Al meer dan honderd jaar bestrijdt Nederland drugs. En toch wordt er meer dan ooit gebruikt en verhandeld. Verbieden werkt drugscriminelen net in de hand, betoogt historicus Stephen Snelders (Universiteit Utrecht) in een geschiedenis van de Nederlandse drugssmokkel.
Hoe werd Nederland het ‘Colombia van Europa’, in heel de wereld bekend als oorsprongsland van kwaliteitsvolle xtc-pillen en steeds vaker ook het uiterst verslavende crystal meth? Cannabis wordt er dan wel gedoogd, maar het produceren en smokkelen van harddrugs wordt al meer dan een eeuw daadkrachtig bestreden. En toch wordt er meer drugs dan ooit gebruikt en verkocht. Volgens de Nederlandse historicus Stephen Snelders is het verbieden van drugs net uitgemond in een levendige ondergrondse economie die draait op illegale xtc-labs en clandestiene wietkwekerijen. Ondernemende criminelen rollen als vanzelf de beloftevolle drugseconomie in.
In zijn pas verschenen studie Drug Smuggler Nation (verschenen bij Manchester University Press) brengt Snelders de geschiedenis van de Nederlandse drugshandel in kaart. Te beginnen in 1920, wanneer Nederland in samenspraak met andere landen opium verbiedt. Sindsdien wordt de lijst verboden middelen steeds langer. En dat trekt criminelen aan die de verboden drugs desondanks aanbieden: Zuid-Nederlandse kampers, criminele motorbendes, Griekse heroïnesmokkelaars, Chinese triades, Colombiaanse cocaïnesyndicaten. Het is een paradox die door heel het boek loopt: hoe meer je drugs bestrijdt, hoe meer ze gedijen. Knack sprak met Snelders via Skype.
Iets meer dan honderd jaar geleden maakte een opiumwet voor het eerst bepaalde drugs verboden in Nederland. Wat is de belangrijkste les die jij trekt uit honderd jaar drugsbestrijding?
STEPHEN SNELDERS: Dat die mislukt is. Toch als het doel controle is. Want op dit moment zijn illegale drugs makkelijker verkrijgbaar en goedkoper dan ooit. Het gebruik ervan is ook meer dan ooit genormaliseerd en is niet meer beperkt tot bepaalde subculturen, uitgaansgelegenheden of levensvisies. Dat is niet enkel zo in Nederland, maar ook in België of elders.
Maar dat weet iedereen. De vraag is: waarom is de oorlog tegen drugs mislukt? Hoe komt het dat men geen vat krijgt op die georganiseerde drugscriminaliteit? Mijn antwoord is tweeledig. Ten eerste: in tegenstelling tot wat men vaak denkt is de vraag altijd gedreven door de consument, en niet door de drugscriminaliteit. Dus zolang er vraag is en drugs verboden zijn, is het bestrijden van drugs volledig illusoir.
Ten tweede is de georganiseerde misdaad eigenlijk veel minder georganiseerd dan vaak wordt aangenomen. Ze is kleinschalig, horizontaal en uiterst aanpasbaar en dat maakt het voor de politie moeilijk er vat op te krijgen. Drugscriminelen zijn niet zomaar parasieten die op de maatschappij teren, ze maken er deel van uit en horen bij bepaalde sociale groepen. De instapdrempel is ook erg laag: het is niet duur om een xtc-lab op te tuigen.
Drugsbendes worden vaak voorgesteld als sinistere en machtige misdaadorganisaties, die bovendien de oorzaak zijn van het drugsprobleem. Een mythe, schrijf jij.
SNELDERS: Momenteel vindt in Italië een enorm proces plaats tegen de Calabrese ‘ndrangheta. Die wordt omschreven als een machtige maffiaorganisatie met tentakels in heel de wereld. Eigenlijk is de ‘ndrangheta een aaneenschakeling van losse netwerken, eerder dan een hiërarchische organisatie die van bovenaf tienduizenden mensen aanstuurt. Dat gaat evenzeer op voor Mexicaanse drugskartels, Colombiaanse cocaïnesyndicaten én Nederlandse drugsbendes. Dat betekent niet dat ze niet gevaarlijk zijn en geweld gebruiken, maar ze zijn minder machtig dan wij denken en worden ook vrij vaak gepakt. Net daarom is er veel minder makkelijk vat op te krijgen dan als ze wél grote en machtige organisaties waren.
Heeft drugsbestrijding dan geen zin?
SNELDERS: De enige reden om aan handhaving vast te houden is de gedachte dat drugs per definitie slecht zijn. Veel mensen zijn die mening toegedaan, onder wie de Nederlandse minister van Justitie Ferdinand Grapperhaus. Ik niet. Wie denkt dat drugs fout zijn, kan haast niet anders dan ze te criminaliseren, maar uiteindelijk werkt dat gewoon niet. Sterker: het verbieden van drugs heeft net criminele netwerken in de hand gewerkt.
Dat gebeurde meteen vanaf de jaren 1920, toen heroïne en morfine verboden werden voor niet-medisch gebruik. Illegaal gebruik bleef bestaan en ondernemende criminelen rolden als vanzelf de markt in. Vandaag is het net een vicieuze cirkel. Er wordt gereguleerd en dat werkt niet. Daarom moet er nog meer gereguleerd worden. Maar de ondergrondse economie heeft altijd een antwoord klaar.
Jaar na jaar worden zowel in Nederland als in België recordaantallen cocaïne in beslag genomen. Toch ontstaat nooit schaarste en blijft ook de prijs van 50 euro per gram stabiel. Hoe komt dat?
SNELDERS: Omdat men de productie in de Zuid-Amerikaanse oorsprongslanden niet onder controle krijgt. We krijgen af en toe de plaatselijke veiligheidsdiensten zover dat ze wat cocavelden met herbicide besproeien maar wezenlijk trachten zij de productie niet écht te stoppen. De productie van opium, cannabis of coca is vaak winstgevender dan normale gewassen, omdat het Westen er veel wil voor betalen. Zelfs Nederland is er niet in geslaagd een einde te maken aan de illegale kweek van nederwiet de voorbije dertig jaar, terwijl er toch pogingen zijn ondernomen.
In Nederland wordt het gebruik van cannabis en de verkoop ervan in coffeeshops gedoogd. Grootschalig kweken of invoeren mag echter niet. Dat schizofrene beleid heeft een hele ondergrondse economie in de hand gewerkt, waarin ook de handel in harddrugs is opgebloeid. Dat leidt tot xtc-labs in België. Klopt die redenering? Is het de schuld van Nederlanders dat we met zoveel xtc-labs in België zitten?
SNELDERS: Nederlanders waren al amfetamines naar het buitenland aan het smokkelen voor het gedoogbeleid tot stand kwam in 1976. Bovendien heeft de Nederlandse politie de grootschalige handel altijd aangepakt. Maar het is zo dat de productie van synthetische drugs in België vanaf het begin veelal aangestuurd wordt door Nederlanders.
In Nederland gaan steeds meer stemmen op voor het legaliseren van xtc, ofwel MDMA, ook vanuit de politiek. Is dat haalbaar? Wat kunnen daarvan de gevolgen zijn?
SNELDERS: Toen tabak pas geïntroduceerd werd (aan het einde van de zestiende eeuw, nvdr.), duurde het ongeveer dertig à veertig jaar voor gebruik algemeen geaccepteerd werd. Volgens mij wordt xtc op termijn een volstrekt normaal consumptiegoed, de normalisering ervan is onherroepelijk. Het draagvlak voor legalisering wordt steeds groter. Zelfs in de geneeskunde is steun voor xtc-gebruik. Het belangrijkste probleem is dat Nederland wegens internationale verdragen xtc niet zomaar kan legaliseren. Zelfs als je bepaalde bedrijven de toestemming geeft legale MDMA te produceren, dan gaat het onvermijdelijk naar het buitenland gesmokkeld worden.
En zo heb je dus nog steeds het probleem van de illegale drugscriminaliteit niet opgelost. Xtc in heel Europa legaliseren lijkt me de meest voor de hand liggende oplossing, en dat zie ik op termijn ook gebeuren. Vergeet niet dat bepaalde amfetaminen in Nederland tot in de jaren ’60 vrij verkrijgbaar zijn geweest, en dat heeft ook niet enorme problemen veroorzaakt.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
