Hoe de Amerikaanse abortuswet ook de rechten van Afrikaanse vrouwen mee bepaalt

Vorige week bleek dat het Amerikaanse Hooggerechtshof overweegt om Roe vs. Wade, het mijlpaalarrest uit 1973 dat Amerikaanse vrouwen het recht geeft op abortus, ongedaan te maken. Mocht het hof deze plannen doorzetten, kan dat gevolgen hebben tot ver buiten de grenzen van de Verenigde Staten, zegt Sara Casey, onderzoekster reproductieve gezondheid aan Columbia University.

Aan de hand van drie vragen legt Sara Casey uit hoe de Amerikaanse abortuswet ook de rechten van Afrikaanse vrouwen mee kan gaan bepalen.

1.Wat is Roe vs. Wade? Wat betekent deze uitspraak voor het recht op abortus?

Roe vs. Wade is de historische uitspraak van het Amerikaanse Hooggerechtshof die vrouwen een grondwettelijk recht op abortus gaf. Die beslissing houdt in dat zwangere mensen in de Verenigde Staten op verzoek een abortus kunnen krijgen, rekening houdend met enkele beperkingen. Individuele staten kunnen de beperkingen wat aanpassen maar ze kunnen abortus niet verbieden.

Vorige week lekte een ontwerptekst van het Amerikaanse Hooggerechtshof die het arrest ten val zou kunnen brengen. Dit kan ertoe leiden dat elke Amerikaanse staat zijn eigen wetten mag maken die gaan over het al dan niet toestaan van abortus.

Als Roe teniet wordt gedaan, zullen 26 Amerikaanse staten, waar in totaal 58 miljoen vrouwen wonen, abortus zeker of heel waarschijnlijk verbieden. Slechts zestien staten hebben wetten die het recht op abortus beschermen. Miljoenen mensen in de VS zullen de toegang tot veilige abortuszorg verliezen. Zij die arm, jong, zwart, onvoldoende geïnformeerd zijn of intiem partnergeweld hebben meegemaakt, zullen hierdoor het vaakst worden getroffen. Deze vrouwen hebben de meeste kans op een ongewenste zwangerschap, ze hebben een grotere kans om te overlijden als gevolg van een zwangerschap of na de complicaties ervan, en hebben de minste toegang tot seksuele en reproductieve gezondheidsdiensten.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en andere internationale instanties erkennen dat het recht op abortus gekoppeld is aan mensenrechten. Abortus verbieden vermindert het aantal abortussen bovendien niet; het maakt ze simpelweg minder veilig. Ongeveer de helft van de onbedoelde zwangerschappen eindigt in zwangerschapsonderbreking, ongeacht de wettelijke status van abortus. In landen waar abortus sterk aan banden ligt, gebeurt 75 procent van de abortussen onveilig, vergeleken met 13 procent in landen waar abortus op verzoek mogelijk is.

Een eventuele beslissing van het Amerikaanse hof om het recht op abortus terug te draaien, zou van de VS een buitenbeentje maken.

In de afgelopen 25 jaar hebben landen over de hele wereld stappen gezet in de richting van flexibelere abortuswetten. In 2003 heeft de Afrikaanse Unie het Protocol aangenomen bij het Afrikaanse Handvest voor de Rechten van de Mens en de Volkeren inzake de Rechten van Vrouwen in Afrika (bekend als het Maputo-protocol). Dit erkent abortus expliciet als een mensenrecht in gevallen van verkrachting, incest en foetale stoornissen en op moment dat de mentale of fysieke gezondheid of het leven van de vrouw in gevaar is. Veel van de 39 landen die het Maputo-protocol hebben ondertekend en geratificeerd, hebben hun nationale wetgeving nog niet volledig aangepast om aan het protocol te voldoen. Maar sinds 2000 hebben 21 Afrikaanse landen hun abortuswetten versoepeld, waaronder zeven naties die stappen hebben ondernomen om te voldoen aan het Maputo-protocol.

2. Als Roe vs. Wade ongedaan wordt gemaakt, wat zouden daarvan de gevolgen zijn voor Afrika?

De anti-abortus-ideologie in de VS heeft al invloed gehad op het Amerikaanse buitenlandbeleid. Zo werd de beschikbaarheid van seksuele en reproductieve gezondheidsdiensten in Afrika en daarbuiten bij momenten al verstoord.

De VS zijn immers de grootste bilaterale financierder voor seksuele en reproductieve gezondheid. Landen die sterk afhankelijk zijn van buitenlandse gelden om hun gezondheidssysteem te kunnen bekostigen, zoeken hulp bij donorlanden. Het is waarschijnlijk dat landen het Amerikaanse abortusverbod zullen gebruiken om de toegang tot abortus verder te beperken, uit angst dat de Amerikaanse hulp waarvan ze afhankelijk zijn, stilgelegd wordt wanneer ze dat niet doen.

Dit gebeurde eerder onder de Global Gag Rule, die van kracht was onder de regering-Trump (en elke Republikeinse regering sinds 1984). Die regel vereist dat buiten de VS gevestigde hulporganisaties die wereldwijde gezondheidshulp van de Amerikaanse overheid ontvangen, bewijzen dat ze geen financiering gebruiken om in legale abortusdiensten te voorzien. Noch mogen ze verwijzingen of informatie over abortus aan klanten verstrekken, of pleiten voor de versoepeling van de abortuswetten in het land waar ze actief zijn.

Ondanks de intenties, heeft onderzoek aangetoond dat dit beleid juist geleid heeft tot een toename van het aantal abortussen en een lager gebruik van anticonceptie in Afrika ten zuiden van de Sahara, Latijns-Amerika en het Caribisch gebied.

Onderzoek heeft ook laten zien welke verwoestende impact de Global Gag Rule in Kenia en in Madagaskar heeft gehad op vlak van de integratie van gezondheidsdiensten; het zou er de sluiting van gezondheidscentra bevorderd hebben. De onderzoeken tonen de huiveringwekkend effecten van deze regelgeving aan: organisaties hadden de neiging om te over-interpreteren uit angst om Amerikaanse financiering te verliezen.

Belangengroepen in Malawi, Senegal en verschillende andere landen meldden dat nationale beleidsmakers de Amerikaanse abortuspolitiek gebruiken om de eigen toegang tot abortus te beperken.

Bovendien heeft de religieuze rechtse flank in de VS lokale en regionale anti-abortusbewegingen aangemoedigd, met name in Kenia. Het succes bij het Hooggerechtshof van de Amerikaanse beweging die pleit tégen vrije keuze voor abortus, zal waarschijnlijk ook elders inspanningen in die richting aanmoedigen en versterken. Het zal op zijn minst een bedreiging vormen voor lokale vooruitgang inzake seksuele en reproductieve gezondheid en rechten.

Vrouwen en meisjes die onbedoeld zwanger raken, vooral degenen die al met structurele ongelijkheid te maken hebben, zullen hierdoor het zwaarst worden getroffen.

3. Waarom zou een uitspraak van een Amerikaanse rechtbank gevolgen hebben voor vrouwen in Afrika?

Deze beslissing zou geen gevolgen mogen hebben voor vrouwen in Afrika. Maar om de hierboven beschreven redenen kunnen die er dus wel degelijk zijn.

Het is echter belangrijk om op te merken dat abortus nog steeds legaal is in de VS en dat abortusklinieken nog altijd open zijn. De gelekte tekst is op dit moment nog slechts een ontwerpadvies, en geen uitspraak. De Global Gag Rule is momenteel niet van kracht, dus financiering van ngo’s is niet onderworpen aan die beperkingen op hun fondsen.

Nu er in de VS massaal wordt gedemonstreerd vóór vrouwenrechten en het recht op abortus, biedt dit een kans voor coalitievorming met soortgelijke groepen in Afrika. Samen zouden ze kunnen blijven opkomen voor meer toegang tot abortus en zo proberen te voorkomen dat een Amerikaanse beslissing de vooruitgang op vlak van reproductieve rechten in Afrikaanse landen kan afremmen.