‘Het ideologische speelveld in Europa is ondertussen niet in twee maar in vier verdeeld’

‘De Europese verkiezingen in mei zijn de spannendste en de belangrijkste ooit’, meent Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck.

Afgelopen weekend was een hoogtepunt voor de liefhebbers van het wereldtoneel. Het beeld van Emmanuel Macron en Angela Merkel, hand in hand op de herdenking van de Wapenstilstand, 100 jaar na het einde van de Eerste Wereldoorlog, was niet meer dan een fotogenieke replay – misschien zelfs een citaat – van de hand die de Franse president François Mitterrand uitstak naar de Duitse bondskanselier Helmut Kohl in 1984. Dat was het symbool voor de verzoening van twee landen die in de twintigste eeuw twee verschrikkelijke oorlogen met elkaar hadden uitgevochten. Maar afgelopen weekend viel er voor wereldwatchers veel meer te rapen, met onder meer Macrons onhandige klopje op de knie van Donald Trump, de opgestoken duim en het schouderklopje van Vladimir Poetin bij de Amerikaanse president, en Angela Merkels glimlachje achteraf – als was ze in haar nopjes met de potsenmakerij van die dekselse Rus.

Het ideologische speelveld in Europa is ondertussen niet in twee maar in vier verdeeld.

Als het over vrede en oorlog gaat, komt het zelden aan op persoonlijke vriendschappen tussen staatshoofden, maar volstrekt irrelevant is de chemie tussen wereldleiders ook niet. Daarom bracht de ceremonie in Frankrijk enige kalmte: sommigen van hen mogen elkaar dan spreekwoordelijk naar het leven staan, ze blijken nog te spreken met elkaar, en sommigen van hun wederhelften ook. Een kleine dissonant kwam zoals gebruikelijk van het onvermijdelijke Femen, de activistes die dit keer op de Champs-Elysées naar de wagen van de Amerikaanse president stormden, een notoire misogyn. Het waren die weinig subtiele maar moedige vrouwen die ons eraan herinnerden dat een aantal van de wereldleiders op deze dag van vrede direct of indirect verantwoordelijk zijn voor nogal wat wapengekletter, van het Midden-Oosten tot in Tsjetsjenië. Dat wil niet zeggen dat simpel pacifisme de oplossing is. Het wil wel zeggen dat een vredesboodschap altijd een complex verhaal is dat moeilijk in nobele slogans te vatten valt.

De Franse president gebruikte de herdenking van dit weekend om uit te halen naar het nationalisme, ten faveure van het patriottisme. Dat kwam niet echt als een verrassing, maar het zette de ideologische strijd die de Europese Unie aan het verscheuren is weer eens wat scherper. De Europese verkiezingen in mei zijn de spannendste en de belangrijkste ooit. Als er ook volgend jaar van ‘de moeder van alle verkiezingen’ gesproken zal worden, dan kan het dit keer alleen over de Europese gaan. Grof gesteld zullen er twee diametraal tegenovergestelde groepen tegenover elkaar staan: Team Macron en Team Orban. Die tweedeling sluit aan bij de gemeenplaats dat de tegenstelling tussen links en rechts vervangen is door de oppositie tussen een open en een gesloten wereldbeeld.

Migratie bepaalt méér het politieke debat dan de ongelijkheid, die in grote delen van Europa beheersbaar is.

In werkelijkheid ligt het nog net iets gecompliceerder. Het zou preciezer zijn om te zeggen dat de tegenstelling tussen open en gesloten er gewoon bij is gekomen, boven op de links-rechtsspanning tussen verdedigers van herverdeling en fans van het laisser-faire. Het ideologische speelveld is ondertussen niet in twee maar in vier vakken verdeeld: links en open (denk aan de groenen), links en gesloten (migratiekritische sociaaldemocraten, maar ook sommige Vlaams Belang-voorstellen gaan in die richting), rechts en open (klassieke donkerblauwe liberalen) en rechts en gesloten (nogal wat nationalistische partijen). Maar het is wel duidelijk dat de migratie méér het politieke debat bepaalt dan de ongelijkheid, die in grote delen van Europa beheersbaar is. Dat zal ervoor zorgen dat de tegenstelling tussen open en gesloten zwaarder zal doorwegen, hoe ingewikkeld de kruisverbanden verder soms ook kunnen worden.

Het is geen geheim: met de aanstormende brexit, ‘artikel zeven’-procedures tegen de ondemocratische maatregelen in Hongarije en Polen, een schandelijk mismeesterde migratiestroom op de Griekse eilanden en steeds harder polariserende politici staat Europa vandaag onder zeer zware druk. Plechtige speeches over vrede en ‘verbindend’ genoemde verhalen die eigenlijk zouteloos zijn, steken dan wat bleekjes af. Een koel hoofd is veel belangrijker. Misschien kwamen de intelligentste woorden nog wel van onze koning Filip. Zijn pleidooi tegen oppervlakkigheid, en voor diepgang en ’trouw aan jezelf’ klonk gloedvoller dan wat de meeste Vlaamse politici vandaag kunnen verzinnen. ‘Stralend in het leven staan’: het is een zin die wellicht niet tegen alle cynisme bestand is – precies in 1914 trokken sommigen stralend naar het slagveld. Maar zonder de minste naïviteit de vrede verdedigen: het is een perspectief, een toekomst en een opdracht, in Vlaanderen, in België en in Europa.