‘Het fiasco in Afghanistan: Europa staat erbij en kijkt ernaar’

‘Het ontbreekt Europa niet alleen aan militaire middelen maar vooral aan politieke wil om internationaal een rol van betekenis te spelen’, schrijft senior writer Ewald Pironet.

‘Oorlog is enkel een voortzetting van de politiek met andere middelen’, schreef de Pruisische generaal en militair filosoof Carl von Clausewitz in zijn grote handboek over oorlogvoering Vom Kriege (1832): het blijft een politiek handelen waarbij men ‘in plaats van nota’s te schrijven veldslagen levert’. En ofwel is het doel onbeperkt en krijg je de vijand op de knieën, ofwel is het doel beperkt en verover je een gebied om het te behouden of te gebruiken in een ruil bij onderhandelingen. De Amerikanen en hun westerse bondgenoten hebben daarin bij herhaling glansrijk gefaald. De oorlogen die ze uitvochten in Irak, Syrië, Libië en Afghanistan liepen telkens uit op een fiasco. Er rest niet veel van hun prestige en betrouwbaarheid.

De westerse interventie in Afghanistan was een militair antwoord op de terroristische aanslagen in de VS op 11 september 2001. De radicaal-soennitische taliban bestuurden toen Afghanistan en boden ook onderdak aan Al-Qaeda, de terroristische organisatie die de aanslagen had beraamd. Om de taliban en Al-Qaeda te breken en het land herop te bouwen ging Amerika in de aanval. Bijna twee decennia lang werden ook Belgische soldaten ingezet, de langste missie van ons leger ooit.

President Barack Obama wilde de Amerikaanse troepen al terugtrekken. Zijn opvolger, Donald Trump, maakte er werk van. De oorlog had te veel gekost: meer dan 2300 Amerikanen werden gedood, meer dan 20.000 raakten gewond, bijna 1000 miljard dollar werd ertegenaan gegooid. Trump knoopte zogenaamde vredesgesprekken aan met de taliban, sloeg de woorden van Von Clausewitz in de wind en kondigde zonder veel tegenprestaties aan dat de Amerikaanse troepen in 2021 zouden wegtrekken. De gesprekken vonden plaats in Doha, de hoofdstad van Qatar, waar de taliban hun hoofdkwartier hebben, vrouwen achtergesteld worden en volgend jaar het WK voetbal plaatsvindt.

President Joe Biden besliste zijn militairen versneld terug te halen. ‘Een historische vergissing’ volgens velen. Maar volgens Biden is Al-Qaeda verslagen. Hij wil zich liever concentreren op ‘de strategische concurrentie met China’. Daarop veroverden de taliban ongemeen snel Afghanistan, volgens sommigen met steun van Al-Qaeda. Een humanitaire catastrofe is in de maak, overal putten extreme islamisten hoop, de wereld wordt onveiliger, de vluchtelingenstromen naar de buurlanden en Europa zullen toenemen.

De Amerikaanse kiezer ligt daar niet van wakker. Heel wat Amerikanen vinden dat ze al meer dan genoeg optraden als politieagent van de wereld, en dat bijvoorbeeld de Europese NAVO-lidstaten eindelijk hun eerlijke deel moeten bijdragen. Ook onze regering neemt die boodschap maar beter ernstig. Maar het ontbreekt Europa aan een buitenlandpolitiek, ook nu weer met Afghanistan: we staan erbij en kijken ernaar. Terwijl de taliban Kaboel innamen, twitterde de hoge vertegenwoordiger van de Europese Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid Josep Borrell Fontelles over Nicaragua en Haïti. Van commissievoorzitter Ursula von der Leyen werd niets vernomen. De voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, kwam na de verovering van Kaboel niet verder dan: ‘In nauw contact met Josep Borrell en volg de ontwikkelingen in Afghanistan. Veiligheid van EU-burgers, personeel en hun gezinnen is op korte termijn prioriteit. Even duidelijk is dat er veel lessen zullen moeten worden getrokken.’

Een les die alvast uit dit debacle kan worden getrokken, is dat het Europa niet alleen aan militaire middelen maar vooral aan politieke wil ontbreekt om internationaal een rol van betekenis te spelen. Een andere les is dat je met een leger van bovenaf geen land hervormt, en dat zoiets onder meer grote investeringen in onderwijs en de rechtsstaat vergt. Meerdere generaties lang.

De val van Kaboel wordt vergeleken met de val van Saigon op 30 april 1975 – ook de afloop van de oorlog in Vietnam was vernederend voor de VS en het Westen. Maar amper veertien jaar later, op 9 november 1989, viel de Berlijnse Muur en klapte de oude communistische vijand in elkaar. Het Westen kon weer juichen. Zo snel kan het gaan. Gideon Rachman, commentator bij de krant Financial Times, merkt op dat ‘de strijd tussen het Amerikaanse en het Sovjetsysteem niet draaide om de gebeurtenissen in Vietnam, maar om de relatieve kracht van de binnenlandse economieën en politieke systemen van de twee landen’. Misschien kunnen de VS en het Westen zich daaraan optrekken? Maar aan die overpeinzing heeft de Afghaanse bevolking, die door het Westen gruwelijk in de steek werd gelaten, intussen natuurlijk niets.