De populairste sociale media treden vaker dan vroeger op tegen inhoud die ze niet op hun platform willen. Sommige gebannen of geblokkeerde gebruikers vinden een veilige haven bij ‘alt-tech’-sociale media. Maar die zijn stukken radicaler.
Iedere week zoekt Knack naar misleidende informatie op het internet.
Vorige week ondertekenden meer dan 80 internationale factcheckorganisaties een oproep aan de ceo van YouTube met de vraag om harder op te treden tegen desinformatie. ‘YouTube staat toe dat zijn platform wordt gebruikt als wapen door gewetenloze actoren om anderen te manipuleren en uit te buiten, en om zichzelf te organiseren en fondsen te werven’, valt in de brief te lezen. De organisaties stellen dat de lakse houding van YouTube ertoe bijdraagt dat ‘de sociale harmonie, de democratie en de volksgezondheid’ in gevaar komen.
Al jaren heerst de bezorgdheid dat sociale media niet altijd zorgen voor meer dialoog maar juist kunnen leiden tot ‘echokamers’, virtuele bubbels waarin mensen zich louter met gelijkgestemden opsluiten. Denk bijvoorbeeld aan gesloten Facebook-groepen waar brave boomers radicaliseren, of YouTube- en TikTok-algoritmes die jongeren naar steeds extremere inhoud duwen. De voorbije jaren – en zeker sinds de coronacrisis en de bestorming van het Amerikaanse Capitool op 6 januari 2021 – hebben socialemediaplatformen extra geïnvesteerd om schadelijke inhoud te weren. Terwijl voor sommigen de techbedrijven daarbij niet strikt genoeg optreden, vinden anderen het veel te verregaand.
Gehaktballen
Vorige week, na een zoveelste inbreuk op de gebruiksvoorwaarden, schorste Twitter het profiel van de Nederlandse coronaontkenner Willem Engel. Prominente vaccincritici als Geert Vanden Bossche en Robert Malone raakten recent respectievelijk hun LinkedIn- en Twitter-account kwijt. De Nederlandse politicus Wybren van Haga en zijn partij Belang van Nederland werden in december 24 uur lang geblokkeerd door Facebook voor een bericht over Zwarte Piet. Stuk voor stuk klagen ze steen en been over de censuur en willekeur van big tech.
Over die willekeur hebben ze zelfs een punt. Een van de problemen is bijvoorbeeld dat schorsingen op sociale media vaak algoritmisch geregeld zijn, op basis van kernwoorden of -beelden. Het vangnet dat zo gespannen wordt, is vaak te breed. Verschillende YouTube-factcheckers werden al geschorst omdat de algoritmes niet in staat bleken het onderscheid te maken tussen filmpjes waarin misleidende informatie wordt verspreid en filmpjes waarin diezelfde misleidende informatie juist wordt ontkracht. Facebook schorst mensen die het homofobe scheldwoord ‘ faggot‘ gebruiken, maar op basis van die regel kwamen al mensen in het vizier die de fagot bespelen – een muziekinstrument – of Britten die fan zijn van de lokale delicatesse ‘ faggots‘ – een soort gehaktballen van orgaanvlees. Er bestaan beroepsprocedures tegen dat soort misverstanden, maar ook daarbij komt niet altijd een oplossing uit de bus.
‘Facebook jail’
Tijdens de coronacrisis proberen de meeste socialemediaplatformen op een of andere manier te vermijden dat hun gebruikers ondergedompeld worden in misleidende informatie. Dat doen ze ook via tijdelijke of definitieve schorsingen van profielen. Maar coronakritische influencers die op sociale media verwijderd worden, blijven zelden bij de pakken zitten. Meestal maken ze op hetzelfde platform snel een nieuw profiel aan, of beschikten ze al over een reserveprofiel waar ze dan simpelweg even naar overschakelen. Voor velen is een aantal dagen schorsing – ‘Facebook jail’ – zelfs een ereteken. Ook Willem Engel was een dag na zijn Twitter-schorsing alweer actief via het profiel van zijn vriendin – al werd ook haar account prompt opgeschort.
Het gebeurt ook dat een schorsing op een mainstream platform als YouTube, Facebook of Twitter leidt tot een definitieve verhuizing naar een andere hoek van het internet. De voorbije jaren zijn heel wat klonen ontstaan van de populairste sociale media. Wie de toegang tot YouTube wordt ontzegd, kan kiezen tussen heel wat andere, ‘niet-gecensureerde’ videosites, zoals BitChute, Odysee of Rumble. MeWe is een soort Facebook-kloon voor wie tijdelijk of permanent in de Facebook-gevangenis zit. Gab, Parler en Gettr zijn dan weer eerder geïnspireerd door de werkwijze van Twitter. Opvallend vaak zijn die platformen opgericht vanuit rechtse of libertaire hoek en beroepen ze zich er expliciet op geen ‘censuur’ toe te passen. ‘Alt-tech’, noemt men dit soort websites soms, in contrast met de big-techbedrijven Facebook, Instagram en Twitter.
De fabeltjesfuik waar iedereen op Facebook of YouTube in verzeild kan raken, is op alt-techsites als BitChute of Gab een fabeltjeszwembad geworden.
Het fenomeen blijft niet beperkt tot sociale media. Ook websites voor fondsenwerving en betaalplatformen kiezen er geregeld voor om klanten te weigeren. Zo is Vlaams Belang-Kamerlid Dries Van Langenhove recent buiten de deur gezet door betaaloperator PayPal, die hij gebruikte voor de verkoop van abonnementen op zijn videokanaal Kies Dries.
Het optreden van sociale media tegen desinformatie heeft ook geleid tot een sluwere omgang met de regeltjes. Om een Facebook- of YouTube-ban te vermijden, posten sommige profielen alleen nog teasers op de platformen waar ze een groot bereik hebben. Het vervolg van die korte berichten staat dan op een alt-tech-platform of – almaar vaker – op een eigen website. Dat gebeurt ook in ons land. Advocate Carine Knapen van corona-actiegroep Hands for Freedom verhuisde door haar talrijke schorsingen op Facebook naar het alternatieve platform MeWe. Daarnaast vormde ze haar persoonlijke blog om tot The Belgium Gazette, een betalend sociaal platform. De belofte daarachter? ‘Geen censuur, geen bashing, geen pottenkijkers.’ Ook Vrijheid, een nieuwe politieke partij die is voortgevloeid uit de actiegroep Viruswaanzin, lanceerde vorige week haar eigen mediakanaal: Verso TV.
Fabeltjesfuik
Is het een goede zaak dat prominente profielen die schadelijke, misleidende informatie verspreiden hun platform op de prominente sociale media kwijtraken? Enerzijds belet het dat hun ideeën nietsvermoedende omaatjes bereiken, die sporadisch eens inloggen om de vakantiefoto’s van hun kleinkinderen te bekijken. Maar anderzijds kan het voor het deel van het gevestigde publiek dat mee verhuist naar de nieuwe nicheplatformen leiden tot snellere radicalisering. Schorsingen zetten ‘gecensureerde’ gebruikers zelden aan tot introspectie. Integendeel, meestal vormt een schorsing de bevestiging van hun vooroordelen over hoe big-techbedrijven onder één hoedje spelen met ‘de globalistische elite’.
De gevreesde echokamers zijn niet verdwenen wanneer Facebook of YouTube het profiel van een invloedrijke antivaxer of extreemrechtse groepering offline haalt. Ze zijn gewoon verhuisd naar een ander gebouw, waar de echo’s ongestoord luider klinken dan voorheen. De spreekwoordelijke ‘fabeltjesfuik’ waar iedereen op Facebook of YouTube in verzeild kan raken, is op alt-techsites als BitChute of Gab een fabeltjeszwembad geworden. Misschien denken we ooit met heimwee terug aan de tijd waarin we op Facebook nog konden bekvechten met onze racistische oom of antivaxtante – geërgerd, zeker, maar wel samen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
