‘Het einde van Israël? Regime dat nu de plak zwaait, loopt op zijn laatste benen’

Als aandachtstrekker kan het tellen, maar even voor alle duidelijkheid: dit is geen pleidooi voor de zoveelste genocide of de ‘verhuis’ van wie dan ook, al dan niet vrijwillig. Het is een blik in de nabije toekomst van het systeem dat al decennia lang het dagelijkse leven dicteert van zo’n 14 miljoen zielen. Het regime dat de plak zwaait tussen de oevers van de Jordaan en de kabbelende golven van de Middellandse Zee loopt namelijk op zijn laatste benen.

Het conflict in Israël-Palestina wordt al te vaak voorgesteld in binaire termen. De meesten onder ons zijn vertrouwd met de eenvoudige kaart – Israël in één kleur; en Palestijns Gaza, Oost-Jeruzalem en de Westelijke Jordaanoever in een andere. Wie verder inzoomt krijgt een complexer beeld, met talloze Israëlische nederzettingen in Palestijns gebied: 700.000 zielen, in stijgende lijn. Het eenvoudige kaartje, en daarmee het vooruitzicht op een samenhangende Palestijnse staat, verschrompelt.

Gemiste kansen

Israëli’s zeggen graag dat Palestijnen geen kans voorbij laten gaan om een kans te missen. Palestijnse onderhandelaars, van de hoopvolle Oslo-akkoorden in 1993, wanneer 250.000 Joodse Israëli’s op bezet land woonden, tot de mislukte Camp David top in 2000 – inmiddels waren ze met 450.000 – geven een ander beeld.

Een paar buitenwijken van Oost-Jeruzalem moesten als Palestijnse hoofdstad dienen, via tunnels, verzonken of aparte wegen verbonden met Gaza en West Bank steden als Ramallah, Bethlehem, Nabloes en Jenin. Het grootste deel van diezelfde West Bank, inclusief de agrarisch belangrijke Jordaanvallei, bleef voorbehouden voor exclusief Israëlische wegen en nederzettingen. De zogenaamde Palestijnse staat zou het moeten stellen zonder soevereiniteit over grenzen, luchtruim, of veiligheid. In de gulste voorstellen bleef de Palestijnse overheid, zoals vandaag al het geval is, een verheerlijkt gemeentebestuur.

Netanyahu heeft nooit onder stoelen of banken gestoken dat voor hem ‘Oslo’ dood is. Afgelopen weken herhaalde hij meermaals dat Israël voor altijd de ultieme soeverein wil blijven in het volledige gebied tussen de Jordaanrivier en de Middellandse Zee. Terwijl de Palestijnse Autoriteit van Mahmoud Abbas vasthoudt aan een Tweestatenoplossing, zien meer en meer Palestijnse burgerorganisaties in dat dat model op de schop moet. Na 30 jaar halfslachtige pogingen wordt het tijd dat de internationale gemeenschap hetzelfde doet. Maar wat is het alternatief?

Eén staat

Voordat we een alternatieve toekomst schetsen, herformuleren we best eerst onze beschrijving van de huidige situatie:

In Israël, zonder bezette gebieden, genieten zeven miljoen Joodse burgers van een bruisende democratie. Twee miljoen Palestijnen, moslims en christenen, hebben op papier dezelfde rechten. In de realiteit ervaren ze echter verregaande discriminatie, onder andere op het gebied van huisvesting en het recht op een gezinsleven. Samenwonen met je echtgenoot of echtgenote uit de West Bank is quasi onmogelijk, behalve voor Joodse kolonisten uit hetzelfde gebied.

De bijna één miljoen Palestijnen Oost-Jeruzalem, bezet en geannexeerd in 1967, zijn voor Israël ‘onderdanen’, maar geen burgers. Zij kunnen alleen stemmen in gemeentelijke verkiezingen, en hebben dus geen zeg in nationale kwesties.

De drie miljoen Palestijnen in de Westelijke Jordaanoever leven onder verschillende regimes. In Palestijnse steden (‘Area A’ onder de Oslo Akkoorden) vallen ze nominaal onder de Palestijnse Autoriteit. In Area B, waar de Palestijnse overheid en het Israëlisch leger samen optreden, en Area C, volledig gecontroleerd door die laatsten, worden Palestijnen geregeerd door checkpoints, dodelijk geweld door militairen en zwaarbewapende kolonisten, en militaire rechtbanken. Hun Joodse buren, verspreid over 144 nederzettingen, vallen onder Israëlische burgerrechtbanken, en hebben uiteraard nationaal stemrecht.

Ondanks de Israëlische terugtrekking uit Gaza in 2005, heeft het land nooit de controle over het luchtruim, de kustlijn en de landgrenzen van de enclave opgegeven. Om de Palestijnse overheid te verzwakken en de oprichting van een Palestijnse staat te dwarsbomen, steunde Netanyahu er jarenlang Hamas. Sinds de machtsovername van die terreurorganisatie in 2007 legde Israël de bijna twee miljoen inwoners van het gebied een ijzeren blokkade op.

Kort door de bocht: tussen Jordanië en de Mediterraanse stranden is er één staat die plak zwaait. Ongeveer de helft van de inwoners van het gebied heeft nauwelijks een zeg in het bestuur. De minst moeilijke oplossing dan? Iedereen naar de(zelfde) stembus?

Nektapijt

Was het maar zo simpel. Stemrecht voor iedereen zou resulteren in een fifty-fifty parlement, een volksvertegenwoordiging van zeven miljoen Joden en zeven miljoen christelijke en moslim Palestijnen. Dat bedreigt de kernidentiteit van Israël als veilige haven voor Joden, een begrijpelijk sentiment na duizend jaar vervolging en de doodskampen van WO II. Je kan je dan de vraag stellen, is Israël ooit die veilige haven geweest? Hebben haar beleid ten opzichte van Palestijnen niet net het omgekeerde bereikt? Hoe duurzaam is zo’n nektapijt-kapsel als politiek bestel, een nette democratie aan de voorkant, tirannie vanachter?

Een democratische omslag; één federale staat à la Belge, klinkt weinig waarschijnlijk. Maar in een razendsnel veranderende wereld is het voortbestaan van de vijftigjarige status-quo niet alleen moreel verwerpelijk maar vooral weinig waarschijnlijk. In Gaza kan Israël, zelfs met militaire en diplomatieke steun van een supermacht, zich niet militair doorzetten tegen een allegaartje amateurs zonder marine, luchtmacht of gemechaniseerde infanterie. Ondanks of net vanwege de bloedstollend hoge aantal burgerslachtoffers, verliest Israël deze strijd resoluut, op het terrein, in de International Court of Justice, en de rechtbank van de internationale opinie. Met elke nieuwe ronde van geweld wordt de inzet alleen maar hoger. Vrede lijkt verder weg dan ooit.

Niet-linear

De geschiedenis kabbelt verder, min of meer voorspelbaar. Dan komt de vloedgolf. Een treffend voorbeeld van niet-lineaire verandering, of revolutie, is de ondergang van de Sovjet-Unie. In ‘The Picknick’ belicht historicus Matthew Longo hoe de val van het IJzeren Gordijn mee in gang gezet werd door burgers: een eetfestijn aan de Oostenrijks-Hongaarse grens als voorgerecht van een seismische shift. Het langdurige conflict in het Heilige Land kan een soortgelijk lot beschoren zijn.

Iedereen is vrij of niemand is vrij

Sinds de terreuraanval van Hamas op 7 oktober lijkt het Israëlische publiek monolithisch voor de oorlog en tegen zelfs minimale concessies aan Palestijnen. Ook hier moet je inzoomen voor een genuanceerder beeld. Joodse Israëli’s werden ruw wakker geschud door het falen van de Netanyahu-doctrine: vrede met dictators in de regio, de Palestijnse zaak in de diepvries. Dat die politiek niet enkel Palestijnen treft wordt pijnlijk duidelijk. De politie treedt gewelddadig op tegen Israëlische betogers, voor vrede of tegen Netanyahu’s dictatoriale plannen, het maakt niet veel uit. Voor de goede verstaander: een halve democratie is er geen.

Snuggere Israëli’s maken meer en meer de link tussen de bezetting en de afkalving van hun eigen democratische rechten. Dat las je op spandoeken in de protestmarsen die het land de hele zomer van 2023 in rep en roer zetten. En je hoort het van het merendeel van de families van Hamas-gijzelaars. Dit besef kan een omslag in gang zetten. Het steeds totalitairdere Netanyahu-regime met zijn extremistische kolonisten duwt vroeg of laat democratisch-gezinde Israëlische joden in hetzelfde kamp als de Palestijnen: die van Israël zelf, die uit Oost-Jeruzalem, Zone A, B, en C in de West Bank en, last but not least, Gaza. Raakpunten zijn er genoeg. Kijken we maar de (ex-)’Combatants for Peace’ of de ‘Parents Circle’, een Israëlisch-Palestijnse organisatie die meer dan 600 families samenbrengt die iemand hebben verloren aan het conflict.

Na Gaza

Verandering mag dan van onderaf komen, hoog in de lucht pakken donkere wolken zich samen. Nog nooit was er zo’n schril contrast tussen Europese en Amerikaanse beleidsmakers, pal achter Israël, en gewone burgers die verbouwereerd de dagelijkse bloedbaden in Gaza op Instagram gadeslaan. De 14 miljard dollar extra Amerikaanse steun aan Israël (bovenop de jaarlijkse drie miljard) raakt maar met heel vele moeite doorheen een steeds meer isolationistisch Congress. Een grillige president uit hun rangen zou er wel eens volledig de stekker uit kunnen trekken.

De onvermijdelijke economische crisis stelt de dingen dan verder op scherp. De Palestijnen tellen nog maar eens hun doden. De verwoesting van Gaza maakt Israëli’s geen hap veiliger. Zij strijden verder voor een democratie die er geen kan zijn zonder de Palestijnen. Terug naar af dus, voor eeuwig tot elkaar veroordeeld, democratisch verzet de enige optie.

IJzeren Gordijn

Het IJzeren Gordijn dat de Westelijke Jordaanoever in stukken snijdt, zogezegd om Israëli’s te beschermen na de golf van zelfmoordaanslagen in de vroege jaren tweeduizend, is nu al geschiedenis. Op veel plaatsen verdeelt de afscheidingsbarrière, zoals Israël het noemt, niet Palestijnen en Israëli’s, maar Palestijnen onder verschillende juridische regimes. Meer dan honderdduizend Palestijnse West Bank-bewoners maken dagelijks de oversteek om in Israël te gaan werken. De helft passeert zelfgemaakte gaten – zonder controle dus. De val van die Racistische Apartheidsmuur zoals Palestijnen het noemen, lijkt maar weinig op de Berlijnse jubeltaferelen van 1989. Maar zo hermetisch als de ‘Wall of Shame’ is ze nooit geweest.

Cake

Ooit komt het tot een echte volksmars; eentje vanuit Tel Aviv, een ander vanuit Jenin via Nabloes, samenkomst aan de beruchte Qalandia-checkpoint tussen Jeruzalem en Ramallah. Met twee van de beste keukens ter wereld aan zet, kan zo’n picknick wel eens de smakelijkste omwenteling worden sinds de cake van Marie-Antoinette. En net zoals de Franse revolutie, betekent het een einde en een begin.

Naar het oude gezegde over het Heilige Roomse Rijk, de Israëlisch-Joodse democratie was noch volkomen Joods, noch democratisch. Het bleef steeds een geïsoleerd steunpunt, economisch en militair vervlochten met het Westen zonder duurzame lokale ankerpunten. Het voortbestaan van het land hangt er nochtans vanaf. Echte vrede met de buren kan niet voorbij de Palestijnen, en het pad van de minste weerstand leidt in de richting van een verenigde, democratische staat die de rechten van al zijn inwoners respecteert… van de rivier tot aan de zee.

Tom Kenis is schrijver. Drie jaar lang heeft hij in de Palestijnse gebieden gewerkt als coöperant bij de ngo Bisan Center.