Hoe de Amerikaanse politicus zijn eigen kiezers kiest

Het Amerikaanse kiesstelsel is opgedeeld in districten die eens per tien jaar opnieuw ingericht worden. En doorgaans gebeurt dat op zo’n manier dat de partij die op dat moment in de meerderheid is er voordeel van ondervindt. Het zogenaamde ‘gerrymanderen’ is een belangrijke factor in de polarisatie van de Amerikaanse politiek.

Over anderhalf jaar hopen de Democraten in de Verenigde Staten een aantal districten terug te winnen op de Republikeinen in de verkiezingen voor het Huis van Afgevaardigden, om zo de meerderheid in het Huis terug te krijgen. Maar daar zullen ze nog een hele kluif aan hebben. In veel staten zijn de kiesdistricten zo ingericht dat Republikeinse kiezers gegroepeerd zijn, waardoor een stem op een Democratische kandidaat weinig waarde heeft. Het indelen van kiesdistricten naar partijscheidslijnen staat bekend gerrymandering, vernoemd naar een gouverneur van de staat Massachussetts in de 19e eeuw die Gerry heette, en die een kiesdistrict zo had gevormd dat het hem goed uitkwam. Het district leek volgens media destijds op een salamander.

Paul Mitchell, herindelings- en kiezersdata-adviseur in Californië, legt het fenomeen als volgt uit: ‘Stel je een pizza voor die je in zes stukken moet delen. De salami ligt niet netjes verspreid, maar op een hoopje in het midden. Je kunt de pizza zo snijden dat alle stukken even groot zijn en dat iedereen een beetje salami krijgt, maar je kunt ‘m ook ook zo snijden dat een iemand er met alle salami vandoor gaat en de rest alleen maar kaas heeft.’

Uitsluiten van minderheden

Dat dat zomaar kan, is omdat er weinig regels zijn voor Amerikaanse staten hun kiesdictricten moeten indelen. In verreweg de meeste staten mag de partij die op het moment van de herindeling (eens in de tien jaar) aan de macht is, de districten indelen. Volledig naar eigen inzicht. Van oudsher werd die macht gebruikt om minderheden, vooral zwarte Amerikanen in het zuiden, uit te sluiten van verkiezingsdeelname. Zwarte kiezers werden zo opgedeeld in groepjes dat hun stem nooit opwoog tegen die van een veel grotere groep witte kiezers.

Maar het gebrek aan regels rondom districtindeling maakt de weg ook vrij om districten op een zo gunstig mogelijke manier voor de regerende partij in te delen. Omdat bij de vorige herindeling van 2011 de meeste staatsparlementen in handen waren van de Republikeinen, hadden zij het voor het zeggen bij de herindeling. Kiesdistricten zijn nu veelal zo ingedeeld dat de Democraten er minder kans hebben, wat verdere polarisatie in de hand werkt. Maar het verwijt dat alleen Republikeinen aan gerrymandering zouden doen, gaat er bij veel experts niet in. Mitchell: ‘De Democraten zouden het ook doen als het zo uitkwam. Zij waren gewoon niet aan de macht de laatste keer.’

Census

Kiesdistricten bestaan op lokaal en statelijk niveau. Schooldistricten, kiesdisctricten voor de gemeenteraad, voor de staatsparlement en voor het federale Huis van Afgevaardigden, worden zoals gezegd eens in de tien jaar opnieuw ingedeeld. Dat gebeurt doorgaans ongeveer een jaar na de census, de volkstelling die eens in de tien jaar plaatsvindt. Op basis daarvan krijgen de verschillende staten een aantal zetels in het federale Huis van Afgevaardigden toebedeeld (de volkstelling heeft geen invloed op het aantal senatoren. Elke staat krijgt er twee, ongeacht bevolkingsgrootte).

In 2020 staat de volgende census op de planning, dus ergens in 2021 valt er een nieuwe herindeling te verwachten. Californië heeft op dit moment 53 zetels. ‘Maar het zou de volgende keer zomaar 52 of 54 kunnen zijn’, zegt Mitchell. En dat komt niet eens door een enorme bevolkingsgroei of -afname, legt hij uit. ‘Je zou denken dat een volkstelling een neutraal gebeuren is, maar het kan best politiek kunnen uitpakken’, zegt hij. ‘Alle harde taal rondom immigratie zou er bijvoorbeeld voor kunnen zorgen dat immigranten zonder documenten niet thuis geven als de volkstelling bij hen aan de deur komt. Bovendien wordt er ook bezuinigd op de census. Dat kan impact hebben op hoe veel moeite de tellers gaan doen om moeilijk bereikbare groepen te tellen.’

De strijd van Arnold Schwarzenegger

Eerder dit jaar daagde Arnold Schwarzenegger, de voormalige filmster en gouverneur van Californië, federale wetgevers uit om iets te doen aan gerrymandering. In een filmpje met de titel ‘Waarom herpes populairder is dan het Congres’ sprak hij over de absurde realiteit waarin politici die hun eigen kiezers kiezen, in plaats van andersom.

Hij haalt in het filmpje een initiatief van de staat Californië aan, dat een einde maakte aan gerrymandering.

In 2010 stemden de Californiërs over een voorstel om niet het parlement, maar een onafhankelijke commissie de districten te laten indelen. Het voorstel werd aangenomen, en de herindeling van 2011 werd op een wit canvas getekend. ‘Het resultaat zette de hele staat op z’n kop’, zegt Mitchell. ‘In 1990 en 2000 veranderde er, ondanks een enorme bevolkingsgroei van voornamelijk Hispanics, helemaal niets aan de districtindeling. Alles werd in het werk gesteld om zittende Congresleden in het zadel te houden. Maar in 2011 ondervonden meer dan 60 van de 153 Congresleden (zowel op federaal als statelijk niveau, nvdr) hinder van de herindeling. Ofwel omdat ze in een nieuw district terechtkwamen en herkozen moesten worden, of omdat er een sterke opponent in hun district terechtkwam. De meeste Congresleden ooit besloten met pensioen te gaan.’

Niet competitief

Maar bij de afgelopen verkiezingen in 2016 veranderde slechts in twee districten in Californië de zetel van partij. Betekent dat niet dat de herindeling uiteindelijk gefaald heeft? ‘Helemaal niet’, zegt Mitchell. ‘In 2011 zijn de districten volledig opnieuw ingedeeld om gemeenschappen bij elkaar te houden, niet op basis van aan welke partij ze gelieerd waren maar op basis van gemeenschappelijke belangen.’ Zo werd er bijvoorbeeld gezorgd dat minderheden als Hispanics, Afrikaans-Amerikaanse, Aziatisch-Amerikaanse en andere immigrantengroepen in hun eigen kiesdistrict zaten. Dat kan, omdat mensen doorgaans zichzelf geografisch al in gemeenschappen indelen. Je hebt Spaanstalige, zwarte en Aziatische wijken in vrijwel elke stad in de VS. ‘Maar bij de herindeling werd ook gekeken naar ruraal versus stedelijk bijvoorbeeld’, zegt Mitchell. ‘Zodat kiezers in het rurale noord-Californië niet bij een grote stad als Sacramento of San Francisco worden ingedeeld, met wie ze weinig gemeen hebben.’ Maar, zegt Mitchell, ‘het doel was nooit om zeer competitieve districten te creeren.’

Wat hij daarmee zegt: mensen met een gemeenschappelijke achtergrond en belangen hebben doorgaans dezelfde politieke affiliatie. Dus als je hen op basis van hun belangen in een district indeelt, is het logisch dat ze elke nieuwe verkiezingsronde op dezelfde partij stemmen. ‘Het doel is niet om de zetel zo vaak mogelijk van partij te laten wisselen, maar om de kiezers zo eerlijk mogelijk te verenigen in hun stem’, zegt Mitchell.

Kanker

In Californië lijkt de poging om gerrymandering tegen te gaan gewerkt te hebben. En in 2021 wordt er na de census weer een nieuwe onafhankelijke commissie samengesteld die weer vanaf nul begint met het indelen van de kiesdistricten.

Maar in het merendeel van de staten vindt de indeling van kiesdistricten nog op de klassieke manier plaats: de partij die aan de macht is, maakt de indeling. Dat betekent dat als de Democraten na 2018 en 2020 niet de meerderheid halen in een aantal belangrijke staten, ze in 2021 niet aan de tekentafel van de nieuwe kiesdistricten zitten. Door het gerrymandering zullen ze het nog lastig krijgen staten van de Republikeinen af te pakken de komende tijd. En zo is gerrymandering een vicieuze cirkel die maar lastig te doorbreken is. Mitchell is het met Schwarzenegger eens dat het ertoe leidt dat Amerikaanse politici hun eigen kiezers kiezen, in plaats van andersom. ‘De herindeling van kiesdistricten is een kanker die zich heeft uitgezaaid in de partijpolitiek van de VS.’