‘Het is tijd om voor eens en altijd komaf te maken met de schaduwwereld van belastingparadijzen’

Samen met het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) en meer dan 380 journalisten wereldwijd publiceert Knack de Paradise Papers, een nieuwe reeks onthullingen over geheime constructies op belastingparadijzen. Knack-journalist Kristof Clerix vraagt zich af of het einde van de offshore schaduweconomie eindelijk in zicht is.

Dag op dag drie jaar geleden schokte het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) de wereld met LuxLeaks. De onthullingen over geheime belastingdeals die de Luxemburgse fiscus had afgesloten met meer dan 300 multinationals wereldwijd waren het eerste grote ICIJ-onderzoek waar ik als journalist aan mocht meewerken.

28.000 gelekte documenten legden de artificiële postbusconstructies bloot die in een aantal gevallen belastingontwijking faciliteerden. Allemaal mee mogelijk gemaakt door slimme adviseurs in maatpak. In de gelekte data doken ook 37 rulings op die Luxemburg stiekem had toegestaan aan 26 van de rijkste families en grootste bedrijven van ons land. Ze betaalden in Luxemburg amper enkele procenten belastingen.

Niet veel later volgde SwissLeaks: meer dan 100.000 klanten van HSBC Private Bank in Genève hadden samen ruim 100 miljard dollar geparkeerd op geheime Zwitserse bankrekeningen. Daaronder ook ruim 3000 Belgische klanten, die zomaar even 6 miljard dollar in Zwitserland hadden ondergebracht. Notarissen, advocaten, ambtenaren, professoren, juristen, dokters, bierbrouwers, diamantairs, zakenlui… ze prijken allemaal op de lijst.

Vervolgens publiceerden we in 2016 de Panama Papers, gebaseerd op een lek van 11,5 miljoen documenten van het Panamese advocatenkantoor Mossack Fonseca. Ze legden de geheimen bloot achter meer dan 200.000 offshores op notoire belastingparadijzen als de Britse Maagdeneilanden, Panama en de Seychellen. Offshores betalen niet enkel amper belastingen, ze bieden ook anonimiteit aan voor iedereen die zijn inkomsten wil verbergen. Geen wonder dat ze zo in trek zijn bij corrupte politici, maffiosi en andere duistere figuren.

We vonden meer dan 700 Belgen in de gelekte data en brachten uit dat een voormalig dochterbedrijf van Dexia meer dan 1600 offshores had helpen oprichten.

En nu zijn er dus de Paradise Papers. Ditmaal gaat het om 13,4 miljoen gelekte documenten, afkomstig van twee offshoredienstenleveranciers in Bermuda en Singapore, Appleby en Asiaciti, én van 19 bedrijfsregisters in notoire belastingparadijzen, van de Kaaimaneilanden tot Vanuatu. De gelekte documenten kwamen in handen van de Duitse krant Süddeutsche Zeitung, die ze deelde met ICIJ en meer dan 380 journalisten in 67 landen.

In België ging ik -opnieuw samen met gewaardeerde collega’s van De Tijd en Le Soir– aan de slag met alle mogelijke sporen naar personen en bedrijven in ons land. Uiteindelijk kwamen we tot een lijst van 500 Belgische namen die we grondiger hebben uitgezocht. De komende dagen berichten we over de strafste Belgische verhalen met publiek belang.

‘Allemaal goed en wel, die onthullingen, maar uiteindelijk verandert er toch niets’, hoor ik wel eens als reactie. Maar daar ben ik het niet mee eens. Laten we niet cynisch worden. Op een paar jaar tijd zijn er best al wat bakens verzet. Het project Base Erosion and Profit Shifting (BEPS) van de OESO, de club van de rijke landen, is internationaal het belangrijkste platform om te komen tot meer eerlijke fiscaliteit. Door de opeenvolgende onthullingen heeft BEPS alvast een flinke boost gekregen. Maar er is meer.

Na LuxLeaks spraken Europese lidstaten af om elkaar automatisch te gaan informeren over belastingafspraken met individuele multinationals. Het Europees Parlement zette een commissie op (TAXE) om de informatie uit LuxLeaks te onderzoeken. In mei 2017 leidde de LuxLeaks-informatie over Accent Jobs for People nog tot een huiszoeking bij het advieskantoor PwC in Luxemburg. Dat gebeurde op vraag van het Belgische gerecht, dat een onderzoek voert naar de belastingconstructie die de West-Vlaamse groep van uitzendkantoren had opgezet in Luxemburg opgezet. Wat SwissLeaks betreft, opende België een gerechtelijk onderzoek naar de activiteiten van de HSBC-bank. Dat onderzoek loopt nog.

De Panama Papers dan, die intussen bekroond werden met de Pulitzer Prize, leidden onder meer tot het ontslag van de IJslandse premier Sigmundur Davíð Gunnlaugsson en de Pakistaanse eerste minister Nawaz Sharif. Na de publicaties werden 150 onderzoeken opgestart in 79 landen, door politie en parket, antiwitwascellen, belastingoverheden en parlementen.

In België startte de Bijzondere Belastinginspectie 242 dossiers op naar aanleiding van de Panama Papers. Bij de laatste telling waren er 158 nog in behandeling, 69 dossiers werden afgesloten zonder gevolg en 15 dossiers leverden in totaal 8 miljoen euro bijkomende belastingen op, met inbegrip van het boetebedrag. De antiwitwascel opende 97 onderzoeken en contacteerde daarover de Panamese financial intelligence unit. Ook verschillende parketten startten onderzoeken, maar zij willen daarover -helaas- niet in detail treden.

Het Europees Parlement en de Belgische kamer ten slotte richtten een onderzoekscommissie op naar aanleiding van de Panama Papers. Beide commissies publiceerden vorige maand hun bevindingen en aanbevelingen.

Die werkstukken mogen niet in de schuif belanden. Regering en parlement, maak werk van de aanbevelingen. Zet eindelijk een betere bescherming op voor klokkenluiders. Voer ook op Europees vlak een debat over fiscaliteit, om een verdere race to the bottom te voorkomen.

Vandaag worden lidstaten nog steeds tegen mekaar uitgespeeld door multinationals. En vergeet ook onderzoeksjournalistiek niet te ondersteunen én de persvrijheid altijd te blijven verdedigen. Want af en toe slagen media erin hun rol van Vierde Macht waar te maken. Dat tonen de opeenvolgende leaks aan.

In België hebben we dan nog het geluk om relatief onbezorgd aan dit soort onthullingen te kunnen meewerken. Veel andere collega’s wereldwijd lopen zeer grote risico’s. In Malta, een EU-lidstaat nota bene, is drie weken geleden Daphne Caruana Galizia vermoord. Zij schreef onder meer over de Panama Papers. Haar scherpe pen was een doorn in het oog van sommige machthebbers. ‘There are crooks everywhere you look. The situation is desperate’, waren de laatste woorden van haar blogpost. Een paar minuten later maakte een bom onder haar auto een einde aan haar leven. De crooks waar Caruana Galizia het over had, zijn precies het soort cliënteel dat in belastingparadijzen bediend wordt. Met de hulp van witteboorden met aktetas en maatpak.

Tijd om voor eens en altijd komaf te maken met die schaduwwereld. De Paradise Papers zijn onze bijdrage in die strijd.