Het monster van Zuckerberg: marktmacht van Facebook moet worden aangepakt

Is Facebook te dominant, en moet het in stukken worden geknipt? De vraag sluit perfect aan bij het inzicht dat econoom Geert Noels biedt in zijn recentste boek: ‘Gigantisme dient niet de mens, maar de macht.’

Tien jaar geleden bestempelde mediamogol Rupert Murdoch Facebook nog als ‘het snoepje van de maand’. Ondertussen heeft Facebook meer dan 2,6 miljard gebruikers en is het uitgegroeid tot een digitaal monster van Frankenstein dat niemand nog onder controle heeft. Zelfs oprichter en topman Mark Zuckerberg kan niet meer om de problemen heen: Facebook helpt mee aan het verspreiden van nepnieuws, gaat onzorgvuldig om met privacy, staat toe dat buitenlandse spelers zich mengen in nationale verkiezingen, toont in een livestream hoe een terroristische aanslag wordt gepleegd enzoverder. Het voorbije weekend riep Zuckerberg in een opiniestuk in de krant The Washington Post de overheid op ‘om met nieuwe regels voor het internet te komen’. De politici die Facebook jarenlang geen strobreed in de weg legden moeten het oplossen.

Twee Vlaamse topeconomen, Jan De Loecker en Jan Eeckhout, wezen een jaar of twee geleden al op een angstwekkende evolutie: het groepje winnaars in de economie wordt steeds kleiner, en dat heeft grote gevolgen. Want hoe groter het monopolie van een onderneming in een bepaalde sector, hoe hoger de prijs die ze kan aanrekenen. Economen zeggen dat zo’n bedrijf veel ‘marktmacht’ heeft: het kan bepalen wat er gebeurt en tegen welke prijs. De marktmacht van bijvoorbeeld brouwer ABInBev op de biermarkt is zeer groot, net als die van Zara in de confectie en Proximus samen met Telenet op onze telecommarkt. Of van Facebook binnen de sociale media. ‘Sociale media’? Nou ja. Sociaal zijn ze niet, want het draait alleen om reclame-inkomsten. En het zijn ook geen media, want anders dan de traditionele uitgevers wil Facebook geen verantwoordelijkheid dragen voor de informatie die het verspreidt.

De Loecker en Eeckhout toonden aan dat de marktmacht van de bedrijven de voorbije decennia enorm is toegenomen. In een interview met Knack legde Eeckhout het al uit: ‘We stelden vast dat de marktmacht tot 1980 ongeveer stabiel bleef. Tot dan werden producten verkocht tegen variabele winstmarges van gemiddeld 18 procent. Sindsdien zijn de gemiddelde winstmarges gestegen, tot circa 67 procent in 2015. De marktmacht van de bedrijven nam de voorbije decennia dus dramatisch toe. En dat heeft verstrekkende gevolgen, want er zijn duidelijk verbanden tussen de snel stijgende marktmacht en de ziektes waar de Amerikaanse economie en bij uitbreiding de hele geïndustrialiseerde wereld mee kampen.’ De spectaculaire toename van de marktmacht verklaart volgens Eeckhout de sputterende economische groei, de toenemende ongelijkheid, het groeiende populisme enzovoort.

Econoom Geert Noels besteedt in zijn net verschenen boek Gigantisme aandacht aan de ongezonde concentratie in veel sectoren en de gevolgen daarvan. Het boek is een eyeopener: het laat zien dat de ontsporing tot gigantisme, abnormale grootheid dus, niet alleen voor de economisch wereld geldt maar ook voor het onderwijs, de Europese overheid, het Champions League voetbal et cetera. En dat is funest. Noels beschrijft bijvoorbeeld hoe de regels van de Champions League vooral te maken hebben met de herverdeling van grote sommen geld, en hoe de kloof tussen de topclubs die stelselmatig kunnen deelnemen aan het miljardenbal en de rest van de voetbalverenigingen almaar groter wordt. Het draait niet meer om het spelletje, het draait om poen, aanzien, invloed, overheersing. Zo ook in de andere geledingen van de samenleving: ‘Gigantisme dient niet de mens, maar de macht’, aldus Noels. Fenomenen als nepnieuws en populisme ziet hij als ‘symptomen van een onderliggende ziekte, namelijk dat sommige modellen compleet ontspoord zijn in het streven naar groter en meer’.

Noels biedt tien oplossingen om de giganten te temmen, en pleit onder andere voor strengere antitrustwetten en een afrekening met het crony capitalism, waar nauwe banden bestaan tussen bedrijfsleven en politiek. Want zeker de Amerikaanse politiek is, zoals Eeckhout aanstipte, pro business en niet zozeer pro market: de politici verdedigen de belangen van het kapitaal, niet die van de concurrentie. De oproep van Zuckerberg dat politici nieuwe regels voor het internet moeten uitvaardigen, is naast de kwestie. Het is de marktmacht van Facebook die moet worden aangepakt. Dat kan door het bedrijf op te knippen in kleinere ondernemingen. En in de toekomst moet worden voorkomen dat bedrijven zo gigant-dominant kunnen worden.