‘Het recht om rechten te hebben: waarom het ‘uitwissen’ van 6.300 mensen in de VS ook in Europa een wake-upcall moet zijn’

Het ging wat verloren in al het nieuws over de importheffingen, maar in de VS werden recent zo’n 6.300 mensen  administratief ‘dood verklaard’. Het doet Maarten Hertoghs denken aan wat de filosofe Hannah Arendt vorige eeuw schreef over mensenrechten.

Twee weken geleden ging zeer veel media-aandacht naar de importtarieven die Trump afkondigde, de donkerrode reactie van de beurzen op alle onzekerheid en de mogelijke gevolgen voor Europa. Dit overschaduwde een andere actie van de regering Trump: 6.300 mensen werden administratief dood verklaard. 6.300 levende mensen, die op legale wijze een ‘Social Security’-nummer verkregen hebben, worden nu beschouwd als zijnde overleden.

Dat dit zomaar gebeurt, zou ons moeten doen nadenken over wat Hannah Arendt, een van de grote filosofen van de 20^e eeuw, noemt: het recht om rechten te hebben.

Context

In de VS bestaat er een ‘death master file’ (overlijdensregister) die al jarenlang gebruikt wordt om overleden mensen op te sporen die geen uitkering meer hoeven te krijgen. De New York Times berichtte op 10 april dat ze bewijs hebben dat 6.300 levenden aan de file zijn toegevoegd. Daardoor is hun ‘Social Security’-nummer verwijderd. Als gevolg kunnen zij geen uitkering meer krijgen. Daarnaast zal hun huishuur en ziekteverzekering beëindigd worden en hun bankrekeningen gesloten. Ze zullen ook hun werk verliezen.

Het doel? Zelfdeportatie. Trumps administratie hoopt dat deze mensen zelf hun boeltje pakken en de VS verlaten, hoewel ze dus niet illegaal in het land zijn. Volgens de administratie gaat het over veroordeelde criminelen en veronderstelde terroristen.

Als dat zo is, dan stelt zich de vraag de legale weg niet wordt gevolgd. Waarom worden er nieuwe achterpoortjes gecreëerd en gebruikt?  Sommigen zien dit als een deur die opengezet is om nog veel meer mensen het land uit te krijgen.

Er is in elk geval meer aan de hand. Werknemers van DOGE, onder leiding van Elon Musk, zouden ongehinderd toegang hebben gekregen tot de computersystemen van de Sociale Zekerheid en dus tot de privégegevens van miljoenen Amerikanen.

Het recht om recht te hebben

Dit nieuws raakte ondergesneeuwd door het prangende financiële nieuws en, voornamelijk, de vraag in hoeverre de importtarieven ook ons land en bij uitbreiding Europa zou (kunnen) raken. Dat is ergens wel begrijpelijk. De ‘doodverklaringen’ gebeuren in de VS en raken ons niet. Hoeven we daar überhaupt van wakker te liggen? Jazeker.

Donald Trump is nog geen 100 dagen aan de macht en her en der wordt onomwonden gesteld: dit zijn de jaren 30 van de vorige eeuw. De ‘doodverklaringen’ passen in dat plaatje, hoewel de context natuurlijk anders is. Na de Eerste Wereldoorlog werd Europa hertekend en vielen massa’s mensen, in de eerste plaats Joden, tussen de mazen van het net: zij werden staatlozen en verloren alle rechten. Dat zette uiteindelijk de deur open naar hun liquidatie. Dat laatste is, hopelijk voorlopig, niet aan de orde, maar de staatloosheid en rechteloosheid zeker wel.

Hannah Arendt was zelf, als Joodse tijdens de Tweede Wereldoorlog, jarenlang vluchteling en staatloze. Ze zag overal om zich heen dat de zogezegd onvervreemdbare mensenrechten, die los zouden moeten staan van staatsburgerschap, onlosmakelijk verbonden bleken met staatsburgerschap. Daarop voortbordurend schreef Hans Achterhuis in 2013: ‘Paradoxaal genoeg lijkt het staatsburgerschap nog steeds voor een geïsoleerd individu de eerste stap die genomen moet worden om het subject van mensenrechten te kunnen worden’. Anders gezegd: de praktijk maakt duidelijk dat iemand die staatloos wordt, ook alle rechten verliest. Daarom stelt Arendt dat een eerste recht vooraf zou moeten gaan aan alle mensenrechten: ‘Het recht om rechten te hebben.’

Wat we vandaag in de VS zien gebeuren is een herhaling van het patroon dat het verlies van staatsburgerschap het verlies van alle rechten met zich meebrengt. De 6.300 ‘doodverklaarden’ zijn staatloos geworden, hun rechten zijn met één pennenstreek afgenomen. Hun toekomst is zelfdeportatie, vluchteling worden, of als staat- en rechteloze in de VS blijven. Volgens de verklaring van de rechten van de mens mogen ze dan wel rechten hebben, in de praktijk zijn ze daar helemaal niets mee. Wie gaat hen die rechten geven? De zwakheid van de mensenrechten wordt andermaal blootgelegd.

Als het regent in New York…

Gelukkig is het zover nog niet in Europa. Toch? Vermoedelijk niet. Desondanks moeten we dit, mijns inziens, aangrijpen om goed na te denken over de rechten van eender wie in ons land. Hannah Arendt zag de paradox van de mensenrechten erg helder: ze zouden boven staatsburgerschap moeten staan, maar in de praktijk zijn ze daar nauw mee verbonden. Daarom is er, volgens haar, nood aan het recht om rechten te hebben. Voor mensen met of zonder papieren. Crimineel of zuiver op de graat.

Arendt zag in haar tijd dat herhaling van hetzelfde narratief, zelfs als dat gebaseerd is op een leugen, de sleutel is om de grote massa in iets te doen geloven. We zien dat vandaag in Rusland en de VS volop gebeuren. We zien dat Poetin liegt en dat Trump liegt, bijvoorbeeld over de oorlog in Oekraïne…

Hier werkt dat niet anders. En dus moeten politici en media goed nadenken over de manier waarop er gesproken wordt over mensen met of zonder papieren in ons land zijn. Zijn het mensen met het recht om rechten te hebben? Of zijn het wezens die je met één pennenstreek kan ontdoen van hun rechten?

We hebben trouwens allemaal die verantwoordelijkheid als we spreken tegen familie, buren, vrienden, collega’s en op sociale media. Als het regent in New York, hoeft het niet te druppelen in Brussel. Dat hebben we in dit geval zelf in de hand.

Bio:

Maarten Hertoghs is master in Gender en Diversiteit. Hij werkt als stafmedewerker aan de AP Hogeschool in Antwerpen.