In de aanpak van het coronavirus in Rusland laat Vladimir Poetin het vuile werk over aan Sergej Sobjanin, de burgemeester van Moskou. Manifesteert Sobjanin zich als mogelijke troonopvolger?
Het beloofde een drukke maand te worden voor Vladimir Poetin. Op 22 april zou hij per referendum een nieuwe grondwet laten goedkeuren. Met die grondwet zouden zijn eerdere ambtstermijnen niet meer meetellen, waardoor hij in 2024 opnieuw verkiesbaar zou zijn. De volksraadpleging moest een kroning worden, die Poetin zou opnemen in het pantheon der grote Russische helden.
En plots was daar de wereldwijde pandemie. Aanvankelijk leek de president niet echt ongerust. Halverwege maart verzekerde hij de bevolking nog dat de ziekte ‘onder controle’ was in Rusland. Op 22 maart zorgde Poetin zelfs voor een pr-stunt door een medische brigade in legertrucks naar Italië te zenden. Pas op 24 maart leek de president ook in eigen land de koe bij de horens te vatten. In een knalgeel beschermend pak, met afsluitend pleximasker, bezocht hij de corona-afdeling van een Moskous ziekenhuis.
Sobjanin heeft het charisma van een garderobe vol grijze pakken. Hij is fenomenaal saai, in alles wat hij doet.
Een dag later besloot de president nationale maatregelen te nemen. Hij kondigde aan dat alle Russen een week betaald verlof zouden krijgen. Het Kremlin maakte van dat betaald verlof al snel ‘een thuiswerkperiode’. Maar door Poetins nonchalante aanpak gingen miljoenen stedelingen hun vakantiehuisje opzoeken, waardoor het virus zich over de hele regio verspreidde. Diezelfde dag kondigde hij aan dat het grondwettelijk referendum voor onbepaalde tijd zou worden uitgesteld. Sindsdien spreekt Poetin sporadisch zijn volk toe, al blijft hij opvallend op de vlakte over het communiceren van maatregelen. Alleen de thuiswerkperiode werd al verlengd tot eind april.
Die terughoudende aanpak botst met het imago van besluitvaardige duivel-doet-al dat de Russische president graag cultiveert. Maar dat imago is eigenlijk op weinig gebaseerd, vindt Anna Arutunyan, Ruslandanaliste voor de internationale denktank Crisis Group. ‘Poetin is net uiterst voorzichtig en risicoavers’, aldus Arutunyan. ‘In crisissen duurt het altijd heel lang voor hij een beslissing neemt, als hij dat al doet. Zeker bij een ongeziene crisis als deze, kun je dan verwachten dat het wel even duurt voor hij een beslissing neemt.’
QR-quarantaine
Opvallend genoeg speelt Poetin het nemen van maatregelen in deze crisis door naar de regio’s. Officieel is Rusland een federatie, waarin oblasten en republieken heel wat bestuurlijke autonomie hebben. Alleen is die autonomie de voorbije jaren grotendeels uitgehold. ‘Het is maar de vraag of het systeem dat nog aankan’, zegt Bob Deen, Ruslandkenner bij het Instituut Clingendael. ‘Poetin heeft een politieke cultuur gekweekt waarin iedereen naar boven kijkt bij moeilijke beslissingen. Niemand durft op eigen initiatief de verantwoordelijkheid te nemen om verregaande maatregelen te treffen.’
Bovendien lijkt het Kremlin niet bereid om de regio’s extra middelen te geven. Afgelopen week suggereerde Poetin dat ook het ministerie van Defensie ingeschakeld kon worden om de epidemie te bestrijden, maar het is onwaarschijnlijk dat de gouverneurs daarin enige zeggenschap krijgen.
Ondertussen heeft de Moskouse burgemeester Sergej Sobjanin zich opgeworpen als hét gezicht in de strijd tegen het virus. Op het moment dat Poetin zijn bevolking nog voorhield dat Rusland geen coronaprobleem had, ging Sobjanin in tegen de grote baas. Hij waarschuwde de bevolking dat het aantal besmettingen waarschijnlijk vele malen hoger lag dan de officiële cijfers.
Sobjanin is een van de weinige politieke leiders die er niet voor terugdeinzen om de bevolking ongemakkelijke waarheden te vertellen. Moskou, niet toevallig het epicentrum van de epidemie in Rusland, was op 29 maart de eerste regio die een verregaande lockdown aankondigde. Sinds vorige week mogen Moskovieten zich alleen nog verplaatsen met een vooraf aangevraagde QR-code. Hoewel de maatregelen niet op applaus worden onthaald – en in een liberale democratie ontoelaatbaar zouden zijn – laten ze aan duidelijkheid weinig te wensen over.
Van alle regionale leiders heeft Sobjanin wellicht nog de gemakkelijkste taak. Er zijn heel wat kwaliteitsvolle ziekenhuizen in Moskou, en de Russische financieringswet is buitensporig gul voor de hoofdstad. Tegelijk kreeg Sobjanin de leiding over de taskforce die de aanpak van de regio’s op nationaal niveau moet coördineren.
Sobjanin is fenomenaal saai, in alles wat hij doet. Hij is een soort vleesgeworden cliché van de oude Sovjetapparatsjik.
Die benoeming is een vergiftigd geschenk, vindt Mark Galeotti, Ruslandkenner bij het Londense Royal United Services Institute. ‘Poetin heeft Sobjanin die functie gegeven, maar niet de autoriteit. Sobjanin kan dus allerlei ideeën lanceren, maar hij kan niets doordrukken. Maar Poetin heeft de verantwoordelijkheid voor deze crisis wel naar hem doorgeschoven. Als de strijd met het virus fenomenaal fout loopt, kan hij nog altijd Sobjanin de schuld geven.’
Vleesgeworden saaiheid
Dit is voor de Moskouse burgemeester een soort eindexamen om zichzelf te bewijzen. Sobjanin, een etnische Mans die carrière maakte in de overheid van de West-Siberische regio Tjoemen, heeft een lange staat van dienst in de Russische hoogste kringen. In 2005 werd hij Poetins kabinetschef, in 2008 regisseerde hij de kiescampagne van Dmitri Medvedev, tussen 2008 en 2010 was hij vicepremier alvorens in 2010 tot burgemeester van Moskou benoemd te worden.
De voorbije jaren bestuurde hij Moskou als een kleurloze maar bijzonder efficiënte manager – in Tjoemen werd Sobjanin ‘De Robot’ genoemd. ‘Hij heeft het charisma van een garderobe vol grijze pakken’, zegt Mark Galeotti. ‘Hij is fenomenaal saai, in alles wat hij doet. Sobjanin is een soort vleesgeworden cliché van de oude Sovjetapparatsjik.’
Als vertrouweling van Poetin is Sobjanin een van de kanshebbers om de president op te volgen – als die dag ooit aanbreekt. Die vleesgeworden saaiheid kan dan net een troef zijn. ‘Als Poetin ooit afzwaait als president, zal hij niet op Onze-Lieve-Heer vertrouwen om hem te beschermen’, voorspelt Galeotti. ‘Hij zal iemand kiezen die geen bedreiging voor hem betekent. Als Poetin ooit een opvolger kiest, is iemand als Sobjanin een aantrekkelijke keuze: een technocraat die zorgt dat de treinen rijden en de economie blijft draaien, maar wel saai genoeg is om Poetin zelf niet in de schaduw te zetten.’
Referendum
Ondanks de doortastende aanpak in Moskou zijn de vooruitzichten over heel Rusland niet goed. Elke dag komen er minstens tweeduizend besmettingen bij. Zeker in de armere regio’s, waar de voorbije decennia nauwelijks investeringen gebeurden, zijn ziekenhuizen in slechte staat en is er een groot gebrek aan medische apparatuur en materiaal. Bovendien is er een massale onderrapportering, omdat politieke leiders geen zin hebben om de schuld te krijgen van alles wat er misloopt. Ook Poetin moest, welgeteld een maand nadat hij aangekondigd had dat de epidemie onder controle was, toegeven dat het ergste nog moest komen.
Dat maakt het voor het Kremlin des te moeilijker om de begeerde nieuwe grondwet goedgekeurd te krijgen, zeker als die eigenlijk een vrijgeleide is om Poetin nog eens twaalf jaar aan de macht te houden. Toch twijfelt Galeotti er niet aan dat ze er komt. ‘Het Kremlin heeft veel manieren om een referendum te winnen. Maar tegelijk is het ontzettend gênant om dit soort stemmingen te moeten vervalsen. Poetin moest hier sterker uitkomen. Nu lijkt dat referendum hem net te zullen verzwakken.’
Up-to-date overzicht: alles wat u moet weten over de coronacrisis
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
