‘Hoe blijf je schaken terwijl de poten van je stoel worden doorgezaagd?’

Meer en meer zet een oorlogsmoeheid zich door in de cockpit van de wereld.

‘We zullen deze bladzijde uiteindelijk omdraaien’, vertelde een Israëlisch politiek zwaargewicht vorig weekend tijdens een bijeenkomst in Praag. ‘De hele regio heeft baat bij een oplossing voor de Palestijnse Gebieden en een meer pragmatische verstandhouding tussen landen.’ Enkele dagen eerder, tijdens een andere bijeenkomst, maakte een Amerikaanse vertegenwoordiger een vergelijkbare opmerking. Het is tijd, zei hij, dat we deze periode van onrust beëindigen en bouwen aan een stabiele relatie tussen de grootmachten.

Meer en meer zet een oorlogsmoeheid zich door in de cockpit van de wereld. Elites beseffen dat als de internationale onrust blijft toenemen hun eigen posities in het gedrang kunnen komen. Soms wordt daarbij verwezen naar het Concert van Europa in de negentiende eeuw. Ook toen probeerden landen, geleid door schaakmeesters als Castlereagh en Metternich, na de passage van Napoleon Bonaparte te bouwen aan een voorzichtige en voorspelbare machtsorde tussen landen en binnen landen.

Toch is zo’n wereldwijd concert van grootmachten vandaag weinig waarschijnlijk. De belangrijkste reden daarvoor is dat de elites van de verschillende grootmachten vanuit het binnenland steeds meer gecontesteerd worden. Dat is het geval in het Midden-Oosten, maar ook in China en de Verenigde Staten. Het is moeilijk om het hoofd koel te houden in het diplomatieke overleg als de discussies in de binnenlandse politiek steeds grilliger en emotioneler worden. Hoe blijf je schaken terwijl de poten van je stoel worden doorgezaagd?

En als elites wankelen, is het kanaliseren van binnenlandse frustratie naar buitenlandse vijanden een beproefde remedie. Nationalisme en militarisme floreren het best in een klimaat van sociale en politieke onzekerheid. Bovendien zet de verzwakking van staten bij de tegenpartij vaak aan tot een meer zelfverzekerde en zelfs arrogante houding. Waardoor de spanningen alleen maar toenemen.

Als we dan opnieuw naar het Midden-Oosten kijken, zal een stabiele orde blijvend ondermijnd worden door verschillende factoren. Denk aan de bevolkingsexplosie in veel landen, aan de tirannie die doorgaans problemen onderdrukt in plaats van ze op te lossen, aan de groeiende woede bij miljoenen mensen over het onrecht dat hun regimes en hun buitenlandse broodheren hen aandoen.

In het Verre Oosten staat president Xi Jinping steeds vaker in dubio door financiële problemen en werkloosheid bij jongeren. De zoektocht naar een machtsevenwicht tussen landen vereist dus ook een poging om te komen tot een meer duurzame en rechtvaardige orde binnen landen.

Jonathan Holslag is politoloog en publicist.