Hoe de Russische tv de Russen voorbereidt op een conflict

Wie via de Russische televisie het nieuws in Oekraïne volgt, krijgt een heel ander beeld van wat er in Oost-Oekraïne gebeurt. Of waarom Poetin altijd gelijk krijgt.

Op 23 februari viert Rusland de Dag van de Verdedigers van het Vaderland, een feestdag voor veteranen en militairen. In zijn traditionele speech waarschuwt president Vladimir Poetin voor ‘de erosie van het wapencontrolesysteem en de militaire activiteiten van NAVO’. Hij beklaagt zich erover dat er geen bindende wapenverdragen meer zijn. Tegenover zijn eigen publiek benadrukt hij dat Rusland bereid blijft om te onderhandelen, maar geeft hij ook mee hoe dodelijk het Russische wapenarsenaal is en hoe professioneel de Russische soldaten. ‘Nog een fijne feestdag’, zo besluit Poetin zijn speech.

De Russische staatstelevisie is niet echt de plek waar de president van de Russische federatie wordt tegengesproken. Poetin heeft immers altijd gelijk. Een van de absolute steunpilaren van het publieke imago dat de Russische president zich heeft aangemeten, is dat hij zich nooit vergist. Op geen enkel ogenblik tijdens zijn heerschappij heeft Poetin ooit zijn excuses voor iets aangeboden. Zelfs toen de Koersk-onderzeeër verging en Poetin weigerde uit vakantie terug te keren, heeft de president geen sorry gezegd. En dus is het niet meer dan logisch dat ook Poetins houding tegenover Oekraïne welwillend wordt benaderd.

Geschenken

Een van Poetins basisclaims is dat Oekraïne eigenlijk geen bestaansrecht heeft als onafhankelijke staat. In zijn speech na het erkennen van de twee Volksrepublieken in Oost-Oekraïne noemde hij de oprichting van Oekraïne een (foute) beslissing van Lenin. Op het nieuws van staatszender Rossija-24 werd vandaag nog een stapje verder gegaan. Zo werd onder andere een kaartje getoond over de ’totstandkoming van de Oekraïense grenzen’. Volgens de kaart is enkel het gele deel, ruwweg de regio rond Zaporozje en Dnipropetrovsk, het ‘echte’ Oekraïne. De andere gebieden zijn ‘geschenken’ van Russische leiders: de regio’s rond Kiev zijn een geschenk van ‘de Russische tsaren’, het zuiden en het oosten zijn een geschenk van Lenin, de westelijke regio rond Lviv is een geschenk van Stalin en de Krim is een geschenk van Nikita Chroesjtsjov.

Ook bij de evacuatie van inwoners uit de bezette Volksrepublieken wordt uitgebreid stilgestaan. Afgelopen week werden duizenden Oost-Oekraïners de grens over gebracht door Russische troepen, omdat het Oekraïense leger bezig zou zijn een bloedbad aan te richten. Het zijn stellingen waarvoor nauwelijks enig bewijs wordt aangedragen. De inwoners die aan het woord komen, tonen zich vooral blij met de Russische erkenning van de Volksrepublieken. De journaals tonen ook beelden van solidariteitsacties, waarbij Russen hulpgoederen en voedsel sturen naar de opvangkampen. Vrachtwagens met opschriften als ‘Van Archangelsk aan de inwoners van Donbas’ komen in beeld. Zelfs Verenigd Rusland, de partij van Poetin, heeft kennelijk een container hulpgoederen gestuurd.

Wie de Russische journaals bekijkt, krijgt de indruk dat het vooral de Oekraïners zijn die richting de Volksrepublieken vuren. Er is een bericht over een trolleybus in Loegansk die met zelfgemaakte explosieven tot ontploffing wordt gebracht. Op woensdagmiddag meldt nieuwszender Rossija-24 dat de inlichtingendienst FSB een terreuraanslag heeft verijdeld op de Krim. Volgens de geheime dienst zouden vijf Oekraïners gelinkt aan de extreemrechtse groepering Pravy Sektor (Rechtse Sector) van plan geweest zijn om een plaatselijke kerk op te blazen. De beschuldigingen worden niet gestaafd met harde bewijzen. De beschuldiging is ook opmerkelijk vanwege het vermeende doelwit: Pravy Sektor is naast Oekraïens-nationalistisch en fascistisch eveneens uitgesproken religieus-conservatief.

De meest geestdriftige oorlogstaal vinden we in de actualiteitenprogramma’s. In de televisieshow Vesti Nedeli (Nieuws van de Week) van afgelopen maandag gaat presentator Dmitri Kiseljov vol op het orgel over het conflict met Oekraïne. Volgens hem is vooral het Westen op zoek naar conflict. Zowel Joe Biden, Emmanuel Macron, de Turkse president Recep Tayyip Erdogan als de Oekraïense president Volodymyr Zelenski heeft immers gegronde redenen om een oorlog te beginnen. En uiteraard is er nog de Britse prins Charles, die volgens Kiseljov met een oorlog de aandacht wil afleiden van de rechtszaak die prins Andrew onlangs afkocht in Amerika. Helemaal absurd wordt het wanneer Kiseljov het heeft over Sam Brinton, die onlangs als eerste genderfluïde man benoemd werd in een leidinggevende rol in het Amerikaanse Energieagentschap. Volgens Kiseljov is Brinton het resultaat van westerse lgbtq-propaganda. Hij schetst een scenario waarbij de machtcenakels van de Verenigde Staten gaandeweg gedomineerd zullen worden door homoseksuelen.

Vrees voor wereldoorlog

Zoals wel vaker is het moeilijk om vooringenomenheid te onderscheiden van incompetentie. Het is niet zo dat het westerse standpunt in de verslaggeving totaal afwezig is. De sfeer in de journaals is op zich zeker niet oorlogszuchtig, maar tegelijk bereiden de staatszenders de Russen wel voor op de gevolgen van een mogelijk conflict. Er wordt gewaarschuwd voor sancties, zelfs als die volgens de Russische televisie vooral het Westen zullen raken.

Voor Russen is die oorlogsdreiging niet nieuw. Stokebrandpresentatoren als Kiseljov waarschuwen al jaren voor een naderende oorlog met het Westen, de NAVO en Oekraïne. Volgens peilingen van het Levada-centrum uit april 2021 vreesde 56 procent van de Russen voor het uitbreken van een wereldoorlog. In tegenstelling tot de annexatie van de Krim van 2014 – die veel Russen als een terechte terugkeer naar het Moederland beschouwden – belijden Russen over het algemeen niet dezelfde liefde jegens de Volksrepublieken. Ondanks de opbouwende spanningen zijn de populariteitscijfers van de Russische leiders de voorbije maanden nauwelijks gestegen.

Ondanks dat voorbehoud schat socioloog Denis Volkov in dat de Russische bevolking, ondanks de angst voor zo’n conflict, wel degelijk het regime zal steunen. In een opiniestuk, gepubliceerd op 18 januari, benadrukt hij dat de Russische maatschappij bijna eensluidend het Westen de schuld geeft voor de oplopende spanningen. Tegelijk blijft meer dan 80 procent van de Russen aangeven dat ze op betere relaties met Amerika hopen. Het is de uitdaging van peilingen binnen autoritaire systemen: zelfs als ze het zouden willen, is het voor respondenten bijzonder moeilijk om van de norm af te wijken.

In die omstandigheden is het voor de Russische staatstelevisie niet eenvoudig om de juiste lijn te vinden. Het regime moet zowel zekerheid als onderhandelingsbereidheid uitstralen. Het enige voordeel aan de gestuurde aanpak is dat de deur voor diplomatie nog steeds op een kier lijkt te staan. Maar hoelang nog?