‘De Schots-nationalisten denken zelfs zowel de koningin, het pond als de BBC te kunnen houden, de drie belangrijkste symbolen van de eenheid van het Verenigd Koninkrijk. Je zou haast denken dat ze het niet menen’, vindt Mark Van de Voorde.
Of een meerderheid van de Schotten kiest voor afscheiding van het Verenigd Koninkrijk weten we pas na komende donderdag. De vaststelling dat het Yes-kamp het zou kunnen halen is misschien wel even belangrijk als de vraag of dat zal gebeuren. Niet dat het Schots-nationalisme helemaal nieuw zou zijn, het heeft een lange geschiedenis maar was tot voor kort een marginaal verschijnsel. De vraag is dus: waarom slaat het separatistisch verhaal van de Schotse nationalisten plotseling aan?
Die vraag is des te belangrijker, omdat Schotland geen uniek geval is in West-Europa. Ook in Catalonië maakt het onafhankelijkheidsstreven nu al een kans. In Vlaanderen nog niet, maar misschien wel binnen afzienbare tijd. Er zijn nog regio’s waar zo’n gistingsproces bezig is.
Rechts of links
De vraag is prangend, omdat de situatie van die regio’s en de politieke context van de landen waartoe ze behoren, erg verschillen. Zo kunnen de Schotse nationalisten niet beweren dat vooral de Engelsen op het vlak van de sociale zekerheid en de gezondheidszorg profiteren van de nationale inspanningen (wat Vlaams-nationalisten menen te mogen zeggen over de Walen). Integendeel, het zijn de Schotten die hier beter af zijn dankzij niet geringe transfers van Engeland naar Schotland.
Evenmin is het Schotse separatisme geïnspireerd door een rechts verzet tegen een links Brits beleid dat economische groei zou tegenhouden. Integendeel, de Schotse nationalisten voeren een links verzet tegen een rechts beleid van besparingen in Londen. Anders gezegd, was Labour aan de macht in Londen, dan voerden de Schotse nationalisten geheid een rechts discours (en waren in België de liberalen de voorbije decennia in Wallonië aan de macht geweest, dan hielden de Vlaams-nationalisten wellicht een links betoog).
Het lijkt er dus sterk op dat in de verschillende regio’s met separatistische tendenties het sociaaleconomische verhaal wordt aangepast aan de politieke constellatie op dat gebied. Het dient het nationalistische verhaal en niet omgekeerd.
Dan wil dan ook zeggen dat de echte motieven voor de West-Europese hype van volksnationalisme niet moeten worden gezocht in een rationele analyse van de sociale realiteit en de economische toestand die beter zouden zijn in een eigen staat. De echte beweegredenen zitten in de irrationele sfeer. Ze zijn de emotionele reactie van een cultureel ongenoegen en een identiteitscrisis. De economische argumenten zijn niet meer dan het rationele mom op het emotionele gelaat.
Koningin, pond en BBC
De emotionele gedrevenheid blijkt uit het feit dat de regionale nationalisten overal de heikele thema’s vermijden en de moeilijk op te lossen problemen laten liggen. Zo zwijgen Vlaams-nationalisten over Brussel (dat men nochtans nooit zou loslaten) en de verdeling van de schulden.
De Schotse-nationalisten denken zelfs zowel de koningin, het pond als de BBC te kunnen houden, de drie belangrijkste symbolen van de eenheid van het Verenigd Koninkrijk. Je zou haast denken dat ze het niet menen. Het Schotse verhaal hangt dus schots en scheef aan elkaar.
De irrationaliteit van het huidige volksnationalisme wordt ook duidelijk bij de vergelijking van het fenomeen in West-Europa met dat in Oost-Europa. Het einddoel van beide uitingen van volksnationalisme staat diametraal tegenover elkaar.
Aan de grens met de Atlantische oceaan willen sommigen hun regio loswrikken uit een groter land om als kleiner land zelfstandig te worden. Aan de grens met Rusland willen sommigen hun regio loswrikken uit een kleiner land om op te gaan in een grotere natie.
Zeggen dat je beide situaties met elkaar niet kunt vergelijken, klopt. Maar dan verrast het nog meer dat onze sympathisanten van het pro-Russische streven in Oost-Oekraïne (behoudens dat handjevol overgebleven communisten) bijna uitsluitend te vinden zijn in Vlaams-nationalistische kringen die de kleinschaligheid prefereren boven de grootschaligheid.
Clash of civilizations en clash of economies
Misschien moeten we voor en verklaring van dat onverklaarbare teruggaan naar de Val van de Muur. Dat het einde van de geschiedenis was aangebroken, dacht men in het Westen. Niets bleek minder waar. De oude Oost-West-tegenstelling (markteconomie versus planeconomie) werd opgevolgd door niet minder dan twee Oost-West-tegenstellingen : the clash of civilizations (door de opkomst van het islamfundamentalisme) en the clash of economies (door de opkomst van China).
Tegelijk en daardoor nam de globalisering steeds grotere vormen aan. Ook om de economische crisis (2008) te bedwingen was grootschaligheid nodig. Europa werd belangrijker, de natiestaten onbelangrijker.
En de mens… hij kende zijn plaats niet meer en wist niet meer wie hij was en waar hij voor stond. De zekerheid van te behoren tot een (mythisch) ‘volk’ werd plotseling aantrekkelijk als alternatief voor de onzekerheid van te staan in de (westerse) waardebeschaving.
Vaderland of moederland
Aan de oostelijke grens van Europa deed zich een gelijkaardig maar andersoortig fenomeen voor. De verafschuwde maar duidelijke wereld van het communisme was ingestort, de nieuwe van zoekende vrijheid was verwarrend. Met dat alles verdween ook het gevoel te behoren tot een groot (Slavisch) volk. Het volksnationalisme van de Russischsprekende minderheden zoekt daarom niet de kleinschaligheid maar de grootschaligheid, Groot-Rusland.
In West-Europa willen sommigen de vlucht nemen naar het kleine ‘vaderland’ om zichzelf te zijn in de Europese ruimte, in Oost-Europa willen sommigen de vlucht nemen naar het grote ‘moederland’ om zichzelf te zijn in de globalisering. Het probleem is dat je daarmee het echte probleem, de identiteitscrisis, niet oplost maar enkel verplaatst. Een schots en scheef verhaal maakt het alleen nog dramatischer. En, zoals Londen aan de Schotten liet weten, er is geen weg terug.
Schotland onafhankelijk: Yes or no?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier