Hoe Braziliaanse vrouwen een dam opwerpen tegen extreemrechts

De Braziliaanse vrouwen nemen het voortouw in de strijd tegen de extreemrechtse presidentskandidaat Jair Bolsonaro. Het massale straatprotest van zaterdag maakte dat duidelijk. ‘Ik zag tot mijn verrassing hoe mensen uit mijn omgeving zijn kandidatuur steunen.’

Isabella Costa (43) was een van de deelnemers aan de demonstraties die zaterdag door de straten van meer dan zestig grote Braziliaanse steden trokken. Ze nam ook haar drie jaar oude zoontje mee, ondanks de angst voor incidenten.

Meer dan een miljoen Brazilianen gaven zaterdag te kennen dat ze de voormalige legerkapitein niet als president willen. Op basis van de peilingen mag extreemrechts dromen van een terugkeer naar de macht, nadat het daar in 1985, met het einde van de militaire dictatuur, van verdreven is.

Nationale beweging van moeders

‘Mijn zoontje meenemen was belangrijk om hem al vroeg te leren hoe hij voor zijn rechten moet vechten, om collectief te handelen’, zegt Costa. Ze behoort tot een groep die deel uitmaakt van een nationale beweging van moeders die streeft naar de ‘deconstructie van het patriarchaat en het machismo’, legt ze uit.

Het vrouwelijke electoraat is goed voor 52,5 procent van het totale aantal stemgerechtigde Brazilianen.

Ze willen een regering voorkomen ‘die de ongelijkheid nog zou doen toenemen, gebaseerd op homofobie, machismo en geweld, een stap terug die zich wereldwijd lijkt voor te doen. ‘De eerste ronde van de presidentsverkiezingen vindt nu zondag plaats, de tweede, beslissende ronde op 28 oktober.

4 miljoen vrouwen

Costa begon te vrezen dat Bolsonaro zou winnen ’toen ik tot mijn verrassing zag hoe mensen uit mijn omgeving zijn kandidatuur steunen.’Een maand na een internetoproep door een groep vrouwen heeft de campagne #elNo (hij niet; nvdr) de steun van bijna vier miljoen vrouwen en blijft ze groeien, ook in het buitenland.

Het vrouwelijke electoraat is goed voor 52,5 procent van het totale aantal stemgerechtigde Brazilianen (147 miljoen). Volgens de peilingen zal meer dan de helft van de vrouwelijke kiezers niet op Bolsonaro stemmen.

Dochter is gevolg van zwakte

Die afwijzing, die ook bij de mannen hoog is, zij het niet zo hoog, 38 procent volgens onderzoeksbureau Instituto Datafolha, is het gevolg van Bolsonaro’s carrière van 28 jaar als parlementslid waarin hij de discriminerende uitspraken opstapelde.

De spreekwoordelijke druppel was zijn uitval naar een vrouwelijk parlementslid die ‘hij niet zou verkrachten omdat ze het niet verdient’. En dat hij na vier zonen nog een dochter kreeg, schreef hij toe aan ‘een moment van zwakte’.

Slechte opvoeding

De massale reactie van de vrouwen is slechts een van de vele obstakels die een overwinning van de oud-militair bijna onmogelijk maakt, ondanks zijn voorsprong in de peilingen voor de eerste ronde. Hij schoffeerde de meest uiteenlopende delen van de samenleving, waaronder homoseksuelen – homoseksualiteit is volgens hem het resultaat van een slechte opvoeding thuis -, zwarten, critici van de militaire dictatuur en de armen, nog een electorale meerderheid, samen met de vrouwen.

Ik heb liever een dode zoon dan een homoseksuele.

Hij geeft zelfs niet toe dat er een dictatuur was van 1964 tot 1985, omdat het leger het parlement toen niet sloot, en noemde kolonel Carlos Brilhante Ustra, het voormalige hoofd van een foltercentrum in São Paulo, een held toen die in 2015 overleed.

Grappen

In zes processen was Brilhante aangeklaagd als folteraar en moordenaar van politieke gevangenen, evenwel zonder dat er veroordeling volgde.Zijn fout was ‘dat hij folterde en niet doodde’, zei Bolsonaro twee jaar geleden in een televisie-interview. Zijn absurde uitspraken lijken zijn aanhangers niet te storen, ook de vrouwen niet, die ze afdoen als grappen of retorische uitschuivers als gevolg van irritatie.

Van alle kandidaten heeft Bolsonaro, de kandidaat van de kleine Sociaal-Liberale Partij (PSL), de meest geconsolideerde kiesintenties, stellen onderzoekers vast. Het vergroot de vrees bij wie ervan overtuigd is dat Bolsonaro als president een dictatoriaal regime zal installeren en de burgerlijke en politieke rechten zal afschaffen.

Tegenstrijdigheden in eigen campagne

De tegenstrijdigheden in zijn eigen campagne remmen evenwel zijn opmars af. Zijn economisch adviseur Paulo Guedes sprak zich uit voor een reactivering van de belasting op financiële transacties, vergelijkbaar met de verguisde belasting die van 1997 tot 2007 van kracht was. Bolsonaro reageerde ontstemd, ontkende het plan en weigerde er nog over te praten.

Guedes is een orthodoxe liberale econoom met een doctoraat van de Amerikaanse Universiteit van Chicago, met een succesvolle carrière in banken en bedrijven. Dat hij regelmatig botst met een kandidaat die militair en nationalistisch denkt, is niet verwonderlijk, ook al omdat Bolsonaro graag een algemene privatisering wil.

Bolsonaro moest ook al zijn running mate, de gepensioneerde generaal Hamilton Mourão, terugfluiten. Die had het uitdoven van de eindejaarspremie gesuggereerd, met als argument dat zoiets alleen in Brazilië bestaat, een foute en electoraal rampzalige uitspraak.

Luie inheemse bevolking

Mourão, die praktisch uit Bolsonaro’s campagne wordt gehouden, deed nog ongelukkige uitspraken. Zo zei hij dat de Braziliaanse onderontwikkeling te wijten is aan de culturele erfenis van de ‘luie’ inheemse bevolking en de zwarte ‘schurken’ en aan de Iberische kolonisatoren die privileges gewend waren.

Dat gezinnen met alleen moeders en grootmoeders ongeschikte jongeren voortbrengen die in drugsbendes terechtkomen, was een andere opmerkelijke uitspraak van Mourão.

Zowel Bolsonaro als Mourão, respectievelijk 63 en 65, kregen hun opleiding in de zwaarste jaren van de dictatuur, de vroege jaren 1970. Blijkbaar konden ze de vooroordelen uit de periode, aangejaagd door het felle anticommunisme in het leger, niet achter zich laten.

Geen homoseksuele kinderen

‘Voor een terugkeer is geen toekomst’, zegt sociologe Maria do Carmo Brito (76), verwijzend naar Bolsonaro’s ontkenning van de sociale rechten die vrouwen, zwarten, inheemsen, seksuele minderheden en niet-conventionele gezinnen de afgelopen decennia hebben verworven.

Het zijn ideeën van meer dan een halve eeuw geleden, ideeën die de identiteitsrechten en sociale diversiteit ontkennen. ‘Ik heb liever een dode zoon dan een homoseksuele’, zei Bolsonaro. In zijn eigen gezin konden geen homoseksuele kinderen voorkomen aangezien zijn kinderen goed werden opgevoed.

Zijn overtuigingen bemoeilijken zijn kansen in de tweede ronde. Ook al wordt zijn tegenstander dan Fernando Haddad van de Arbeiderspartij (PT), een partij die zwaar onder vuur ligt, omdat ze is aangetast door corruptie en de schuld van de huidige economische crisis krijgt.

Cubaanse artsen weg

Vanuit hun anticommunistische overtuiging willen Bolsonaro en Mourão ook dat niet langer Cubanen in het programma Meer Artsen werken. Via dat programma zijn al vijf jaar achtduizend Cubaanse artsen in het binnenland van Brazilië aan de slag, de helft van het totale aantal in het programma.

Ze zijn over het algemeen gerespecteerd en geliefd bij de lokale bevolking. Hen daar wegsturen zou een zeer onpopulaire maatregel zijn, evenals een vermindering van de Bolsa Familia (Familiebeurs), een kleine tegemoetkoming aan zeer arme gezinnen.

De Bolsa Familia is een succesvol programma dat armoede en honger bestrijdt, maar rechtse politici zeggen dat het mensen lui maakt en door de Arbeiderspartij alleen uit electorale overwegingen is ingevoerd. Het is heel moeilijk om verkiezingen te winnen als je een bedreiging vormt voor meerderheden als vrouwen en armen.