee bestuurders uiteindelijk toch een uitwijkmanoeuvre zal ondernemen. Maar de bestuurder die dat doet, is de angsthaas en verliest.
Laten ons dat even toepassen op het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven van de afgelopen maanden. Naar aanloop van het referendum liepen de spanningen tussen beide kampen steeds meer op. Eens het referendum op zes september 2017 officieel werd aangekondigd, startten in Spanje allerlei procedures die de stembusgang moesten verhinderen. Ambtenaren en politici werden vervolgd, stembussen achtergehouden en posters geconfisqueerd.
Politiek draait niet enkel om legitimiteit, maar -zeker in uitzonderlijke situaties – ook om institutionele macht.
Voor de Spaanse regering was het duidelijk: het Catalaanse onafhankelijkheidsreferendum is hoe dan ook ongrondwettelijk. In het Catalaanse kamp vond men echter dat de Spaanse acties de legitimiteit van het referendum net bevestigden. Catalonië zou en moest een onafhankelijkheidsreferendum organiseren. De motoren van beide bestuurders warmden op.
Catalaanse onderschatting
Zondag 1 oktober, de dag van het eigenlijke referendum, kregen beide partijen een voorsmaakje van wat een effectieve botsing zou kunnen betekenen. Hoewel het Catalaanse referendum nog steeds ongrondwettelijk was, greep de Spaanse Guardia Civil met harde en disproportionele hand in. In Catalonië sprak men terecht schande over het gehanteerde geweld, al had de regering zich wel aan zo’n scenario mogen verwachten. In ieder geval bleek uit het politieoptreden dat Spanje tot veel bereid was. Hoewel ze op voorhand gelijkaardige politieacties had aangekondigd, bleek de regering daadwerkelijk bereid de daad bij het woord te voegen.
In Catalonië zijn ze daar klaarblijkelijk van geschrokken. Drie maanden voor het referendum was Puigdemont er bijvoorbeeld nog heilig van overtuigd dat het in Catalonië nooit tot een gewelddadig conflict zou komen. Nee, geweld is geen optie voor ons. En ik denk ook niet voor de nationale regering. Dit is enkel een politiek en democratisch conflict. Ik kan natuurlijk niets met 100 procent zekerheid voorspellen, maar ik denk niet dat geweld op tafel ligt in Madrid’, zo zei hij toen aan Knack.
Het lijkt erop dat de Catalaanse regering de macht en de kracht van de Spaanse staat heeft onderschat. Politiek draait immers niet enkel om legitimiteit, maar -zeker in uitzonderlijke situaties – ook om politieke en institutionele macht. En van dat laatste liet Madrid op 1 oktober alvast een sterk staaltje zien.
Verscheidene niveaus van zowel de rechterlijke als van de uitvoerende macht bleken bereid opdrachten van de Spaanse regering zonder verpinken uit te voeren. Bovendien bleek ook uit de massale tegenprotesten in de Catalaanse straten dat ook Rajoys positie op heel wat steun kan rekenen. En ook binnen zijn regering geniet premier Mariono Rajoy de steun om op dit elan verder te gaan. Ieder mag beseffen dat dit niet evident is.
Geen daden, maar woorden
Even terug naar het spel van de angsthaas. Na het referendum reden beide bestuurders in volle snelheid op elkaar af. Alleen was het door het onoordeelkundige, doch krachtdadige politieoptreden nu duidelijk dat beide bestuurders niet met dezelfde wagen reden. De Spaanse regering reed met een zware jeep met vierwielaandrijving en airbags, terwijl de Catalanen tevreden moesten zijn met een Fiat Punto uit de jaren tachtig zonder gordels. Dat veranderde de situatie voor Catalonië drastisch. Zou het tot een botsing komen, dan leek het dat de schade voor Catalonië veel groter zou zijn dan voor Spanje.
De Spaanse regering reed met een zware jeep met vierwielaandrijving en airbags, terwijl de Catalanen tevreden moesten zijn met een Fiat Punto uit de jaren tachtig zonder gordels.
De botsingsbereidheid van de Spaanse regering was een game changer . Plots bleek het niet meer voor beide kampen even nadelig om daadwerkelijk te botsen. Spanje zou bereid zijn een relatief lichte klap op te vangen, terwijl het voor Catalonië plots meer aangewezen leek om een botsing te vermijden die voor hen naar alle waarschijnlijk fatale gevolgen zou hebben.
In een klassiek spelletje chicken is het voor beide kampen altijd voordeliger dat het andere kamp toegeeft. Is het ene kamp bereid om toe te geven, dan is het in het belang van het andere kamp om zelf niet toe te geven en een maximale winst te proberen behalen. Maar als de ene sterker is en toch halsstarrig weigert toe te geven, is het voor de andere wél van belang om zich te schikken, anders wordt de schade voor die laatste te groot.
En zo bleek ook uit de toespraak die Puigdemont dinsdag voor de Catalaanse parlement, de Generalitat, gaf. Hoewel hij zich naar eigen zeggen gesterkt en gelegitimeerd voelt om de uitslag van het referendum om te zetten in daden, heeft hij dat niet gedaan. En dat is veelzeggend.
Catalaans zwaktebod
Door dat niet te doen heeft Puigdemont met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid voorkomen dat de Spaanse regering artikel 155 in het leven zou roepen, en zelfs een eventueel bloedvergieten voorkomen. Menselijk gezien een moedige keuze van Puigdemont, maar in het kader van machtspolitiek vooral een teken van zwakte.
Puigdemonts toespraak is in Madrid zonder twijfel onthaald als een voorlopige overwinning. Had hij immers zeker van zijn stuk geweest, dan had de man unilateraal de onafhankelijkheid uitgeroepen. Het feit dat hij echter tot dialoog oproept en onder meer pleit voor bemiddeling van de Europese Unie wil zeggen dat hij momenteel niet bereid is om de onafhankelijkheid uit te roepen, gezien de mogelijke schade die Catalonië, het Catalaanse volk en hijzelf zouden kunnen oplopen.
Spanje lijkt dus alle middelen in handen te hebben om aan het langste eind te trekken
Dit staat de Spaanse regering toe om op dezelfde koers te varen als voordien. Dinsdagavond reageerde de Spaanse regering bij monde van vicepremier Soraya Sáenz de Santamaría zoals steeds erg gedecideerd op de toespraak van Puigdemont. ‘De toespraak van minister-president Puigdemont was er een van iemand die niet weet waar hij staat, waar hij naartoe wil of met wie. Puigdemont mag geen gevolgen trekken uit een wet die niet bestaat of uit een referendum dat niet heeft plaatsgevonden.’ Ook de voorzitter van de Spaanse sociaaldemocratische PSOE sprak al zijn steun uit om artikel 155 van de Spaanse grondwet te gebruiken om het conflict over Catalonië te bezegelen.
Spaans premier Mariano Rajoy van de Partido Popular (PP) nam dinsdagavond zelfs niet de moeite om op de toespraak van Puigdemont te reageren, waarmee hij enerzijds (de uitslag van) het referendum minimaliseert en anderzijds het statuut van minister-president niet op de gelijke hoogte plaatst als die van de premier.
Catalaanse verdeeldheid
Bovendien heeft de toespraak van Puigdemont ervoor gezorgd dat het kamp dat onafhankelijkheid nastreeft verdeeld is geraakt. Daar wordt zijn toespraak namelijk erg gemengd onthaald. Vinden sommigen, vooral leden van de beweging ‘ Junts pel Sí’ dat hij met deze aanpak de meest realistische en menselijke keuze heeft gemaakt, dan menen vooral de aanhangers van de extreemlinkse CUP dat de minister-president het mandaat van het volk niet in de praktijk durft omzetten. Voor sommigen onder hen staat de uitspraak van gisteren zelfs gelijk aan een compleet verraad.
Woensdag richtte Rajoy zich wel tot Puigdemont om duidelijkheid te vragen of Catalonië al dan niet de onafhankelijkheid heeft uitgeroepen. Hij gaf Puigdemont daarbij een termijn van vijf dagen om het standpunt van de Catalaanse regering te verduidelijken. In een open brief benadrukte Rajoy dat een onafhankelijkheidsverklaring meteen artikel 155 van de Spaanse grondwet zou activeren.
Het lijkt erop dat de Catalaanse regering haar hand heeft overspeeld
Daarmee zet hij de Catalaanse minister-president voor een aartsmoeilijk dilemma. Zegt Puigdemont dat hij inderdaad de onafhankelijkheid uitroept, dan wordt het Catalaanse parlement onmiddellijk opgeheven en marcheert het Spaanse leger door de Catalaanse straten. Indien Puigdemont de onafhankelijkheid niet bevestigt, dan lijkt de kans groot dat zijn regering valt. Dan moeten ze van voor af aan herbeginnen. Rajoy weet dat hij zich veel meer een botsing kan veroorloven dan zijn Catalaanse tegenhanger, en speelt daar erg handig op in.
Spanje lijkt dus alle middelen in handen te hebben om aan het langste eind te trekken, al wil het natuurlijk zelf zoveel mogelijk schade voorkomen. De Catalaanse regering is ondertussen al flink op de rem gaan staan om de botsing tussen de twee auto’s minstens uit te stellen. Hoewel ze de kaart van een unilaterale onafhankelijkheidsverklaring nog steeds achter de hand heeft, lijkt het erop dat ze vooral haar hand heeft overspeeld. Spanje draaft daarentegen flink voort.
Of het tot een fatale klap komt, valt natuurlijk af te wachten. Bovendien is het maar de vraag of in dit soort crisissituaties iedereen rationeel blijft redeneren. Een kleine, door gevoel ingegeven misstap, kan de boel doen ontploffen.
Referendum Catalonië 2017
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
