Hoe ‘de boze vrouw’ een nieuwe Amerikaanse golf van feminisme inluidt

Van Captain Marvel tot Alexandria Ocasio-Cortez: Amerikanen zijn in de ban van sterke vrouwen die gevoed worden door woede over de status quo. Is dit een nieuwe feministische golf?

In het eerste weekend dat de nieuwe Marvel-film Captain America in de bioscoop te zien was, haalde die alleen al in Noord-Amerika 153 miljoen dollar op. Captain America volgt de eerste vrouwelijke superheld in het Marvel-universum.

Wereldwijd stond de teller na het eerste weekend op 455 miljoen dollar. De film is zo wereldwijd de op vijf na meest succesvolle film aller tijden. Captain Marvel is weliswaar niet de eerste vrouwelijke superheld die in een megaproductie de hoofrol krijgt – die eer komt toe aan Wonder Woman, een personage van DC Comics – maar het is Marvels eerste vrouwelijke superheld in het huidige filmuniversum. De filmstudio (eigendom van Disney) hing bovendien veel gewicht aan de film en het personage: het is de enige Marvel-film die verschijnt tussen de derde en vierde Avengers-film in, en het is de verwachting dat Captain Marvel de overgebleven Avengers zal helpen de wereld te redden in Avengers: Endgame, de vierde film die later dit jaar moet verschijnen.

Wat dat allemaal betekent: Amerika lijkt klaar voor vrouwen in stoere, niet-traditionele, wereldreddende rollen (het gesputter van een enkele internettroll daargelaten). Dat geldt niet alleen in de populaire cultuur, ook in het politieke en sociaal-maatschappelijke leven zijn vrouwen aan een opmars bezig. Vrouwen als Alexandria Ocasio-Cortez en Ilhan Omar, beiden leden van het Huis van Afgevaardigden, zijn immens populair onder (linkse) dames in de Verenigde Staten.

Wat hebben die vrouwen gemeen? Ze worden gevoed door een aan de oppervlakte sudderende woede, en hanteren die woede om sociale verandering teweeg te brengen.

Driekwart Democratische vrouwen is kwaad

74 procent van de Amerikaanse vrouwen krijgt dagelijks nieuws te zien of horen dat haar kwaad maakt.

Dat Amerikaanse vrouwen bozer zijn dan voorheen, blijkt uit een peiling van het tijdschrift Elle uit begin 2018. Het blad ondervroeg 5101 mensen, waarvan 2663 vrouwen, over het politieke klimaat en de eigen emoties. Daaruit blijkt dat 53 procent van alle respondenten zich vaker kwaad voelt dan het jaar ervoor (2017). Dat gevoel is sterker aanwezig onder vrouwen, waarvan 57 procent zegt zich vaker kwaad te voelen (tegenover 43 procent van de mannen), en al helemaal onder vrouwen die als Democraat geregistreerd staan of zich gelieerd voelen aan de Democratische partij: 76 procent van hen zegt vaker kwaad te zijn.

De peiling vroeg respondenten ook naar de bron van hun woede. Een belangrijke factor blijkt daarbij het nieuws te zijn. 69 procent van de mannen en 74 procent van de vrouwen krijgt dagelijks nieuws te zien of horen dat hem of haar kwaad maakt, zo blijkt uit de enquête. Voor Democratische vrouwen is dat 83 procent. Gevraagd naar wat voor nieuwsverhalen Amerikanen kwaad maken, kwamen er veel verschillende antwoorden, maar een aantal thema’s bleek algemeen kwaadmakend: Donald Trump, gun control, fake news (het is onduidelijk of daarmee gedoeld wordt op de traditionele nieuwsmedia die door Donald Trump als ‘fake news’ bestempeld worden, of nepverhalen die op sociale media de ronde doen), en school shootings. De onderzoekers maken de opmerking dat de peiling werd afgenomen niet lang na de schietpartij op de Marjory Stoneman Douglas-school in Florida, die toen veel media-aandacht kreeg.

78 procent van de vrouwen zei het afgelopen jaar de woede die ze voelden omgezet te hebben in politieke actie. Democratische vrouwen waren daarbij actiever dan Republikeinse. 72 procent van de Democratische vrouwen tekende een petitie, tegenover 55 procent van de Republikeinse vrouwen. 41 procent van de Democratische vrouwen boycotte een product, tegenover 15 procent van de Republikeinse vrouwen. 33 procent van de Democratische vrouwen doneerden geld aan een goed doel tegenover 12 procent van Republikeinse. En 26 procent van de Democratische vrouwen nam deel aan een protestmars tegenover 2 procent van de Republikeinse vrouwen.

Rosa Parks

De woede die Amerikaanse vrouwen voelen kan omgezet worden in politieke actie, schrijft Rebecca Traister in haar in 2018 uitgekomen boek Good and Mad: The Revolutionary Power of Women’s Anger. Vrouwen werd altijd verteld dat het beter is niet kwaad te worden, daarmee lijk je te emotioneel en word je niet serieus genomen.

Historisch gezien lijkt politieke verandering niet meteen gelinkt aan vrouwelijke woede, maar dat komt door hoe we onze geschiedenislessen krijgen aangeleerd, zegt Traister.

In het radioprogramma Forum van de NPR-afdeling KQED (in de San Francisco Bay Area) vertelde Traister over Rosa Parks. Parks is een icoon uit de burgerrechtenbeweging die in het zuidelijke Alabama in 1955 weigerde haar plek in de bus, bestemd voor witte Amerikanen, op te geven. ‘Dat was een katalytische actie voor de burgerrechtenbeweging’, zegt Traister in Forum, ‘en we hebben altijd geleerd dat Rosa Parks dat timide en stilletjes deed. En dat ze vermoeid overkwam. Ik geloof graag dat Parks vermoeid was door de racistische wetten van die tijd, maar haar keuze om haar plek in die bus niet op te geven werd daar niet door ingegeven. Parks was haar leven lang een activist voor de rechten van zwarte Amerikanen. De Jim Crow-wetten (segregatiewetten in het zuiden van Amerika, nvdr.) maakten haar woedend en die woede leidde ertoe dat Parks die dag een politiek statement maakte in die bus.’ Het is een voorbeeld van hoe vrouwelijke woede in het verleden tot politieke actie heeft geleid, zegt Traister, ‘en als je andere historische gebeurtenissen uitgraaft, zul je zien dat er heel vaak vrouwen bij betrokken waren, en dat woede doorgaans hun drijfveer was.’

Ik geloof graag dat Parks vermoeid was door de racistische wetten van die tijd, maar haar keuze om haar plek in die bus niet op te geven werd daar niet door ingegeven.

Ook in de moderne tijd ziet Traister voorbeelden van vrouwelijke woede die tot politieke actie (kunnen gaan) leiden. Ze noemt als voorbeeld de twee vrouwen die toenmalig senator Jeff Flake aanschoten in de lift van het Senaatsgebouw, na de getuigenis van Brett Kavanaugh rondom de aanklacht van seksueel misbruik (zie video hieronder). Zij vroegen hem, met duidelijke emotie in de stem, niet voor de benoeming van Kavanaugh te stemmen. ‘Dat was een hele sterke actie die weerklank vond bij vrouwen in het hele land en die hun woede aanwakkerde’, zegt Traister. ‘Natuurlijk werd het door Fox News en andere machthebbenden afgeschreven als overemotioneel, maar je moet je afvragen waarom zij het niet ernstig nemen. Het is te bedreigend voor hen. Dit soort acties kunnen veel betekenen voor de massale volksbeweging die op gang begint te komen.’

videohttps://i.ytimg.com/vi/bshgOZ8QQxU/hqdefault.jpgTearful woman confronts Senator Flake on elevator480https://www.youtube.com/user/CNNCNN1.0270YouTube

Het probleem met universeel feminisme

In feite is die op gang komende massale volksbeweging waar Traister over spreekt een terugkeer naar het oude feminisme, waarin gestreden werd voor een nieuwe samenleving waarin vrouwen op gelijke voet staan met mannen, of, in de extreme versie, waarin vrouwen de dienst uitmaken.

Het patriarchiaat is meer dan een kwestie van de persoonlijke vrijheden van een vrouw. Het is niet wij tegen zij.

Het probleem van de afgelopen tijd, waarin feminisme welig leek te tieren, is dat het begrip eigenlijk nergens meer voor stond, schrijft Jessa Crispin in haar boek Why I Am Not A Feminist. Het credo luidde dat als je vindt dat vrouwen en mannen gelijk zijn, en vindt dat ze gelijk behandeld moet worden, je een feminist bent. Feministen zijn niet eng, boos, of woest. Het zijn mannen en vrouwen en iedereen die zichzelf zo wil zien. ‘De meest effectieve vorm van feminisme werd een universeel feminisme’, schrijft Crispin. ‘Maar ze (de nieuwe feministen, nvdr.) vergaten dat om algemeen geaccepteerd te zijn, ze ook banaal moesten worden, zo onbedreigend en ineffectief als mogelijk. […] Met andere woorden, het [universele feminisme] is volkomen onbeduidend geworden.’

Traister ziet een begin van dit universele feminisme, dat tegenovergesteld is aan de kwade gevoelens die nu leven, ontstaan als Bill Clinton verkozen wordt. ‘Na Anita Hill (die in 1992 de toenmalige kandidaat voor het Hooggerechtshof Clarence Thomas van seksueel wangedrag beschuldigde en daarover getuigde voor de Senaat, nvdr.) waren vrouwen flink wakker geschud. Haar getuigenis was een enorme stap voor het feminisme’, zegt Traister in radioprogramma Forum. ‘Maar toen kwam Bill Clinton aan de macht. En zoals dat vaker gaat in een wereld waarin vrouwen afhankelijk zijn van mannen, raakten feministen, vaak lid van de Democratische partij, afhankelijk van een man die weliswaar voor een gelijkerechten-wet was en (hoewel zeer beperkt) een federale wet op ouderschapsverlof instelde, maar die ook door meerdere vrouwen was aangeklaagd voor seksueel wangedrag. De feministen waren afhankelijk van deze man en verdedigden hem daarom. Ik denk dat dat zware schade heeft aangericht aan het momentum dat Anita Hill het feminisme in 1992 gegeven had.’

Revolutie

Nu, ruim twintig jaar later, zit er weer een president in het Witte Huis die beschuldigd wordt van seksueel wangedrag. Wederom werd ook een kandidaat voor het Hooggerechtshof beschuldigd van seksueel misbruik en wederom werd hij toch benoemd. De geschiedenis lijkt zich te herhalen. Maar om niet hetzelfde pad te bewandelen, moeten we volgens Crispin af van het universele feminisme, waarin het individu centraal staat. Een feminist die alleen maar voor haar eigen vooruitgang strijdt is geen feminist.

In plaats daarvan moet iedere welmenende feminist, iedere boze vrouw, strijden tegen het patriarchiaat. ‘Het patriarchiaat is meer dan een kwestie van de persoonlijke vrijheden van een vrouw. Het is niet wij tegen zij. Het is het systeem waarmee de machtigen hun positie behouden door de massa de controleren en onderdrukken’, schrijft Crispin. ‘Om aan een systeem dat expliciet werd opgebouwd om ons te onderdrukken te vragen: “wil je alsjeblieft ophouden me te onderdrukken?” is nonsens.’

Daarom pleit Crispin ervoor de vrouwelijke woede en het ongenoegen om te zetten in niets minder dan een revolutie. ‘[Een wereld waarin het] vrouwen niet alleen is toegestaan deel te nemen aan de wereld zoals die al bestaat […] maar waar ze actief deelnemen aan het hermaken ervan. Waar vrouwen niet simpelweg op de deur van de kerk of de overheid of kapitalistische marktplaatsen kloppen en vriendelijk vragen om toegang, maar waar ze hun eigen religieuze systemen, overheden en economieën creëeren.’

Een begin, schrijft Crispin, is om op te houden de waarde van dingen te definiëren in termen van hoeveel geld ze kosten of opbrengen. ‘Om onze patriarchale, kapitalistische, consument-gedreven maatschappij te ontmantelen, moeten we dit waardensysteem in onszelf en anderen bevragen. We moeten elkaar niet steeds verhalen vertellen waarin we geld gelijkstellen aan waarde. We moeten een wereld vooropstellen waarin waarde komt van zaken als liefde en zorg. En we moeten ophouden naar het patriarchaat te gaan en hen te vragen ons te waarderen. We moeten toegeven dat het verdacht is om onder dit systeem succes te hebben.’ Ze doelt daarmee op het feit dat vrouwen net zo goed onderdeel kunnen zijn van het onderdrukkende systeem, als ze eenmaal een comfortabele positie bereikt hebben.

Dat er nog een lange weg te gaan is, is duidelijk. Elke keer een idee van Alexandria Ocasio-Cortez wordt afgeschoten omdat het onmogelijk haalbaar zou zijn (een marginaal belastingtarief van 70 procent, of een New Green Deal bijvoorbeeld), duikt het patriarchale systeem op. Maar voor de boze vrouw anno 2019 lijkt het duidelijk: het systeem verander je niet van binnenuit. Het is tijd om het systeem omver te werpen.