Voor Europa dreigt een tweede Trump-presidentschap grote gevolgen te hebben, vreest historica Annelien De Dijn.
‘Ik ben niet in shock,’ stelt Annelien de Dijn ons onmiddellijk gerust. ‘In 2016 kwam de nederlaag van Hillary Clinton als een totale verrassing. Deze keer ligt dat anders. De peilingen gaven aan dat Trump best wel een goede kans maakte. De Democraten zijn echt niet weggevaagd.’
De Dijn is vandaag hoogleraar moderne politieke geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, maar werkte vele jaren aan Amerikaanse universiteiten. Ze schreef er onder andere Freedom: An Unruly History, een boek waarin ze het idee van vrijheid in onder andere de Amerikaanse geschiedenis uitbeende.
Annelien De Dijn: We hebben de voorbije negen jaar jammer genoeg véél tijd gehad om aan Donald Trump te wennen. In 2016 was zijn overwinning een trendbreuk. Trump deed toen dingen tijdens de campagne die elke andere kandidaat uitgeschakeld zouden hebben: hij ridiculiseerde oorlogsveteranen, noemde Mexicanen verkrachters, er was de tape waarin hij toegaf dat hij vrouwen aanrandde. Vandaag weten we dat een deel van de Amerikanen bereid is om dat gedrag te accepteren.
Bij de tussentijdse verkiezingen in 2022 wonnen de Democraten omdat ze campagne voerden over abortus, nadat het Hooggerechtshof het grondwettelijk recht op abortus had afgeschaft. Heeft dat deze keer niet gewerkt?
De Dijn: Het is duidelijk dat abortus weldegelijk een onderwerp was. In verschillende staten werd samen met de presidentsverkiezingen een referendum gehouden om de abortuswetgeving grondwettelijk te verankeren. In bijna alle staten zijn die goedgekeurd. Zelfs in een conservatieve staat als Florida stemde een meerderheid voor – alleen geldt daar dat het voorstel enkel aangenomen wordt als 60 procent van de kiezers vóór stemt. Het is mogelijk dat die referenda tegen Harris hebben gewerkt, en dat kiezers wel vóór abortus in het referendum hebben gestemd, maar tegelijk ook vóór Trump.
Naast het presidentschap zullen de Republikeinen ook het Huis van Afgevaardigden en de Senaat in handen hebben. Welke gevolgen verwacht u daar?
De Dijn: Republikeinen hebben nu vrije baan om de rechterlijke macht verder te monopoliseren. Dat is een proces dat al veel langer bezig is, en niet noodzakelijk bij Trump is begonnen. De Republikeinse partij heeft dankzij Trumps vorige presidentschap nu al een meerderheid in het Hooggerechtshof.
Wat verwacht u van Trumps beleid eens hij aantreedt?
De Dijn: Hij heeft genoeg griezelige dingen voorgesteld om ons écht zorgen te maken. Bovendien is Trump niet langer een nieuwe kandidaat die vooral zijn eigen familieleden naar voren schuift. Hij komt nu met een heel team dat wél heeft nagedacht over welk beleid het wil gaan voeren. Bij voorstellen als Trumps plan om miljoenen migranten te deporteren denken wij nogal snel dat het toch niet kan lukken, omdat het praktisch niet haalbaar is. Los van het feit dat zulke uitspraken vaak een soort symboolpolitiek zijn, mogen we niet vergeten dat Trump tijdens zijn eerste presidentschap weldegelijk véél beloftes heeft gehouden. Zelfs als Trump ontkent dat hij iets te maken heeft met Project 2025 (de zogenaamde wishlist van de conservatieve Heritage Foundation, nvdr.), heeft hij met JD Vance een vicepresident die duidelijke banden heeft met de opstellers van dat rapport.
Vreest u dat de Amerikaanse democratie dit niet zal overleven?
De Dijn: (lacht) Hier neemt de historicus in mij het over. Het is heel duidelijk dat er fundamentele problemen zijn met de Amerikaanse democratie. Het bizarre aan Trumps overwinning is natuurlijk dat hij een extreem onpopulaire presidentskandidaat was. Zijn approval rating lag enorm laag. En toch haalde Trump het in de peilingen van Biden én van Harris. Het is een uiterst merkwaardige paradox: Amerikanen hebben een hekel aan hun politici, ze wantrouwen hun instellingen, en toch zijn enorm veel mensen opgedaagd om te stemmen.
Waarom is dat merkwaardig?
De Dijn: In de jaren negentig was het probleem net omgekeerd. Toen waren kandidaten als Bill Clinton net enorm populair, maar gingen veel minder mensen stemmen. Die hoge absentiecijfers werden toen gezien als een enorm democratisch probleem. Dat probleem is nu bij wijze van spreken opgelost. De politieke interesse en gedrevenheid van de gemiddelde Amerikaanse burger is vandaag véél hoger dan 25 jaar geleden. Alleen hebben ze nu een hekel aan politieke partijen, vaak ook aan de partij waarvoor ze stemmen.
Hoe uitzonderlijk is dat?
De Dijn: Er is één historische periode waarin we hetzelfde fenomeen zagen: de jaren na de Amerikaanse burgeroorlog. Ook toen waren er enorm veel Amerikanen die naar de stembus trokken. Er waren tal van ongeregeldheden: partijen probeerden de stemmen van de tegenpartij te diskwalificeren. Er zijn in die periode maar liefst drie aanslagen gepleegd op een presidentskandidaat. Dat moet erg herkenbaar zijn, toch?
Hoe kan Amerika daaruit geraken?
De Dijn: Het hoopgevende is dat men er toen wel in geslaagd is om uit die hele gepolariseerde sfeer te komen, en een democratisch systeem te bedenken dat beter functioneerde. Tegelijk is de situatie voor de wereld nu heel anders. Amerika is met voorsprong de grootste militaire macht op aarde. Voor Europa zal dit tweede presidentschap grote gevolgen hebben.
Amerikaanse verkiezingen 2024
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier