‘Het is niet omdat we ze niet meer zien dat de vluchtelingen er niet meer zijn’

Nu aanslag na aanslag onze samenleving terroriseert, verdwijnt het vluchtelingenvraagstuk op het achterplan. Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen, benadrukt dat het overgrote deel van de vluchtelingen net op de loop is voor het geweld dat ook ons nu teistert.

Het is niet omdat we ze niet meer rijen dik zien aanschuiven in de buurt van Brussel-Noord dat ze er niet meer zijn: de vele duizenden mensen die vluchten voor oorlog, geweld en onderdrukking. Nu aanslag na aanslag onze samenleving terroriseert, verdwijnt het vluchtelingenvraagstuk op het achterplan. Tenzij een aanslag door een vluchteling gepleegd wordt. Zo’n nieuws lijkt als een zuur het draagvlak voor steun aan mensen in nood verder aan te vreten. Elke daad van terreur dient streng bestraft, maar laat ons blijven zeggen dat het overgrote deel van de vluchtelingen net op de loop is voor het geweld dat ook ons nu teistert.

Het idee dat de vluchtelingenstroom onder controle is omdat we ze niet meer zien, wordt gretig gevoed door beleidsmakers: de deal met Turkije werkt, de instroom is historisch laag, de opvang kan worden afgebouwd. Alleen kortzichtigheid kan dat standpunt verklaren. Wie het nog wil zien, is immers alles behalve in hoerastemming: in de eerste helft van 2016 zijn meer mensen dan ooit verdronken in de Middellandse Zee, vluchtelingen uit Syrië raken Turkije nauwelijks nog binnen en in Griekenland zitten 48.000 mensen uitzichtloos vast in erbarmelijke omstandigheden. En dan hebben we nog niets gezegd over de zorgwekkende toestand in Turkije na de mislukte coup.

Toch gaan de Europese leiders gewoon verder op de ingeslagen weg. De Europese Commissie legt zonder blozen kopieën op tafel van de ongeziene koehandel die met Turkije werd bedisseld. Landen als Eritrea, Libië of Soedan wordt in ruil voor het tegenhouden van vluchtelingen geld aangeboden. Het gaat daarbij deels om het financieren van grenscontroles en deels om het voorwaardelijk maken van reeds bestaande ontwikkelingshulp. Je hoeft geen glazen bol te hebben om te weten dat extra surveillance materiaal voor grenscontroles in de handen van wankele of autoritaire regimes tot wantoestanden zal leiden.

Wie achter de cijfers nog de mensen wil zien, beseft dat een andere aanpak van de grootste vluchtelingenstroom sinds de Tweede Wereldoorlog nodig is. Het is de logica zelve dat we meer inspanningen leveren om de grondoorzaken van de vluchtelingenstroom aan te pakken. De bestaande VN-structuren voor vrede en veiligheid revitaliseren zou alvast een begin zijn. Maar ook in de concrete aanpak van de vluchtelingenstroom is een nieuw kompas nodig dat ons van het hellend vlak haalt waar we nu op zitten.

Wegkijken lost het probleem niet op

Ten eerste moeten de vele tienduizenden vluchtelingen die vast zitten in Griekenland eindelijk gespreid worden over de rest van de EU zoals al in september 2015 afgesproken. We zijn straks een jaar verder en die mensen zitten daar nog. Ten tweede hebben mensen op de vlucht nood aan legale, veilige routes naar Europa en andere welvarende regio’s. Hervestiging onder auspiciën van de VN-Vluchtelingenorganisatie is daarvoor een belangrijke concrete piste. De inspanningen van de EU-lidstaten moeten daarbij substantieel en bindend zijn. Ten derde is er nood aan een gemeenschappelijk asielsysteem binnen de EU. Ook de Europese Commissie erkent dat in haar recente voorstellen, zonder evenwel te bepalen dat landen met hoge standaarden, zoals België, de landen met lage of onbestaande standaarden, zoals Hongarije, moeten omhoog tillen en niet vice versa. Deze drie stappen zouden bovendien maken dat vluchtelingen gecontroleerd worden opgevangen, wat meteen de nodige veiligheidsscreening toelaat.

Het komt erop neer dat Europa zijn verantwoordelijkheid moet opnemen in plaats van af te schuiven op poortwachters ver weg. Wegkijken lost het probleem niet op en de huidige kortzichtigheid is dodelijk. Ze is dodelijk voor de families die beschoten worden aan de Turks-Syrische grens, voor zij die gebeten worden door de honden van de Hongaarse grenswacht en voor de drenkelingen die de Italiaanse kust niet halen. En ze is ook dodelijk voor onze waarden die we vandaag – terecht – met hand en tand willen verdedigen. De cocktail van bedenkelijke deals, push-backs aan de buitengrenzen en een ondermaats engagement voor hervestiging ondergraaft het asielrecht, nochtans een pijler in onze internationale rechtsorde. Die biedt al decennialang bescherming aan mensen die alles achterlaten op zoek naar veiligheid. De afspraken daarover zijn niet bedacht door enkele zweverige idealisten, maar door politici en diplomaten die na de Tweede Wereldoorlog uit een van de donkerste periodes van onze geschiedenis kwamen. Ze zijn ook niet gemaakt voor als alles goed gaat, maar voor moeilijke tijden, zoals de onze.