Volgens de gerenommeerde Nederlandse schrijver Geert Mak past de comeback van Donald Trump in een internationale, antidemocratische tendens.
Geert Mak, auteur van onder meer het Amerika-boek Reizen zonder John, volgde de Amerikaanse verkiezingen met een bang hart. ‘Ik was van plan om de ochtend na de verkiezingen vroeg op te staan,’ vertelt Mak in een videogesprek, ‘maar ik vond pas om zeven uur de moed om het bed uit te komen. Om vast te stellen dat mijn vrees waarheid was geworden.’
Maar echt verbaasd was u dus niet.
Geert Mak: Niet echt, nee. Tijdens de campagne had ik de hele tijd het gevoel dat de Democraten geen helder antwoord konden formuleren op de revolutionaire gekte van Trump. En dat antwoord hadden ze echt wel kunnen bieden indien Joe Biden niet aan die oudemannenmegalomanie had geleden. Eigenlijk zou Trump een bloemetje aan het Witte Huis moeten laten bezorgen, als dank voor al de inspanningen die Joe Biden heeft geleverd om zijn verkiezing mogelijk te maken.
Trump zou een bloemetje aan het Witte Huis moeten laten bezorgen, als dank voor al de inspanningen die Joe Biden heeft geleverd om zijn verkiezing mogelijk te maken.
Wat was een beter antwoord geweest op die ‘revolutionaire gekte’?
Mak: Omdat Biden niet tijdig aan de kant is gaan staan, is er geen normale selectieprocedure voor de Democratische kandidaat geweest. Terwijl de Democraten ongetwijfeld enkele gouverneurs en burgemeesters in de rangen hebben die meer kiezers konden aanspreken dan Kamala Harris. Op zich valt haar weinig te verwijten. Ze heeft het, gezien de omstandigheden, best goed gedaan. Maar een van haar grote handicaps was dat ze als vicepresident nauwelijks afstand kon nemen van Biden. Dat geldt bijvoorbeeld voor de pro-Israëlische koers die Biden heeft gevaren. Die heeft de Democraten heel veel niet-witte stemmen gekost. Daarbij komt nog dat Harris een vrouw van kleur is. Zoals alle progressieven had ik het fantastisch gevonden mocht zo iemand Amerikaans president zijn geworden, maar als je even buiten die progressieve bubbel stapt, weet je dat zoiets in de VS buitengewoon gewaagd is. In deze zeer gevaarlijke context hadden de Democraten die gok beter niet gewaagd. Helaas heeft Biden hen geen andere keuze gelaten.
Trumps overwinning komt bijna een jaar na de klinkende zege van PVV-leider Geert Wilders in uw land. Het is moeilijk om de parallellen niet te zien.
Mak: We beleven vandaag een antidemocratische revolutie, met Boedapest als de tweede hoofdstad van Europa. Voor Viktor Orbán en geestverwanten als Wilders is de overwinning van Trump een enorme opsteker.
Hoe verklaart u die revolutie?
Mak: In onzekere tijden krijg je altijd een hang naar autoritaire leiders. Ze bieden eenvoudige antwoorden en makkelijke oplossingen. Tegelijk krijg je te maken met een nieuwe generatie die geen idee meer heeft van wat het betekent om zonder democratie en rechtstaat te leven.
Deze comeback was onmogelijk geweest als Democraten én Republikeinen meer ruggengraat hadden getoond.
Valt daar iets tegen te beginnen?
Mak: De comeback van Trump was onmogelijk geweest als Amerikaanse politici, Democraten én Republikeinen, wat meer ruggengraat hadden getoond. Ook veel Republikeinen vinden Trump een gevaar op de weg. Maar als het ging over zijn mogelijke impeachment was hun machtspositie belangrijker dan hun principes. Uiteindelijk zag je dezelfde zwakte bij de Democraten. Het lef ontbrak om aan de president te zeggen dat het waanzin is om je op je 82e nog kandidaat te stellen voor het presidentschap. Om de parallel met Nederland nog even door te trekken: ook hier zie je dat zelfs een ouderwetse liberale partij als de VVD een antidemocraat als Geert Wilders zomaar over zich heen laat lopen. Dat is een onbegrijpelijk gebrek aan ruggengraat. Twee derde van de Nederlanders ziet een regering met Wilders helemaal niet zitten.
Er is vaak gezegd dat Trumps tweede termijn gevaarlijker zal zijn dan de eerste.
Mak: Ik denk dat dat klopt. In 2016 was het niet echt de bedoeling dat hij verkozen zou worden. Noodgedwongen moest hij zich laten omringen door mensen die nog veel narigheid hebben kunnen voorkomen. De Trump van vandaag is een bittere man die zint op wraak, en zich zal omringen door weinig capabele gelijkgestemden die hem niets in de weg zullen leggen.
Dat is onder meer zeer slecht nieuws voor Volodymyr Zelensky en Oekraïne. Trump heeft al meermaals gezegd dat hij een deal heeft met Poetin en geen wapens meer wil leveren aan Oekraïne.
Mak: In het Kremlin zal ongetwijfeld een flesje zijn gekraakt. En het risico bestaat dat voor Poetin de verleiding nog groter zal worden om bijvoorbeeld ook in te grijpen in de Baltische staten of Moldavië. Aan de andere kant geloof ik niet dat Oekraïne nu helemaal opgerold zal worden. De gevechtskracht van dat land is enorm. Rusland heeft zelfs niet zijn stukje eigen grondgebied op Oekraïne kunnen heroveren. Daar moeten ze Noord-Koreaanse soldaten voor inhuren.
In een eerste reactie toonde ook de Israëlische premier Benjamin Netanyahu zich erg opgetogen over deze verkiezingsuitslag.
Mak: Uiteraard, al betwijfel ik of hij van Trump dezelfde steun zal krijgen als van Biden. Uiteindelijk is Trumps overwinning er ook een van isolationisme, een stroming die altijd al sterk is geweest in de VS. Biden was een politicus die nog sterk geworteld was in de naoorlogse, sterk op Europa gerichte politiek. Maar historisch gezien was dat eerder uitzonderlijk. Niet alleen Trump, maar ook de VS in het algemeen kijken almaar meer naar de Pacific. Naar Japan en China ook. Dat zal ook consequenties hebben voor de NAVO. Je kunt je afvragen of die organisatie en de rol van de VS daarin niet altijd overschat is geweest. In de biografie van Hans van Mierlo (gewezen Nederlands buitenlandminister, nvdr) staat een gesprek beschreven met (voormalig Amerikaans buitenlandminister, nvdr) Henry Kissinger. Kissinger is daarin al zeer duidelijk: het is naïef om te denken dat Amerika miljoenen levens zal opofferen voor Estland.