De stemming erin houden bij de familiereünie na een verregende picknick: volgens sommigen is dat de nonchalante brexitstrategie van premier Theresa May. Maar May is niet roekeloos. Ze wil een deal met Europa.
1. Zijn de gevolgen van de brexit al te voelen in de economie?
Het Verenigd Koninkrijk was in 2016 nog de snelst groeiende economie van de Europese Unie, maar zit nu in de baan voor langzaam rijdend verkeer. Daar is de brexit grotendeels debet aan. Hoewel sommige buitenlandse investeerders pas op de plaats maken, blijft het VK door de bank genomen toch een aantrekkelijke bestemming. Het onderzoeksbureau EY bespeurt tenminste geen ‘dramatische instorting’ van vertrouwen. Het bedrijfsleven is minder ontspannen. Hoe kun je plannen maken als alle essentiële vraagstukken over de toekomstige verhouding met de EU nog open staan? Afspraken over handel, vliegverkeer, financiële diensten, wetenschappelijk onderzoek, databescherming en veiligheid moeten nog gemaakt worden.
Groot is de angst voor het model ‘Hotel California’: ‘You can check out any time you like, but you can never leave.
Intussen wordt de auto-industrie ‘met uitsterven bedreigd’, zegt Paul Drescher van de Britse werkgeversfederatie CBI. Veehouders weten niet of ze na de brexit hun lamsvlees kunnen blijven uitvoeren. 43.000 Britse vrachtvervoerders zijn onzeker of hun vergunningen geldig blijven. Europeanen die in de Britse ziekenhuizen werken, de horeca leiden en de aardbeien plukken, zijn onzeker over hun toekomst in het land.
2. Waarom is de Ierse grens zo’n struikelblok?
De 315 kilometer lange grens op het Ierse eiland is de bom onder een uittredingsakkoord. In 2016 staken burgers 310 miljoen keer die grens over. Bijna 500 miljoen ton aan goederen werd van Noord-Ierland (Brits) naar de Ierse republiek (EU) vervoerd en andersom. Alles draait erom dat verkeer vlot te houden na de brexit. Londen gelooft dat er technische middelen zijn om grenscontroles te vermijden of tenminste te beperken. Brussel is sceptisch. Economisch verkeer is één ding, de symbolische waarde van de Ierse grens is een ander. Twintig jaar geleden werd een einde gemaakt aan de slepende miniburgeroorlog in Noord-Ierland. Sindsdien heeft de vrede wortel geschoten. Symbolen van verdeeldheid zijn verwijderd. De grens tussen de twee Ierlanden is opgeheven. Maar komen er nieuwe grensposten, dan creëer je nieuwe doelwitten, zegt een politicus. ‘De republikeinen hebben dan weer iets om op te blazen.’ Hoe het VK buiten de douane-unie houden en toch een harde grens vermijden: dat is de gordiaanse knoop in het brexitdossier. Vindt Londen geen oplossing, dan zal Dublin de Britse uittreding dwarsbomen.
3. Wat voor brexit wil May eigenlijk?
De premier heeft na het referendum blijvend lidmaatschap van de douane-unie en de interne markt uitgesloten. Want ‘out is out’. Dat was twee jaar geleden. En nog steeds heeft de regering geen standpunt geformuleerd over de uittreding. Banken, bedrijven, boeren en burgers: niemand weet wat de brexit precies zal inhouden. Reden voor die voortdurende onduidelijkheid is de onenigheid in het kabinet tussen ideologen en pragmatisten. Zelfs een consensus over de douane-unie, ondanks de implicaties voor vrede in Noord-Ierland, is te veel gevraagd.
4. Kan May overeind blijven?
De flinterdunne parlementaire meerderheid van May is een probleem, net zoals de verdeeldheid in haar kabinet en partij. De modus operandi van de premier is zo min mogelijk besluiten te nemen om te voorkomen dat de Conservatieve partij splitst. Tot nu toe heeft die strategie gewerkt. Maar May kan niet eindeloos beslissingen op de lange baan schuiven. Blijft de Britse premier weigeren knopen door te hakken, dan vergroot ze de kans dat het VK zonder akkoord uit de Europese club valt.
5. Wat zeggen de ministers die beweerden dat uittreding een fluitje van een cent was?
May benoemde drie ministers om de uittreding uit te voeren. Minister van Handel Liam Fox was er in juni 2017 van overtuigd dat ‘de vrijhandelsovereenkomst die we zullen sluiten met de EU een van de makkelijkste is uit de menselijke geschiedenis’. Minister voor de brexit David Davis verklaarde in oktober 2016 ‘dat er geen nadelen zitten aan de brexit, alleen flinke voordelen’. En minister van Buitenlandse Zaken Boris Johnson verzekerde dat ‘vrije handel en toegang tot de vrije markt zullen blijven bestaan’. Maar wat blijkt? De brexit is duizenden malen gecompliceerder dan gedacht. Zelfs de directeur van de Vote Leave-campagne denkt dat uittreding een ‘ car wreck’ zal zijn. Niet omdat het principe niet deugt, maar omdat de regering het proces ‘onherroepelijk verknald’ heeft.
6. Hoe is de stemming onder de kiezers?
Kort na het referendum leefde ook bij tegenstanders van de brexit het gevoel dat uittreding onvermijdelijk was. De hoop was om de zachtst mogelijke brexit te bewerkstelligen. Dat wil zeggen: een brexit waarbij het VK, na uittreding, zo dicht mogelijk tegen de EU aan blijft zitten door lid te blijven van de douane-unie en de interne markt. De laatste maanden is er sprake van een kentering. De peilingen tonen een traag maar gestaag toenemende pro-Europese stemming bij de Britten. In het parlement ligt het momentum bij de voorstanders van een zachte brexit.
7. Valt het VK na de brexit uit elkaar?
De Schotten stemden in meerderheid tegen uittreding uit de EU, maar een nieuw referendum over een onafhankelijk Schotland is een stap te ver. Bij de Noord-Ieren, die eveneens blijvend Europees lidmaatschap prefereerden, heerst er een nieuw enthousiasme voor de hereniging van Noord- met Zuid-Ierland. Dat laatste heeft alles te maken met de houding van de Britse regering over de Ierse grens.
Een tweede referendum is onwaarschijnlijk maar – zoals alles met de brexit – niet uitgesloten
8. Hoe groot is de kans op een tweede referendum?
Een tweede referendum is onwaarschijnlijk maar – zoals alles met de brexit – niet uitgesloten. Als er op 15 februari 2019, zes weken voor Brexit Day, nog steeds geen akkoord is, kan het parlement de regering opdragen een tweede referendum uit te schrijven.
9. Kan het Verenigd Konkrijk ooit los komen van de EU?
De angst is dat het VK, in de woorden van minister Johnson ‘als een baan om de EU zal draaien’. Ook wel bekend als het model ‘Hotel California’: ‘You can check out any time you like, but you can never leave.’
10. Hoe moet het nu verder?
Als alles volgens plan verloopt, keurt eind oktober ‘een stevige meerderheid’ van Europese leiders de contouren van een overeenkomst goed. Daarna moet een meerderheid van het Europees Parlement hetzelfde doen. Maar Oost-Europese landen kunnen hun voet op de rem zetten als ze niet gelukkig zijn met de implicaties van de deal voor het vrije verkeer van hun burgers. Ierland kan andere landen overhalen een streep door het echtscheidingsakkoord te trekken omdat het Noord-Ierse vredesakkoord bedreigd zou worden. Gaat alles voorspoedig en keurt ook het Britse parlement de overeenkomst goed, dan stapt het VK op 29 maart 2019 uit de EU. Theoretisch tenminste. In werkelijkheid begint dan een overgangsfase van twee jaar. Of misschien wel drie, in het geval van de douane-unie. Voor het zover is, moeten er nog bergen werk verzet worden. Maar Britse volksvertegenwoordigers lijken relaxed. Waarom zou je anders het parlement sluiten voor een zomerreces van drie maanden?
Beluister Knack
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
