Het koorddansen van Merkel en de glimlach van Erdogan

Ondanks de zware klappen voor haar partij zal Merkel haar koers niet veranderen, meent Duitsland-kenner Dirk Rochtus.

Een deelstaat, hoog verloren in het noordoosten van Duitsland, een land waar de tijd lijkt stil te staan, en toch waren alle ogen er de laatste dagen op gericht. Amper 1,6 miljoen inwoners telt hij en nauwelijks vluchtelingen, en toch golden de regionale verkiezingen van zondag 4 september hier als een test voor bondskanselier Angela Merkel.

Ze waren ook niet gespeend van symboliek. Het is in Mecklenburg-Vorpommern aan de Oostzee dat Merkel opgegroeid is en dat ze in het kiesdistrict Vorpommern-Rügen-Greifswald een ‘Direktmandat‘ voor de Bondsdag, het federale parlement, heeft veroverd.

Het is hier dat op zondag 4 september deelstaatverkiezingen plaatsvonden één jaar nadat Merkel met de uitspraak ‘Wir schaffen das‘ het gezicht van de Bondsrepubliek Duitsland heeft veranderd. Merkel stond zaterdag op een podium in Bad Doberan om de campagne van Lorenz Caffier, de kandidaat van de CDU, te ondersteunen. Caffier is minister van Binnenlandse Zaken in de regionale ‘Grote Coalitie’ van sociaaldemocraten (SPD) en christendemocraten (CDU).

De AfD springt voor de CDU

Mecklenburg-Vorpommern leeft van landbouw, visserij, toerisme en enkele industrietakken. De werkloosheid was de laatste jaren gehalveerd en ligt nu rond de tien procent, maar toch zoeken vele mensen elders in Duitsland hun geluk. Extremisten van links (Die Linke) en rechts (NPD) scoorden er tot nu toe goed.

Maar nu is er de Alternative für Deutschland (AfD) die tiert op de zorgen om en de angsten van de mensen voor de veranderingen die de globalisering en meer specifiek het vluchtelingenbeleid van Merkel met zich meebrengen. De AfD voerde campagne met de slogan ‘Damit Deutschland nicht zerstört wird‘: opdat Duitsland niet vernietigd wordt. Ze trekt proteststemmen aan, knabbelt aan andere partijen en is ook een bovendien een alternatief voor wie NPD te radicaal vindt.

De SPD behaalde 30 % (een verlies van 5%), maar het grote nieuws zondagavond was dat de AfD met 21 % de tweede partij werd, nog voor de CDU die van 23% naar 19,2 % zakte.

Ondanks de zware klappen voor haar partij zal Merkel haar koers niet veranderen. Dat zou gezichtsverlies betekenen. Hooguit stuurt ze voorzichtig bij. Op een vergadering van de Bondsdagfractie van CDU en haar Beierse zusterpartij CSU vorige donderdag had Merkel gezegd dat een zo grote opname van vluchtelingen als in 2015 zich niet meer zou voordoen. Met die geruststellende boodschap mochten de christendemocratische politici naar de kiezer toestappen.

Voor Mecklenburg-Vorpommern komt die boodschap te laat, als ze al geloofwaardig zou overgekomen zijn. De klappen die de CDU in de kleine deelstaat aan de Oostzee kreeg, luiden niet per se de ondergang van Merkel in. Er zal binnen de partij een duchtig woordje gesproken worden, maar Merkel heeft daar al op geanticipeerd met haar geruststellende woorden in de fractievergadering.

Een brug naar Turkije

Als de toestroom van vluchtelingen beheersbaar blijft, dan ‘schafft’ Merkel misschien zelfs een vierde termijn als kanselier (in september 2017). Maar daarvoor heeft ze de Turken nodig. Als die willen, openen ze weer de sluizen en stromen er weer massaal Syrische vluchtelingen naar Europa. Daarom wil Merkel weer een brug bouwen naar Turkije. En daar zorgde ze enkele dagen geleden voor met een politiek gebaar.

Toen de Duitse Bondsdag begin juni in een resolutie de Armeense genocide erkende, was Turkije witheet van woede. Ankara ontzegde daarop leden van de Duitse Bondsdag de toegang tot de Turkse luchtmachtbasis Incirlik waar soldaten van de Bundeswehr, het Duitse leger, gestationeerd zijn in het kader van de internationale operatie tegen IS. Merkel liet vrijdag haar woordvoerder Steffen Seibert verklaren dat die resolutie juridisch niet bindend is voor de Bondsregering. Weliswaar distantieert de Bondsregering er zich zogezegd niet van, maar – zo zei Seibert nog – het komt aan het gerecht en niet aan het parlement toe om te bepalen wat een volkenmoord is. Vooral met dat laatste waren de Turkse machthebbers in hun nopjes.

De glimlach van Erdogan

Zaterdagavond vloog Merkel naar China, om er de top van de G20 in Hangzhou aan de Oost-Chinese Zee bij te wonen. Daar ontmoette ze de Turkse president Recep Tayyip Erdogan bij wie er een brede glimlach voor haar afkon. En ziedaar, plotseling mogen Duitse parlementsleden weer naar Incirlik. Heeft Merkel een knieval gedaan voor Erdogan? Of was het realpolitik? De meningen van analisten zijn verdeeld.

Vast staat dat het past in het plaatje van het zoeken naar betere contacten met Ankara. Turkije en Europa praatten op de top van de ministers van Buitenlandse Zaken van de EU in Bratislava begin september weer met elkaar en niet enkel over elkaar. Turkije gaat ermee akkoord dat de invoering van het visumvrij verkeer voor de Turkse burgers naar de EU enkele weken wordt uitgesteld. Daarmee is het gevaar afgewend dat Ankara het vluchtelingenakkoord zou opblazen.

En zolang het akkoord stand houdt, heeft Merkel niet veel te vrezen. Haar optreden in Bad Doberan mag dan misschien niet veel zoden aan de dijk hebben gezet, bij haar ontmoeting met Erdogan in Hangzhou heeft ze weer wat plooien in de Duits-Turkse relaties gladgestreken en dat stelt haar kanselierschap op korte termijn weer veilig.

Maar wat een verschil met de Russische president Vladimir Poetin… Merkel is een koorddanser, ze moet balanceren, want Europa heeft Turkije nodig in de vluchtelingenkwestie. Poetin kon het been stijf houden en uiteindelijk zwichtte Erdogan, want Turkije heeft Rusland nodig.

Dirk Rochtus doceert internationale politiek en Duitse geschiedenis aan de KU Leuven. In oktober verschijnt zijn boek ‘Van Reich tot Republik. Denken over Duitsland vroeger en nu’ (Doorbraak Boeken).