‘Het komt China niet slecht uit dat de Russische agressiviteit op haar limieten botst’

Sven Biscop staat stil bij de genuanceerde middenpositie die Xi inneemt ten aanzien van Rusland en de oorlog in Oekraïne. ‘De oplossing voor de oorlog zal niet van China komen. Maar het Westen kan hopelijk wel op China rekenen om te helpen al te radicale Russische ideeën af te remmen’, schrijft hij na de ontmoeting tussen Vladimir Poetin en Xi Jinping.

Het bezoek van Xi Jinping aan Vladimir Poetin op 20-22 maart 2023 was een diplomatieke vertoning die in de hele wereld nauwlettend gevolgd werd. Veel meer dan vertoon heeft Rusland er ook niet uitgehaald. Ja, Poetin heeft de wereld laten zien dat hij niet alleen staat en dat Xi zelfs in volle Oekraïne-oorlog naar Moskou is willen komen. Maar concrete steun voor zijn oorlog heeft hij niet bekomen. Ondanks alle retoriek over partnerschap blijft de praktijk van China’s beleid: non-interventie.

China laat Rusland zeker niet vallen, maar het levert ook geen militaire steun. Natuurlijk betekent het feit dat China geen economische sancties toepast indirect wel steun voor Rusland. Maar daarin staat het niet alleen: het zijn enkel de EU- en NAVO-landen en hun klassieke partners zoals o.a. Japan en Australië die sancties tegen Rusland hebben. De rest van de wereld is ons daarin niet gevolgd.

Wie betaalt de prijs?

Voor die welwillende Chinese neutraliteit betaalt Rusland een prijs. De Russische export van energie naar China is sterk toegenomen, maar wel aan een aanzienlijk lagere prijs dan het voor de invasie van Oekraïne aan Europa kon aanrekenen. China heeft ook investeringen toegezegd in infrastructuur in Siberië en in de noordelijke zeeroute (via de Arctische wateren die door de klimaatopwarming toegankelijk worden). Maar eigenlijk toont dat de zwakte van Rusland aan, dat op zijn eentje niet in staat is zijn natuurlijke rijkdommen en geografische ligging ten volle te exploiteren.

Ook China betaalt een prijs: in het Westen heeft het door de weigering om de invasie te veroordelen veel diplomatiek krediet verloren. Hoe waagt Xi het naar Moskou te gaan enkele dagen nadat het Internationaal Strafhof in Den Haag Poetin aangeklaagd heeft, luidt het. Maar die reis lag natuurlijk al veel langer vast (en het is maar de vraag of een strafklacht tegen een president met wie het Westen mogelijk toch terug aan tafel moet zitten als een diplomatieke oplossing alsnog mogelijk zou blijken, zo verstandig is).  

(Lees verder hieronder.)

Het zogenaamde vredesplan dat China op 24 februari 2023, exact één jaar na de oorlog, onthulde, heeft de Westerse inschatting niet veranderd. Daarvoor zijn de 12 punten van het “plan” te vaag. Concreet kan Oekraïne daar weinig mee aan, al is het opvallend hoe genuanceerd Kyyiv blijft. Volodymyr Zelensky wil Xi duidelijk niet bruuskeren. Voor Rusland zit er echter ook weinig in. Twee van de 12 punten veroordelen daarentegen wel expliciet aanvallen tegen kerncentrales en het dreigen met nucleaire wapens: een klare vingerwijzing aan Moskou.

Chinese belangen

Vanuit de Chinese belangen bekeken, is de genuanceerde middenpositie die Xi inneemt zeer begrijpelijk. China ziet Rusland als zijn belangrijkste partner tegen de Westerse, en vooral Amerikaanse, dominantie. Rusland mag dus niet teveel verzwakt worden. Hoe groter het machtsonevenwicht tussen Rusland en China, hoe meer dat bovendien gaat schuren in hun onderlinge relatie. De realiteit is immers dat Rusland helemaal niet opgezet is met zijn toenemende afhankelijk van China, terwijl China er goed voor oppast al te eenzijdig afhankelijk te worden van Rusland.

Dat is zeker een van de redenen voor het akkoord tussen aartsvijanden Iran en Saoedi-Arabië dat China onverwacht succesvol bemiddeld heeft. Stabiliteit in de Golf laat China toe nauwe relaties met alle partijen uit te bouwen en verzekert de energie-import.

Tegelijk komt het China wellicht niet helemaal slecht uit dat de Russische agressiviteit op haar limieten botst. Om te beginnen is China zeer waarschijnlijk echt niet opgezet met de grootschalige invasie. De verklaring over “ongelimiteerd partnerschap” die Poetin en Xi op 4 februari 2022 in Beijing aflegden, werd na de invasie van 24 februari door velen geïnterpreteerd als Chinese instemming. In werkelijkheid is om Xi’s toestemming vragen het laatste dat Poetin zal doen. Er zijn aanwijzingen dat hij Xi wel verwittigd heeft dat hij een beperkte “speciale militaire operatie” plande.

(Lees verder hieronder.)

Mocht het bij een kortstondige én succesvolle actie in Oost-Oekraïne gebleven zijn, dan had China het resultaat ervan waarschijnlijk ook aanvaard. Wie de verklaring van 4 februari echter goed leest, merkt dat die militair interventionisme net afkeurt (met Westerse interventies in het achterhoofd, uiteraard). De grootschalige invasie van het hele land, zonder voorafgaande waarschuwing, kan dus ook als een affront voor Xi gezien worden.

Uiteindelijk heeft China stabiliteit nodig, om zijn geo-economische strategie uit te voeren, met het Belt and Road Initiative (BRI) als vlaggeschip. Russische interventies zoals de ontplooiing van 3000 troepen in Kazakhstan in januari 2022, op vraag van het regime daar, dat zo stabiel in het zadel bleef, zijn welkom in Beijing. China hoeft dan zelf de handen niet vuil te maken en kan voort het BRI uitrollen. Een oorlog echter die wereldwijde instabiliteit veroorzaakt, en het risico op escalatie tot een grootmachtenoorlog tussen Rusland en de NAVO-landen: daarbij heeft China geen enkel belang.

Ten slotte zal China zijn relaties met de EU en de VS nooit laten bepalen door Rusland: daarvoor zijn ze veel te belangrijk. Sommigen in Rusland dromen van een Euraziatisch blok tegen het Westen, maar Rusland heeft in het geheel niet de middelen om zo’n project in gang te steken, waar in Azië bovendien überhaupt niemand op zit te wachten. China zal dus net genoeg blijven doen om te verzekeren dat Rusland niet te zwaar verliest, maar zonder dat dit voor China ten koste van de relaties met ons moet gaan. Met die middenpositie maakt China zich populair in heel wat andere landen, die het liefst van al neutraal blijven in deze oorlog.

Besluit: nuance en diplomatie

Stel dat China er voor gekozen had Rusland in dezelfde mate te steunen waarin wij Oekraïne steunen. Dan zaten we nu midden in een nieuwe koude oorlog: Amerikanen en Europeanen tegen Russen en Chinezen. Regelmatige waarschuwingen, vooral van de VS, dat Chinese wapenleveringen aan Rusland een “game-changer” zouden zijn, zijn dan ook terecht als afschrikking bedoeld. Gelukkig neemt China vooralsnog een middenpositie in. Laat ons daarom China zeker niet in Ruslands armen drijven door preventief deuren te sluiten, zolang het land op die middenpositie blijft. Goede diplomatie betekent: opties openhouden.

De oplossing voor de oorlog zal niet van China komen. Maar het Westen kan hopelijk wel op China rekenen om te helpen al te radicale Russische ideeën af te remmen. Mocht er toch een momentum voor oprechte onderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland ontstaan, dan kan China ook helpen om de omstandigheden voor een voor iedereen aanvaardbaar compromis te vinden, samen met de EU en de VS.

Of de spanningen tussen de grootmachten, die er altijd zullen zijn, beheersbaar blijven, hangt in hoge mate af van hoe China’s strategie zal evolueren. China is ondoorzichtig en waakzaamheid is geboden – maar geen paranoia.

Aan Xi’s woorden bij zijn afscheid van Poetin werd in de meeste berichtgeving een onheilspellende betekenis toegekend. “We ontmoeten veranderingen ongezien in 100 jaar. Laat ons samenwerken om die te drijven”. Die eerste zin gebruikt Xi al sinds 2017 in interne toespraken, om te duiden op de grote uitdagingen waar China voor staat. Het is eigenlijk een citaat van de Chinese politicus Li Hongzhang, die in 1872 de keizer waarschuwde dat China moest hervormen om de nieuwe wereld het hoofd te bieden. In 1911 maakte de revolutie echter een einde aan het keizerrijk. Een aanmoediging voor Poetin of een waarschuwing? China blijft moeilijk te doorgronden.