‘Het is bang duimen voor redelijkheid nu…’

Moraalfilosoof Patrick Loobuyck waarschuwt voor een discours waarin we alle nuance verliezen en op basis van eenzijdige analyses ganse bevolkingsgroepen gaan stigmatiseren.

De aanslagen en schietpartijen in Parijs zijn gruwelijk en laten ons met een onwezenlijk gevoel achter. Onze gedachten zijn in de eerst plaats bij de slachtoffers, de nabestaanden, de inwoners van Parijs, de Franse natie die wakker wordt in een getraumatiseerde samenleving. Er zal heel wat troost, ondersteuning, moed en heling nodig zijn om dit een beetje te boven te komen.

De gebeurtenissen in Parijs raken onze seculiere samenleving, gebaseerd op vrijheid, gelijkheid en solidariteit, in haar oorsprong en in het hart. Er moet onderzocht worden hoe dit is kunnen gebeuren en er moet krachtdadig opgetreden worden zodat de situatie zich niet zomaar kan herhalen, niet in Frankrijk, niet bij ons, niet in Europa… Nergens. Want die vaststelling beangstigt natuurlijk: dergelijke aanslagen kunnen zich blijkbaar overal aandienen. Niet alleen het Midden-Oosten, maar ook New York, Boston, Londen, Madrid, Brussel en Parijs zijn reeds getroffen geweest en op verschillende plekken in het Westen werden ook al aanslagen verijdeld. Een vrije samenleving is erg kwetsbaar en zal dat ook altijd zijn. De democratische rechtsstaat heeft echter de plicht om zichzelf te beschermen tegen diegenen die de democratie en haar burgers bedreigen, geweld gebruiken en andermans vrijheden met voeten treden. Maar de democratie moet die zelfverdediging op zich nemen zonder daarbij de eigen uitgangspunten te verloochenen.

Enorme uitdaging

De ontreddering is groot nu en gevoelens van angst en paniek halen nu gemakkelijk de bovenhand. Begrijpelijk. Toch mogen we ons niet laten ontmoedigen want dit is waar de moslimextremisten op uit zijn. We moeten onze seculiere democratie gebaseerd op grondrechten en vrijheden weerbaar, assertief én waardig verdedigen. We moeten evident krachtdadig optreden tegen zij die ons samenlevingsmodel de rug toekeren en onderuit willen halen. Tegelijk moeten we de normatieve uitgangspunten van ons samenlevingsmodel hoog in het vaandel blijven houden. Dat is geen eenvoudige evenwichtsoefening en we staan in dat opzicht voor een enorme uitdaging. Als de democratie dusdanig wordt aangevallen is het lastig om ook democratisch te reageren. Maar toch zijn we dat aan onszelf verplicht.

Dit betekent onder meer dat we niet zomaar angstmaatregelen kunnen nemen die onze grondrechten buitenproportioneel beperken en dat we ons moeten hoeden voor een discours waarin we alle nuance verliezen en op basis van eenzijdige analyses bijvoorbeeld ganse bevolkingsgroepen gaan stigmatiseren en culpabiliseren – en op die manier ons samenleven nog meer bemoeilijken en onder druk zetten. De val die terroristen voor ons hebben uitgezet, kan ertoe leiden dat we hysterisch en zwelgend in het eigen gelijk elkaar de schuld beginnen geven. Je moet niet lang zoeken op sociale media om die zaken op het spoor te komen: allemaal de schuld van de moslims (“Ga terug!”, “islam zou verboden moeten worden!”), allemaal de schuld van het imperialistische Westen (“stop de inmenging in het Midden-Oosten, hypocrieten!”), allemaal de schuld van IS (“laten we ze militair gaan vernietigen, nu meteen!”), allemaal de schuld van de vluchtelingen (“grenzen dicht!”).

Vluchtelingen

Laten we er ons allemaal – zowel links als rechts, zowel autochtoon als allochtoon, zowel moslim, jood, christen als vrijzinnige – maar erg goed van bewust zijn dat het gesprek over heel wat thema’s na Parijs nog moeilijker en nog meer gepolariseerd zal verlopen dan voorheen. Het was al niet gemakkelijk om een genuanceerd verhaal te brengen over IS, Syriëstrijders, terreurdreiging, islam, diversiteit, integratie en vluchtelingen. Wat in de rampzalige nacht van 13 november 2015 gebeurd is, maakt dat alles nog ingewikkelder en gevoeliger. Elke journalist die de islam niet expliciet noemt, wordt door sommigen meteen op de korrel genomen. Wie de rechten en de godsdienstvrijheid van moslims wil beschermen loopt het risico om als een medeplichtige beschouwd te worden in het onderuithalen van ons samenlevingsmodel. Wie zich niet kritisch uitlaat over de problematische buitenlandpolitiek van het Westen en voor militaire interventie pleit in het Midden-Oosten zou zich meteen schuldig maken aan neokolonialisme. En zij die het nog zouden durven opnemen voor gastvrijheid en bescherming van vluchtelingen worden nu al als naïevelingen aan de kant gezet. Het is tragisch dat met name zij die de gruwel ontvluchtten, verantwoordelijk gesteld zouden worden voor de gruwel in Parijs. De aanslagen zouden ons net kunnen doen begrijpen wat mensen ontvluchten maar ze zullen vooral als incentive gebruikt worden om vluchtelingen buiten te houden.

Terrorisme zet ons samenlevingsmodel en het democratisch gesprek onder druk. We zijn met zijn allen, tous ensemble, verantwoordelijk om erop toe te zien dat we niet bezwijken. Maar ik ben eerlijk, het is bang duimen voor redelijkheid nu…