‘Het lijkt een obsessie van Trump om de erfenis van Obama te vernietigen’

Knack sprak met Arturo Valenzuela, die onder Obama viceminister van Buitenlandse Zaken bevoegd voor de Westelijke Hemisfeer was en onder Bill Clinton al waakte over de relaties tussen de Verenigde Staten en Mexico.

Obama heeft tijdens zijn presidentschap de contacten met Cuba aangehaald. Zal president Trump deze weg verder bewandelen of zal hij ervoor kiezen om de openingen die Obama creëerde in het handelsembargo met Cuba weer te sluiten?

ARTURO VALENZUELA: Een van de grootste littekens die de Koude Oorlog in Latijns-Amerika heeft achtergelaten is het verhaal van Cuba.

Tijdens de regeringsperiode van president Obama hebben hard gewerkt om onze politieke strategie naar onze zuiderbuur te wijzigen.

Toen ik viceminister van Buitenlandse Zaken was, moest ik vaststellen dat de voorgaande administraties weinig resultaten bereikt hadden. Integendeel, het leven van de Cubanen verslechterde jaar na jaar. Cuba geraakte nog meer geïsoleerd en de droom om van Cuba weer een democratie te maken, leek een utopie geworden te zijn.

Obama heeft vervolgens geprobeerd om een meer productieve politiek met meer opening, uitwisseling en wederzijds begrip te ontwikkelen. Democratie kan niet van buitenaf geïnstalleerd worden in een land, maar Obama redeneerde wel dat de Verenigde Staten (VS) de Cubaanse maatschappij konden helpen politieke verandering te verkrijgen door het handelsembargo te versoepelen.

Vandaag vrees ik dat de hardliners van het Cubaanse handelsembargo toegang tot het Witte Huis hebben. De kans is groot dat enkele van de maatregelen die Obama nam ten aanzien van Cuba weer tenietgedaan gaan worden.

Er doen veel geruchten de ronde dat het beleid van Trump er als volgt uitziet: alles wat Obama heeft veranderd, moet teruggeschroefd worden. President Donald Trump koestert immers een enorme afgunst ten aanzien van de populariteit die president Obama had. Het lijkt wel een obsessie van hem te zijn om de erfenis van Obama te vernietigen.

Hoe is de relatie tussen de VS en Latijns-Amerika?

VALENZUELA: Er is nog veel onzekerheid over het toekomstig beleid inzake de relaties met Latijns-Amerika. Het enige wat een certitude lijkt te zijn, is dat president Trump zich wenst terug te trekken uit het TTP-handelsverdrag (Trans-Pacific Partnership, nvdr.).

President Trump weet duidelijk niet veel over Latijns-Amerika. Goed, een president kan niet alles weten, hij legt zijn prioriteiten bij andere landen. Maar hij beschikt blijkbaar ook niet over een goede adviseur in deze materie.

Dit zorgt ervoor dat hij onlangs op de persconferentie met de Colombiaanse president Juan Manuel Santos niet veel meer wist te zeggen dan dat Colombia een goede bondgenoot was voor de VS. Dat na jaren intensief samenwerken tussen de VS en Colombia in hun strijd tegen drugsmaffia en rebellenbewegingen.

Wat zou er gebeuren als president Trump ervoor kiest om Latijns-Amerika links te laten liggen? Zullen andere grootmachten zoals China en Rusland hun invloedssfeer in Latijns-Amerika proberen vergroten?

VALENZUELA: Toen ik vroeger naar China of Europa reisde, kreeg ik deze vraag heel vaak voorgeschoteld. Iedereen vroeg me wat ik van de aanwezigheid van China in Latijns-Amerika vond.

Volgens mij is het cruciaal dat Latijns-Amerika handelsrelaties heeft met zoveel mogelijk partners. Hoe meer grondstoffen ze verkopen, hoe meer producten ze nadien zullen importeren. Vermits veertig procent van de Amerikaanse export naar Zuid-Amerika gaat, werkt dit ook in het voordeel van de VS.

Er is wel nog werk aan de winkel om tot een geglobaliseerde wereld te komen met duidelijke en transparante regels. Tot nu toe komen er nog teveel grote corruptieschandalen aan het licht. Internationale instellingen zullen ervoor moeten zorgen dat de regels scherper geformuleerd worden, maar president Trump zal hier het voortouw niet in nemen.

Hoe komt het dat net Latijns-Amerika zo worstelt met corruptieschandalen?

VALENZUELA: Het is duidelijk dat Latijns-Amerika tot op zekere hoogte nog steeds vastgeroest is door de Koude Oorlog. Uiteraard hebben de twee wereldoorlogen ook een rol gespeeld, maar tijdens de jaren zestig, zeventig en tachtig zijn er slechts drie landen op het continent die konden voorkomen dat er geen militair autoritair regime aan de macht was. Dit zijn Costa Rica, Colombia en Venezuela.

Het is niet evident om de logica van een rechtsstaat toe te passen in landen die nog steeds lijden onder de naweeën van autoritaire militaire structuren. Een rechtsstaat ontstaat pas als er effectief een democratie geïnstalleerd wordt met sterke instellingen. Aangezien vele Latijns-Amerikaanse landen zwakke democratische instellingen hebben, zijn ze onvoldoende opgewassen om corruptie via sterke wetten en justitie te bestrijden.

Er lijkt nu wel een positieve kentering te komen. In Brazilië probeert de rechterlijke macht nu bijvoorbeeld toch met enige mate van onafhankelijkheid onderzoek te doen waardoor er enkele politieke partijen in diskrediet komen. De onafhankelijkheid van de verschillende machten wordt hierdoor versterkt. De kans om tot een echte democratie te komen, stijgt.

Vandaag lijken de Venezolanen onder de dictatuur van Maduro te moeten leven.

VALENZUELA: Het probleem van Venezuela is dat de instellingen daar de voorbije jaren compleet in elkaar gestort zijn. Ik vrees dat corruptie een van de belangrijkste verklaringen is voor de grote miserie in Venezuela.

De ironie van Chavez (Hugo Chavez, an 1999 tot zijn overlijden in 2013 de president van Venezuela, nvdr.) is dat hij net verkondigde dat hij ervoor zou zorgen dat de burgers die op straat leefden vertegenwoordigd zouden worden in de regering. De elites mochten niet langer de macht in hand hebben.

We zijn nu twintig jaar later en de Chavistas zijn erin geslaagd om de corruptie van de vroegere elite vele malen te overtreffen. Daarnaast zijn er zeer zware economische fouten gemaakt louter om politieke macht te behouden. Er is geïnvesteerd in toekomstige stemmen in plaats van in duurzame investeringen. De hoge olieprijzen maskeerden deze problematiek lange tijd, maar met de val van de olieprijzen zijn de vreselijke gevolgen van dit beleid pijnlijk blootgelegd.

President Trump lijkt niet geneigd om zich sterk aan internationale akkoorden te houden of deel te nemen aan initiatieven van internationale organisaties. Moeten we ons hierover zorgen maken?

VALENZUELA: Deze situatie is verontrustend, maar het is niet de eerste keer dat dit gebeurt. De rol van de VS in de internationale wereldorde mag nooit onafhankelijk gezien worden van de nationale politiek. In het land zijn er twee grote partijen. Als de ene partij wint, zullen ze het eerste jaar extreme uitspraken doen, maar het tweede jaar zijn er al tussentijdse parlementsverkiezingen en moet er dus gezorgd worden dat de gematigde kiezers niet overlopen naar de andere partij. Trump kiest nu voor de harde weg, maar hij zal milder en meer diplomatisch moeten worden. Ik geloof niet dat hij finaal veel van zijn campagnebeloftes gaat kunnen realiseren.

Er is al veel over gesproken, maar wat denkt u over de fameuze muur die Donald Trump wil optrekken tussen zijn Verenigde Staten en Mexico?

VALENZUELA: Ik denk dat president Trump nooit voldoende financiële middelen zal vinden om zijn plan uit te voeren. het zou dan ook nog goedgekeurd moeten worden door de Senaat en het Huis van Afgevaardigden en ik betwijfel sterk dat zij dit zullen doen.

Als ik rechtuit ben, moet ik zeggen dat ik denk dat president Trump die muur vooral als een campagnemiddel heeft gebruikt en hij blijft het herhalen en benadrukken om zijn meest extreme kiezers te bereiken.

De letterlijke grens die hij tussen de VS en Mexico wil bouwen, ondersteunt ook zijn betoog om een figuurlijke grens tussen Amerikanen en latino’s te trekken. Door migranten te stigmatiseren, trekt Trump een bepaalde groep kiezers aan. Trump beseft niet dat de meerderheid van de Amerikanen ooit migranten waren en dat hij met zijn verklaringen de democratie een deuk geeft omdat hij hiermee afbreuk doet aan waarden zoals gelijkheid, mensenrechten, …

We zien verder dat Trump in zijn begrotingsvoorstel alleen de versterking van de grens met onder andere extra grensposten heeft opgenomen. Het budget dat hij nodig heeft om die muur te bouwen, is helemaal niet begroot. Trump blijft benadrukken dat Mexico deze muur gaat betalen, maar dit zal niet gebeuren. Mexico heeft zijn standpunt hierover al zeer categoriek verduidelijkt.

Trump van zijn kant bekijkt het allemaal als een goede zakenman. Hij weet dat als hij duizend keer zegt dat Mexico de muur zal betalen, dat niet gaat gebeuren, maar dat hij wel kans maakt om goede zaken te doen bij het vrijhandelsakkoord tussen Mexico, Canada en de VS.

Neoliberalisme en Latijns-Amerika gingen niet steeds hand in hand. Is vrijhandel volgens u de oplossing om de groei van Latijns-Amerika op te krikken?

VALENZUELA: Je kan stellen dat de jaren tachtig een verloren decennium was voor Latijns-Amerika. Vanaf het moment dat Latijns-Amerika echter zijn grenzen meer open stelde en een economisch liberaler beleid ging doorvoeren, konden ze er economisch op vooruit gaan en ontstonden handelsbetrekkingen met Europa, Noord-Amerika en Azië.

We bevinden ons nu op een kritiek moment. Niet alle Zuid-Amerikaanse leiders zijn het neoliberalisme genegen, maar het is overduidelijk vastgesteld dat de armoede daalt vanaf het moment dat een land zijn grenzen opent en deelneemt aan de geglobaliseerde economie.

Binnen Latijns-Amerika zien we twee bewegingen. Landen zoals Brazilië, Argentinië, Venezuela, Uruguay en Paraguay die zich in de douane-unie MERCOSUR hebben verenigd, zijn in mijn ogen erg protectionistisch. Ze staan onvoldoende open voor vrijhandel met andere grote regio’s, beschermen industrieën die niet altijd even efficiënt zijn en staan onvoldoende open voor vernieuwing. Andere landen zoals Mexico, Colombia, Peru en Chili die zich verenigd hebben in de Pacifische Alliantie staan dan weer wel open voor vijhandel en zijn daardoor tot op zeker niveau toch efficiënter.

Tijdens uw functie op het ministerie van Buitenlandse Zaken volgde u de ontwikkelingen in Colombia op de voet. President Juan Manuel Santos is er onlangs in geslaagd om een vredesakkoord met de oudste rebellenbeweging van Zuid-Amerika te sluiten, de FARC.

VALENZUELA: Ik was inderdaad erg betrokken bij het Plan Colombia waarmee de VS vanaf 1999 Colombia ondersteunde in de strijd tegen de rebellengroepen en tegen de drugshandel. Als je Colombia van vandaag vergelijkt met de situatie eind jaren negentig, kunnen we wel stellen dat het land zeer sterk vooruit is gegaan. We hebben niet alleen logistiek en militair Colombia ondersteund, maar vooral ook de Colombiaanse instellingen proberen te versterken.

De laatste jaren heeft president Juan Manuel Santos op een zeer creatieve een doorgedreven manier onderhandelingen gevoerd met de FARC tot het vredesakkoord te komen. Ik verwacht echter geen gemakkelijke periode voor de boeg. Een paar weken geleden zijn er naast president Santos ook verschillende regeringsleden meegereisd voor zijn bezoek aan het Witte Huis. Ze beseffen zeer goed dat de strijd nog niet gestreden is.

Plan Colombia wou de drugshandel met harde hand bestrijden. Gelooft u nog steeds in deze strategie?

VALENZUELA: Ik denk dat een harde aanpak alleen in geen enkel land ter wereld tot goede resultaten heeft geleid. In een kritische fase van de problematiek kan een harde aanpak noodzakelijk zijn, maar daarnaast moeten de fundamentele mensenrechten steeds gerespecteerd worden. De wetten moeten deze rechten legitimeren en ook harde maatregelen moeten binnen het kader van deze wetten vallen.

Daarnaast moeten we de thematiek ook durven open te trekken. Niet alleen de producerende landen, maar ook de consumerende landen moeten betrokken worden. Iedereen heeft recht op een waardig leven zonder drugs. Werkgelegenheden en ontwikkelingskansen creëren, zowel in Colombia als in de Verenigde Staten, zal een heel aantal mensen verhinderen om aan de drugshandel te participeren.