Hoe Bernie Sanders de Adele is van de Amerikaanse politiek (en Hillary Clinton een Thais restaurant)

In de Amerikaanse presidentsverkiezingen is er een breuklijn te zien tussen een lappendekencampagne, zoals Hillary Clinton die voert, met boodschappen voor elke deelgroep in het electoraat, en de doe-maar-gelijk-voor-iedereen-campagne van Bernie Sanders.

Een Thais restaurant in Brooklyn, New York, enkele weken geleden. Over de aanduidingen Thais en restaurant valt te redetwisten, al hangen ze in neonletters aan het raam. Laten we zeggen, het kan ook een snackbar genoemd worden, en het voedsel is breed genomen Aziatisch, met rode en gele curry als dagschotels. De eigenares heeft een elementaire kennis van het Engels die zich grotendeels beperkt tot de culinaire termen ‘not’, ‘spicy’, ‘big’ en ‘yes’.

Gewapend met die begrippen, en wijzend naar vertalingen op het menu, probeert ze een gigantische bestelling uit te vlooien voor een gezette zwarte vrouw, die een half leger met heel diverse smaken wil voeren. De onderhandelingen over hoeveelheden, de vleessoorten (of tofu), en de gepeperde pittigheid in elke schotel, duren eindeloos. Maar vervolgens voltrekt zich het wonder van de Thaise (Aziatische) keuken: binnen tien minuten is alles controleerbaar juist klaar, handig verdeeld zodat de vegetariër meteen weet waar het varkensvlees zit, handig verpakt zodat de klant, nochtans beladen met tal van schotels, nog zelf de deur kan openen.

Op dat moment weerklinken de eerste noten van Hello. De eigenares switcht de radio op hard, en zingt geëmotioneerd zij het niet heel luid mee, in een formulering die de oorspronkelijke tekst fonetisch benadert.

Er is enige verbeelding voor nodig – een heleboel verbeelding wellicht – maar in de politieke versie van dit Thais restaurant verkoopt Hillary Clinton maaltijden op maat, die culinair niet al te hoogstaand zijn, voor elk wat wils, waarbij mensen snel geholpen worden en herkennen waar het vlees zit dat ze moeten mijden, en is Bernie Sanders een oudere versie van Adele, over wie smaken uiteenlopen maar voor wie fans van diverse pluimage de radio luider zetten.

Groepsdenken

Sinds de voorverkiezing van dinsdag in New York, en in afwachting van de volgende vreemde wending, liggen de presidentiële races voor de twee partijen min of meer in de plooi. Hillary Clinton kan nog moeilijk tegengehouden worden bij de Democraten. Zelfs Bernie Sanders gaf, na enkele knorrige dagen, schoorvoetend toe dat zijn eigen pad naar een nominatie met de dag onwaarschijnlijker wordt. Bij de Republikeinen kan alleen Donald Trump nog in de eerste ronde en op grond van feitelijke stemmen de nominatie winnen. John Kasich en Ted Cruz zitten nu in de weinig comfortabele positie dat ze erop moeten rekenen dat Trump in die eerste ronde en op basis van stemmen niet wint. Zij hopen op een schaduwgevecht in de coulissen van de partijconventie in Cleveland, waarbij delegates van Trump weglopen.

Maar na de verpulverende zege van The Donald in New York is het schaduwgevecht van de rivalen weer wat moeilijker geworden.

Het gevecht tussen Clinton en Sanders is niet alleen dat tussen de pragmatische politica “die dingen voor mekaar krijgt” en de democratische socialist die nogal onrealistisch grote dromen koestert. De ene rekent zich rijk, is rekkelijk en probeert groep per groep te bereiken. De andere vertelt al dertig jaar aan iedereen hetzelfde. Vraag is wat kiezers prefereren: iemand die iedereen met dezelfde boodschap bestookt, te nemen of te laten, of iemand die hen specifiek, persoonlijk aanspreekt, ook al is het soms met gebrek aan samenhang? In New York was het duidelijk: Clinton sprak zwarten (bij wie ze 75 procent van de stemmen haalde, tegen 25 procent voor Sanders) en latino’s, ouderen en vrouwen, meer aan dan Sanders. In totaal haalde ze 15 procent meer stemmen dan hij. Hij won alleen bij de minder dan 30-jarigen beduidend meer stemmen dan zij.

De twee aanpakken hebben hun voordelen en hun beperkingen.

Elke week is er wel een voorbeeld van politiek opportunisme bij Clinton. Ze veranderde tijdens deze campagne van mening over vrijhandelsakkoorden, ze stuurt haar standpunten over milieu bij, ze werd een week geleden een voorstander van het minimumloon aan 15 dollar per uur (voordien pleitte ze voor 12 dollar, en vreesde ze nadelige effecten op de tewerkstelling van 15 dollar). Deze twee voorbeelden zijn wellicht tactisch. Ze weet dat Sanders radicaal tegen vrijhandelsakkopoorden is, en radicaal voor 15 dollar, en dat die standpunten populair zijn bij een deel van de Democratische basis: ze probeert hem wind uit de zeilen te halen. Maar wat stellen deze standpunten voor als ze tactisch zijn?

De troostende grootmoeder versus de harde tante

Op andere punten probeert ze delen van wat als de ‘Obama coalitie’ is omschreven, (ruw samengevat: minderheden, vrouwen en jongeren) voor zich te winnen. In februari, tijdens de voorverkiezing in Nevada, liet ze een advertentie uitzenden waarin ze zich over een huilend meisje ontfermde dat tobde over de toekomst omdat haar illegaal in het land verblijvende Spaanstalige ouders uitgezet dreigden te worden. Clinton nam het kind op de schoot en maande het meisje zich niet te veel zorgen te maken, of het “zorgen maken” aan haar over te laten, ze zou alles in het werk stellen, dat beloofde ze, om haar probleem op te lossen.

Dit was een poging, dacht men toen, om de Spaanstalige gemeenschap aan zich te binden, wat maar gedeeltelijk lukte want Sanders haalde volgens bepaalde exitpolls meer Spaanstalige stemmen in Nevada. Het maakte ook deel uit van een plan om zich als een troostende, wijze grootmoeder te profileren.

Dat was niet helemaal billijk in die zin dat migratieorganisaties nogal wat kritiek hebben op wat Clinton inzake migratie heeft verteld en gedaan. Enkele maanden voor het filmpje werd uitgezonden had ze gepleit voor het terugsturen van onbegeleide kinderen die vanuit Midden-America in de VS belanden. Daarmee zou men, zei ze in augustus 2015, “een boodschap aan de ouders geven”, die een afradend effect zou hebben. Die uitspraak deed ze toen Donald Trump de nieuwscyclus domineerde met zijn anti-Mexicanenretoriek. Op dat moment in haar campagne was het belangrijk om ook fors te doen over migratie, de harde tante te zijn in plaats van de welwillende grootmoeder.

Deze week maakte Hillary ophef (daar is niet zoveel voor nodig in de VS) met een ‘hot sauce’-opmerking.

Tijdens een hiphop-ontbijtradioshow met een voornamelijk zwart doelpubliek kreeg ze de vraag wat ze altijd bij zich draagt. “Hot sauce”, luidde prompt het antwoord.

Op sociale media, en ook in de uitzending, kwam meteen het verwijt dat ze probeerde zwarten te paaien, door te verwijzen naar de recente Beyoncé-song Formation (‘I got hot sauce in my bag’). De zangeres omarmt in dat lied een aantal dingen die vroeger als “te zwart” zouden beschouwd zijn – waaronder dus de saus.

“Oké, werkt het?” vroeg Hillary Clinton in de uitzending, na de beschuldiging van paaigedrag. Waarna ze stelde dat pikant voedsel, en pepers, “met mate” geconsumeerd, volgens haar goed zijn voor de gezondheid en het immuniteitsstelsel.

In dit geval heeft ze een geloofwaardige lijn van verdediging. Toen haar echtgenoot president was, stouwde ze het Witte Huis vol met pikante saus, ze heeft al enkele keren in interviews gesproken over haar voorliefde voor pittig voedsel. Zelfs als ze geloofwaardig is, wordt ze ervan verdacht het niet te zijn – zelfs haar kiezers, blijkt uit exitpolls, vinden Sanders betrouwbaarder dan Clinton.

Bill Clinton bedacht tijdens zijn presidentschap de aanpak van de kleine beloftes. Hij stouwde zijn jaarlijkse State of the Union-toespraken vol met kleine toezeggingen, die zoveel mogelijk doelgroepen tevreden moesten stellen. Hillary Clinton probeert op een gelijkaardige manier campagne te voeren, met voor elk iets.

En het werkt, in die zin dat sommige doelgroepen, zwarten, Spaanstaligen, in nationale en vele regionale peilingen in grote meerderheid haar kamp kiezen. Van de andere kant: het werkt niet voor iedereen in deze groepen, het werkt minder dan tevoren (peilingen tonen dat ze aan aanhang verliest in haar doelgroepen), en het werkt helemaal niet voor andere groepen. Hillary doet het bij witte mannen nog slechter dan Obama (die het ook al niet goed deed), ze doet het zorgwekkend slecht bij jongeren, en weinigen, zelfs in haar succesgroepen, stemmen met enthousiasme op haar.

Ze botst ook in toenemende mate op het feit dat bewoners niet zomaar als lid van een groep willen behandeld worden, maar ook de verscheidenheid binnen de subgroep herkend willen zien (jonge zwarten zijn veel minder dan hun ouders vatbaar voor ‘hot sauce’ Clinton, en misschien was die saus-uitspraak trouwens wel voor hen bedoeld).

Ze wordt tegelijk de meest competente van alle kandidaten bevonden en de op een na minst betrouwbare van alle (na Trump).

Ze moet, om bepaalde groepen te vriend te houden, bepaalde dingen in de verf zetten en andere ofwel helemaal vermijden ofwel onderkoeld brengen – zoals het feit dat ze een gespierder buitenlands beleid wil voeren dan Obama.

Door haar spagaat tussen groepen worden de vetbetaalde toespraken voor de onlangs zwaar beboete bank Goldman Sachs zo pijnlijk. Terwijl ze in discussies met Sanders steevast volhoudt dat ze de banken en Wall Street streng toespreekt, en harde regels wil opleggen, weigert ze de teksten vrij te geven van drie toespraken die ze à rato van 225.000 dollar (pakweg 200.000 euro) per 45 minuten in 2014 bij Goldman Sachs hield. De veronderstelling is: omdat ze tegen de bankiers een ander verhaal opgehangen heeft dan tegen haar andere kiezers.

De meest welwillende interpretatie is dat er wel een harde kern in haar visie is, waarover niet te onderhandelen valt, en die zal blootgelegd worden eens ze verkozen is (bevrijd is van de druk om verkozen te worden).

Een maat voor iedereen

De een-aanpak-voor-iedereen van Sanders wordt evenmin alom op gejuich ontvangen.

Hij heeft al herhaaldelijk het verwijt gekregen dat hij het niet de arm uitsteekt naar specifieke groepen. Hij deed het helemaal niet tot tijdens de voorbije zomer enkele meetings werden verstoord door activisten van Black Lives Matter. Tot dan was zijn boodschap grotendeels economisch: de middenklasse (in de VS is dat de term voor de lagere inkomensgroep) moet het beter krijgen, het hoger onderwijs voor de kinderen moet gratis worden, er moet geïnvesteerd worden in infrastructuur, er moeten 11 miljoen nieuwe, goedbetaalde banen gecreëerd worden om onder meer die infrastructuurwerken uit te voeren. Een deel van dat alles – nam hij aan – zou de minderheidsgroepen ten goede komen.

Sinds activisten van Black Lives Matter een grote Sanders-meeting in Seattle onmogelijk maakten, erop wezen dat niet alle discriminatie economische discriminatie is, en sinds zwarte commentatoren hun beklag maakten dat Sanders hen niet persoonlijk aansprak, geen inspanning deed om een persoonlijke band te smeden, is die aanpak lichtelijk bijgesteld, en praat Sanders in elke toespraak ook over specifieke problemen van discriminatie, maar ten gronde blijft hij zijn ene toespraak voor iedereen houden.

En daar zit, althans voor de kernboodschap, samenhang in.

Adviseurs en commentatoren hebben hem ook al enkele keren aangeraden om vriendelijker te zijn voor het bedrijfsleven. Sanders voelt zich duidelijk lekkerder als hij bedrijven kan bekritiseren, zoals de grote banken, of telecomgigant Verizon die werknemers verplicht te verhuizen – dat bedrijfsvriendelijke is er nog niet van gekomen.

Sommigen verwijten hem (en Trump) dat het programma te dun is, te eendimensionaal, te economisch, ongeschikt voor een complex land, zonder coherentie inzake het buitenland. Maar misschien is die ene boodschap voor het hele land, ook al is het een heel gefragmenteerd land, juist een verademing, een vorm van verbondenheid en solidariteit tussen mensen uit diverse groepen. Zoals Adele, en Prince, hun muziek maakten die mensen met uiteenlopende voorkeuren aantrekt.

Toilettenoorlog

Bij de Republikeinen is geen vergelijkbare tweespalt te zien, al is er een verschil tussen flapuit Trump, die vanuit de buik (dat is toch één van de hypothesen) standpunten bepaalt, die soms botsen met wat de basis van de Republikeinen in meerderheid gelooft. Zijn rivalen gaan, zoals Clinton, veel beredeneerder tewerk. Trump probeert ook voor iedereen één boodschap te brengen, hij heeft ook zijn sociaal-economische kernboodschap. Hij heeft herhaaldelijk gezegd dat hij met zijn belofte van goede tewerkstelling en met zijn “conservatisme van het gezond verstand” ook de steun zal krijgen van groepen die hij geschoffeerd heeft, zoals de Mexicanen.

Als hij zich buiten het economische waagt, kan het foutlopen, zoals die keer dat hij in enkele dagen vijf abortusstandpunten versleet.

De kern bij Trump is misschien ook: alles is onderhandelbaar, en iedereen wordt er beter van als Trump onderhandelt.

If @Caitlyn_Jenner walked into Trump Tower, what bathroom would @RealDonaldTrump suggest she use? #TrumpTODAY https://t.co/E6jLyif6ls

— TODAY (@TODAYshow) April 21, 2016

Zoals Clinton haar ‘hot sauce’ probleem moest zien te verwerken, zo hadden Trump en de andere Republikeinen deze week te kampen met toiletten. In enkele conservatieve, zuiderse staten, en met name in North Carolina en Mississippi, hebben gouverneurs wetten ondertekend die de toegang van publieke toiletten beperken tot het geslacht van de geboorte. Dat moet voorkomen dat transgenders in het verkeerde toilet terechtkomen en daar onnoemelijke dingen doen (niemand kan de vraag beantwoorden hoe de regel uitgevoerd en gecontroleerd zal worden, evenmin kan worden aangeduid waar voorheen al problemen waren met transgenders in toiletten).

Trump werd gevraagd of hij een transgender als Caitlyn Jenner zou beletten om naar het vrouwentoilet in Trump Tower te gaan. “Ze kan het toilet gebruiken dat ze verkiest”, aldus Trump tijdens een uitzending van de NBC Today Show.

En meer in het bijzonder bekritiseerde hij de nieuwe wet in North Carolina. “Er zijn weinig klachten geweest”. Dus waarom een nieuwe wet? “Laat het zoals het was”.

Het leverde hem banbliksems op van Ted Cruz, die beweerde dat Trump volwassen mannen de toestemming gegeven had om ‘meisjestoiletten’ te bezoeken.