Historica Sophie De Schaepdrijver: ‘Een overwinning voor Biden is een nederlaag voor plat cynisme’

Sophie De Schaepdrijver volgt de Amerikaanse verkiezingen met argusogen. Als inwoner van Pennsylvania, een staat die in 2016 verrassend naar Donald Trump ging, is Belgiës meest vooraanstaande historica er ook dit jaar niet gerust op. ‘We hebben de voorbije vier jaar gezien waartoe sommige Amerikanen in staat zijn.’

Ze zal pas gerust zijn als de uitslag definitief is, vertelt Sophie De Schaepdrijver wanneer we haar via de digitale weg spreken in haar Anderlechtse woning. Haar Amerikaanse woning staat in Pennsylvania, een van de cruciale swing states in de komende presidentsverkiezing. In 2016 ging ‘haar’ staat met nauwelijks enkele tienduizenden stemmen verschil naar Donald Trump. ‘Het Amerikaanse kiessysteem is ontworpen om staten met een grote, diverse en stedelijke bevolking minder gewicht te geven. In 2016 verloor Hillary Clinton, terwijl ze 3 miljoen stemmen meer had gekregen dan Trump. Het is voor Democraten gewoon veel moeilijker om presidentsverkiezingen te winnen.’

Behalve het kiessysteem ziet De Schaepdrijver nog een tweede handicap voor de Democraten. ‘De Republikeinen kunnen zich een veel harder en polarisender discours veroorloven. Ze kunnen de ‘echte’ Amerikanen uitspelen tegen de ‘stedelijke elites’. Ze kunnen gemakkelijker mikken op de witte stemmen uit dunbevolkte gebieden, die in de einduitslag zwaarder wegen. Democraten kunnen en willen de steden en het zogenaamde heartland niet tegen elkaar uitspelen.’

Hebt u Amerika definitief de rug toegekeerd?

Sophie De Schaepdrijver: Nee. Ik ben in 2018 tijdelijk naar hier gekomen om familieredenen, maar ik schrijf nog altijd colleges voor mijn universiteit. Ik verdien daar de kost, ons gezin zit half in België en half in de Verenigde Staten. Volgend jaar keer ik terug.

U woonde in Pennsylvania, een swing state die ook dit keer bepalend kan zijn.

De Schaepdrijver: Pennsylvania was lang een Democratisch bastion. Dat het vandaag een swing state is, heeft verschillende oorzaken. Het is een staat die zwaar is getroffen door de de-industrialisatie, wat heeft geleid tot de leegloop van ooit levendige stadjes als Bellefonte en Altoona. Dat zijn stadjes die ooit theaters, mooie winkelstraten en cinema’s hadden, maar waar je inmiddels haast weg móét als je iets van je leven wilt maken. Vandaag vormen ze het perfecte decor voor een griezelfilm.

Wij hadden onlangs een gesprek met uw jonge collega Ruth Dassonneville van de Université de Montreal. Ze vertelde dat de pandemie Trumps belangrijkste troef – een bloeiende economie – uit handen geslagen heeft.

De Schaepdrijver: Dat is zeer juist. Maar minstens zo belangrijk lijkt me dat corona ook voor een opwaardering van kennis en feitelijkheid heeft gezorgd. Onder het bewind van Trump zijn we in een epistemische crisis beland: wetenschappelijke kennis leek er niet meer toe te doen. De pandemie heeft die crisis toch voor een bepaald segment van de bevolking doorbroken. Anthony Fauci, de voornaamste viroloog van Amerika, geniet bij een meerderheid van de Amerikanen een enorm respect. De brute feiten van deze epidemie zullen toch een aantal mensen aan het denken hebben gezet. Met name bij de oudere kiezers, die mede vanwege Trumps incompetentie het risico lopen om op een afschuwelijke manier te sterven.

Na de verkiezing van Trump heette het dat het systeem van checks and balances de Amerikaanse democratie wel zou beschermen.

De Schaepdrijver: Helaas niet. Wij hebben zelf gemerkt hoe snel een apparaat doordesemd kan raken van een soort fascisme. De politie, het gerecht… dat gaat heel snel en hard. Gelukkig zijn er nog een paar pilaren die overeind staan.

Welke dan?

De Schaepdrijver: De kwaliteitskranten doen nog wel hun werk. En er is ook regionaal weerwerk in staten als Californië en New York. Maar eigenlijk heeft dat laatste minder met checks and balances te maken dan met een soort separatisme.

Acht u het mogelijk dat Trump ondanks een verkiezingsnederlaag president blijft?

De Schaepdrijver: Het scenario van een geslaagde staatsgreep lijkt me niet zo waarschijnlijk. Maar ik acht het goed mogelijk dat er bloed zal vloeien. Amerika is nu eenmaal een gewelddadig land, waarin wapens alomtegenwoordig zijn. Uiteindelijk is niets ondenkbaar. Kijk maar naar de plannen om Gretchen Whitmer, de Democratische gouverneur van Michigan, te ontvoeren.

U schetst het beeld van een totaal gepolariseerd land. Kan Biden die kloof overbruggen?

De Schaepdrijver: Dat wordt enorm moeilijk. We hebben de voorbije vier jaar gezien waartoe sommige Amerikanen in staat zijn. Het is duidelijk dat we de erfenis van Trump nog heel lang zullen meedragen. Hij heeft op alle niveaus extreemrechtse rechters benoemd. In het Hooggerechtshof heeft hij met Amy Coney Barrett een religieuze fanatica benoemd: zij behoort al haar hele volwassen leven tot People of Praise, een bizarre geloofsgemeenschap – eigenlijk een sekte.

Is Joe Biden de geknipte kandidaat om Trump te verslaan?

De Schaepdrijver: Had ik zelf liever een andere kandidaat gezien? Natuurlijk. Maar ik vind Biden eigenlijk geen slechte keuze. Hij is een man – dat helpt altijd – met een volkse touch, die zeer empathisch overkomt. Hij heeft persoonlijke tragedies meegemaakt, waarover hij op een pakkende manier kan vertellen. Amerikanen zijn daar gevoelig voor. En hij is natuurlijk voldoende centrist om bejaarden in Florida, werkloze mijnwerkers uit Pennsylvania en gematigde Republikeinen aan te spreken.

Zou de uitdager van Trump een vrouw kunnen zijn?

De Schaepdrijver:(gedecideerd) Ik denk niet dat ik het nog meemaak dat een vrouw president van de Verenigde Staten wordt. Tenminste niet op directe wijze. Het kan alleen als Joe Biden tijdens het presidentschap sterft en Kamala Harris het overneemt. Amerikanen willen gewoon geen vrouw als president. Vrouwelijke kandidaten krijgen, zowel van links als van rechts, zo veel kritiek dat je nooit kunt winnen. Vrouwen kunnen het heel ver brengen in de Verenigde Staten, tot het Hooggerechtshof toe. Maar president? Ik denk het niet. Tenzij, en daar vrees ik voor, de eerste vrouwelijke president een Republikeinse wordt. Bij de Democraten gaan ze er te gemakkelijk van uit dat de vrouwen toch wel voor hen zullen stemmen. Kijk maar naar het Verenigd Koninkrijk. De Britse conservatieven hebben al twee vrouwelijke premiers gehad. Labour welgeteld nul.

Gelooft u niet dat een rijzende politieke ster als Alexandria Ocasio-Cortez ooit die ambitie mag hebben?

De Schaepdrijver: Ze mag die ambitie zeer zeker hebben, maar wanneer ze een doorgewinterde politica van een jaar of vijftig zal zijn, zal een groot deel van haar appeal verdwenen zijn. ‘AOC’ is het soort vrouwelijke kandidaat waar Democraten dol op zijn: jong, nieuw, een maverick, en iemand die als het erop aankomt een ouwe vent steunt: tijdens de voorverkiezingen schaarde ze zich niet achter Elizabeth Warren, maar achter Bernie Sanders. Zodra ze zelf het hoogste ambt ambieert, en de fout begaat om ouder te zijn dan vijftig, vrees ik dat haar kansen slinken.

Hoe kijkt u naar de vrouw naast Trump, de enigmatische verschijning die Melania Trump heet?

De Schaepdrijver: Melania Trump heeft een businessdeal gesloten. Ze is een vrouw die gemaakt is voor en door het kapitalisme. Melania wilde veiligheid, geld, aanzien en een brand name, en dat heeft ze allemaal binnengehaald. Trump wou een fotomodel dat opkeek naar hem of heel overtuigend deed alsof – wat voor mannen als Trump hetzelfde is – en dat heeft hij gekregen. (met pretoogjes) Presidentsvrouw worden was duidelijk wel géén deel van die deal, en dat doet ze dan ook met frisse tegenzin. Ze heeft van de gelegenheid gebruikt gemaakt om haar huwelijkscontract te heronderhandelen. Melania Trump weet perfect wat ze nodig heeft om rond te komen in deze wereld, en ze is duidelijk niet romantisch aangelegd. Wat je sowieso beter niet kunt zijn. (lacht)

Iets anders. Joe Biden zal 78 jaar zijn indien hij president wordt. Vindt u dat een reden tot bezorgdheid?

De Schaepdrijver: Mijn moeder is 83, en ik zou haar zo de leiding van ons land toevertrouwen. Ik vind dat totaal geen issue. De Europese welvaartsstaat na de Tweede Wereldoorlog is grootgemaakt door mannen als Konrad Adenauer, Léon Blum, Clement Attlee en Alcide De Gasperi. Die waren zelfs in de Eerste Wereldoorlog al te oud om mee te mogen vechten. Het staat nergens geschreven dat een staatshoofd jeugdig en atletisch moet zijn. Biden voert prima campagne vanuit zijn kelder. En wat betreft zijn versprekingen: die duiden niet op een slinkend cognitief vermogen. Dertig jaar geleden struikelde hij óók al over zijn woorden.

Vindt u Kamala Harris een goede kandidate voor het vicepresidentschap?

De Schaepdrijver: Absoluut. Harris is onvervaard, briljant, ad rem én ze heeft law and order credentials: ze is groot geworden door veel zwarten achter de tralies te stoppen toen ze in Californië openbaar aanklager was. Dat zal haar politiek geen windeieren leggen.

U hebt mee campagne gevoerd voor Hillary Clinton in 2008 en 2016. Zou u bereid zijn dat voor Biden te doen?

De Schaepdrijver: Zeker. Ik schrijf ook nu mensen aan om te stemmen, en we steunen de campagne financieel.

Tegelijk is Joe Biden wel het symbool van de oude Democratische garde, en de verwevenheid van geld en macht.

De Schaepdrijver: Die verwevenheid is er zeker. Tegelijkertijd is die zoektocht naar steeds meer zuiverheid exact wat Democraten de das omdoet. Trumps familie verdient miljóénen aan het presidentschap. ( op dreef) Ik mag hopen dat de progressieve vleugel van de Democratische Partij een les heeft geleerd. Sommige Democraten lijden aan wat ik het Zalando- complex noem. Ze kiezen hun kandidaten alsof ze schoenen bij Zalando bestellen: ‘Kies ik deze? Of toch deze? Deze hebben een te ronde neus. Deze hebben niet helemaal de juiste kleur.’ Dat is fijn als je schoenen koopt. Maar als je de keuze hebt tussen fascisme en niet-fascisme, moet je je niet afvragen of je schoenen wel ‘de juiste kleur’ hebben. Dan is de vraag of je überhaupt schoenen zult hebben, als je gedwongen wordt om door het glas te lopen.

Links is te kieskeurig?

De Schaepdrijver: Absoluut. Er is een bepaalde strekking binnen de Democratische Partij die elke vorm van centrisme uitspuwt en bijna nog liever de tegenpartij ziet winnen. Met dat soort nihilisme bedrijf je geen politiek. Het is veel slimmer om pragmatisch te zijn. Zodra je een Democraat in het Witte Huis hebt, kun je hem of haar naar een bepaalde agenda proberen te stuwen. Maar tijdens de campagne moet je partijdiscipline aan de dag leggen.

Ter linkerzijde maakt tegelijk ook een extreme vorm van culturele correctheid opgang, waarbij opgeroepen wordt om andersdenkenden te cancelen. Ervaart u dat als een bedreiging voor de academische vrijheid?

De Schaepdrijver: Ik kan daarmee leven. Voor een deel gaat dat over iets wat Amerikanen na aan het hart ligt: inclusie, althans op het symbolische vlak. Daar valt wel iets voor te zeggen. Het is een vorm van beleefdheid: zeg bijvoorbeeld niet gehandicapt, maar challenged. Dat kun je belachelijk vinden, tot je zelf een gehandicapt kind hebt. Dan besef je snel dat dergelijk taalgebruik een vorm van inclusie is. Ook al is het maar symbolisch, het idee van inclusie télt in Amerika. Als Trump bijvoorbeeld een gehandicapte imiteert tijdens de campagne, is dat voor de grote meerderheid van de Amerikanen not done. Ook wat dat betreft, is Biden een goede kandidaat, omdat hij een brug kan slaan. Tussen extreme culturele correctheid en het grofweg uitlachen en uitsluiten van al wie niet tot de ‘winners’ behoort, zit een heel landschap, waar de meeste Amerikanen zich eerder thuis in voelen, en dát landschap is Bidens biotoop.

Gelooft u dat Black Lives Matter een rol zal spelen?

De Schaepdrijver: Veel African Americans gingen in 2016 niet stemmen. Dat is nu anders. Je merkt het nu al bij early voting in een staat als Georgia, waar mensen uren in de rij staan om toch al te kunnen stemmen. Georgia is een interessante staat die diep Republikeins leek, maar waar de zwarte Democratische kandidate Stacey Abrams in 2018 enkel door massale voter suppression (de tegenstander verhinderen zijn stem uit te brengen, nvdr) de gouverneursverkiezing verloor. Zeker sinds de lynchmoord op George Floyd is de vastberadenheid om te stemmen bij de African Americans groot. Black Lives Matter is ook interessant omdat de beweging voor het eerst veel witte mensen mobiliseert.

Wat gebeurt er met de Republikeinse Partij als Trump verliest?

De Schaepdrijver: Ik kan me voorstellen dat de Republikeinen hun winst zullen uittellen. Er zijn honderden uiterst conservatieve rechters benoemd, het Hooggerechtshof heeft een conservatieve meerderheid, ze hebben hun belastingverlaging. Misschien zullen ze blij zijn dat ze van die clown verlost zijn. Ik hoop natuurlijk wel dat er een soort vernieuwing komt, waarbij een nieuwe generatie het overneemt en het gedachtegoed van iemand als John McCain weer omhelst.

Zou het einde van Trump ook het begin van het einde van het alomtegenwoordige populisme kunnen betekenen?

De Schaepdrijver: Een overwinning voor Biden is een nederlaag voor het platte cynisme, en dat zou een goede zaak zijn voor de hele wereld. Niet dat we dan opeens ontwaken in één grote musical vol zang, dans en liefde. Maar het zou toch een overwinning van het fatsoen zijn.

Hebben de voorbije vier jaar u heimwee doen krijgen naar George W. Bush?

De Schaepdrijver: Velen van ons hebben ondertussen inderdaad ingezien dat het nog een stuk erger kan. Heimwee niet, maar het is wel duidelijk dat Bush geen racist was. Ik las onlangs het fantastische boek American Wife van Curtis Sittenfeld, een nauwelijks verdoken biografie van Laura Bush. Die roman heeft niets goeds te zeggen over Bush’ ideologie, maar schetst toch een vrij overtuigend menselijk portret van een man en een huwelijk. Dat toch-wel-sympathieke is ondenkbaar bij de Trumps. Bush was een verschrikkelijke president, die diepe en blijvende schade heeft aangericht. Maar hij was geen monster. Ongelooflijk eigenlijk, hoe laag we de lat aan het leggen zijn. Het kan wel tellen als steunbetuiging: stem op onze kandidaat, want hij is geen monster.