Van Abbas tot zionisme: het abc van het Israëlisch-Palestijns conflict
Er gaat een lange geschiedenis vooraf aan de oorlog tussen Israël en Hamas. We zetten de belangrijkste namen, plaatsen, gebeurtenissen en begrippen alfabetisch voor u op een rij.
Abraham-akkoorden
In 2020 ondertekende bilaterale akkoorden omtrent Arabisch-Israëlische normalisatie. De eerste reeks overeenkomsten werden in september 2020 gesloten tussen Israël enerzijds en de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein anderzijds. Soedan normaliseerde de betrekkingen met Israël de maand daarop, Marokko deed dat in december 2020. De onderhandelingen tussen Israël en Saudi-Arabië werden verstoord door de oorlog tussen Israël en Hamas die in oktober 2023 begon.
Mahmoud Abbas
Leider van de Palestijnse Autoriteit, gevestigd op de Westelijke Jordaanoever. Abbas werd in 2005 verkozen voor een termijn van vier jaar, maar bleef sindsdien op post. Hij is ook hoofd van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) en van Fatah.
Al-Shifaziekenhuis
Het grootste ziekenhuis in Gaza. Israël beweert dat het hoofdkwartier van Hamas zich onder het gebouw bevindt, Hamas ontkent. Het aanvallen van faciliteiten voor gezondheidszorg kan illegaal zijn onder internationaal recht.
Arabische opstand in Palestina
In 1936 brak er onrust uit in het Britse mandaatgebied Palestina door frustratie over de toenemende Joodse immigratie in het kielzog van de Balfourverklaring. Tegen de zomer van 1939 was de opstand onderdrukt, maar Groot-Brittannië kreeg later te maken met Joodse opstanden en schoof de kwestie na de Tweede Wereldoorlog door naar de Verenigde Naties, die stemden voor een verdeling van het grondgebied.
As van verzet
Netwerk van gewelddadige bondgenoten van Iran in het Midden-Oosten. Het omvat Hamas in Gaza en op de Westelijke Jordaanoever, sjiitische milities in Irak, Hezbollah in Libanon, militante groepen in Syrië en de Houthi-militie in Jemen.
Balfourverklaring
Op 2 november 1917 gaf Groot-Brittannië de Balfourverklaring uit, genoemd naar de Britse buitenlandminister Arthur Balfour. In de verklaring sprak het land zijn steun uit voor ‘de vestiging in Palestina van een nationaal tehuis voor het Joodse volk’. Het document benadrukt ook dat ‘niets zal worden gedaan dat de burgerlijke en religieuze rechten van bestaande niet-Joodse gemeenschappen in Palestina kan schaden’.
Bezette Gebieden
De verzamelnaam voor de bezette Westelijke Jordaanoever, Gaza en Oost-Jeruzalem.
Blokkade
Een sinds 2007 door Israël en Egypte opgelegde beperking op de import in Gaza. De blokkade kwam er nadat de Palestijnse islamistische groepering Hamas de controle over het gebied had overgenomen.
Camp Davidakkoorden
Ondertekend door Israël en Egypte in 1978, na de Jom Kippoeroorlog. In een vredesverdrag zes maanden later stemde Israël ermee in de Sinaï terug te geven aan Egypte en de Palestijnen autonomie te geven.
Conferentie van San Remo
Een conferentie van Europese mogendheden en Japan die in 1920 in Italië werd gehouden en waarbij het Ottomaanse Rijk werd opgedeeld. Groot-Brittannië kreeg een mandaat om Palestina te regeren, het internationale gebied dat was voorzien in het Sykes-Picotakkoord.
Dag van Jeruzalem
Of Jom Jeroesjalajiem. Een Israëlische feestdag waarop gevierd wordt dat Israël Oost-Jeruzalem, de Westelijke Jordaanoever en Gaza veroverde tijdens de Zesdaagse Oorlog in juni 1967.
Eerste Libanonoorlog
Vier maanden durend conflict tussen Israël en Libanon in 1982. In Israël bekend als Operatie Vrede voor Galilea. Israël viel Libanon binnen om de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) van Yasser Arafat, die het zuiden van het land onder controle had, te ontmantelen. De oorlog kostte duizenden Palestijnse en Libanese burgers en honderden Israëlische en Syrische soldaten het leven. De PLO verplaatste vervolgens haar hoofdkwartier naar Tunesië. In 1985 werden de meeste Israëlische troepen teruggetrokken uit Libanon. Tot 2000 bleef er aan de grens wel een veiligheidszone bestaan.
Gaza-Stad
De grootste stad in de Gazastrook.
Gazastrook
Een strook land van 365 vierkante kilometer waar voornamelijk Palestijnen wonen, ingeklemd tussen Egypte, Israël en de Middellandse Zee. Het gebied werd na 1948 bestuurd door Egypte en in 1967 veroverd door Israël tijdens de Zesdaagse Oorlog. In 2005 trok Israël zich terug uit Gaza en trokken Joodse kolonisten er weg. Er wonen ongeveer 2,2 miljoen mensen, van wie velen afhankelijk zijn van internationale hulp, en het wordt sinds 2007 bestuurd door de militante groep Hamas. Israël bombardeerde en belegerde het gebied als vergelding voor de aanval van Hamas op 7 oktober 2023, en trok er vervolgens ook binnen.
Gebieden A, B en C
Rommelige lappendeken op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook, overeengekomen in 1995 als onderdeel van het Oslo II-akkoord. In Gebied A, waar de belangrijkste Palestijnse steden liggen, kreeg de Palestijnse Autoriteit de volledige controle over de burgerbevolking en de veiligheid. In gebied B had het de macht over burgerlijke zaken en sommige juridische en politionele aspecten, maar Israël behield de uiteindelijke controle over de veiligheid. In gebied C, waar zich de meeste Joodse nederzettingen bevinden, behield Israël de volledige controle.
Genocide
Door de Verenigde Naties gedefinieerd als daden die bedoeld zijn ‘om een nationale, etnische, raciale of religieuze groep geheel of gedeeltelijk te vernietigen’. Critici van Israël beschuldigen het land ervan genocide te plegen tegen de Palestijnen. Israël noemt Hamas op zijn beurt een genocidegroep.
Gijzelaars
Israëlische gevangenen die worden vastgehouden door Hamas en de Palestijnse Islamitische Jihad. Op 7 oktober 2023 werden ongeveer 240 mensen door Hamas vanuit Israël naar Gaza gebracht.
Golanhoogvlakte
Bergplateau dat het Meer van Galilea domineert. Israël veroverde het in 1967 op Syrië. In 1981 annexeerde het 1800 vierkante kilometer van het gebied. Ongeveer de helft van de 52.000 inwoners zijn Druzen. Israëls enige skiresort is er gevestigd.
Groene Lijn
Een demarcatielijn die werd getrokken tijdens de wapenstilstand van 1949 en tot de Zesdaagse Oorlog van 1967 diende als de facto grens tussen Israël en Arabische staten. De Groene Lijn vormt de basis van de Palestijnse aanspraken op een staat op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook, met Jeruzalem als hoofdstad.
Hamas
De Islamitische Verzetsbeweging (‘HMS’ zijn de initialen in het Arabisch), de Palestijnse islamistische organisatie die Gaza bestuurt. Werd in 1987 opgericht tijdens de eerste intifada met als doel Israël te vernietigen en het Palestijnse volk te bevrijden. In 2006 won Hamas een meerderheid van de zetels in een Palestijnse verkiezing en vormde later een eenheidsregering met Fatah. In juni 2007, na een korte burgeroorlog, nam Hamas de heerschappij over Gaza over en liet het Fatah de Palestijnse Autoriteit op de Westelijke Jordaanoever leiden. Op 7 oktober 2023 vielen meer dan duizend Hamas-strijders Israël binnen. Ze doodden 1200 burgers en militairen en ontvoerden 240 anderen.
Hezbollah
In het Arabisch: partij van God. Een door Iran gesteunde militante groepering en politieke partij in Libanon, dat in het noorden aan Israël grenst. De groep wil de vernietiging van Israël en is ’s werelds zwaarst bewapende niet-statelijke actor.
Holocaust
De systematische moord op 6 miljoen Europese Joden door de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wordt door de meesten erkend als een genocide. Hamas en andere islamistische groeperingen ontkennen dat de Holocaust heeft plaatsgevonden.
Humanitaire pauze
Een ‘tijdelijke stopzetting van de vijandelijkheden louter voor humanitaire doeleinden’, volgens de VN. Zulke pauzes zijn meestal beperkt tot een bepaalde periode en tot een specifiek gebied.
Intifada
Arabisch voor ‘afschudden’. Naam van de campagnes die Palestijnen voeren tegen de Israëlische bezetting van de Westelijke Jordaanoever en Gaza. De eerste intifada, die begon in 1987, bestond voornamelijk uit stakingen en het gooien van stenen. Tijdens de tweede intifada, van 2000 tot 2005, gebruikten Palestijnen geweren en zelfmoordbommen om Israëlische bussen en nachtclubs op te blazen.
IJzeren Straal
Een Israëlisch verdedigingssysteem in aanbouw dat inkomende raketten of drones met lasers uit de lucht zal schieten.
IJzeren Koepel
Israëlisch systeem van mobiele batterijen tegen korteafstandsraketten en mortiergranaten die vanuit Gaza worden afgevuurd. (Het land heeft ook David’s Sling tegen middellangeafstandsraketten en Arrow tegen langereafstandsraketten.)
Israël
De moderne staat Israël werd in mei 1948 opgericht door Joodse leiders na de terugtrekking van Groot-Brittannië uit Palestina. De naam verwijst ook naar een koninkrijk in het oude Palestina dat de gebieden omvat die door het Hebreeuwse volk werden bezet.
Israëlische Strijdkrachten (IDF)
Het Israëlische leger. Bestaat grotendeels uit reservisten met een kleine kern beroepsmilitairen. Wordt in 2023 geleid door luitenant-generaal Herzi Halevi.
Jeruzalem
Stad in Israël die een heilige status heeft voor zowel christenen, joden als moslims. Volgens het VN-verdelingsplan van 1947 zou Jeruzalem een internationale stad zijn, die geen deel zou uitmaken van de toekomstige Joodse of Arabische staten. Bij de wapenstilstand van 1949 werd de stad verdeeld door Israël en Jordanië. De oostelijke helft werd door Israël veroverd in de Zesdaagse Oorlog van 1967 en geannexeerd als onderdeel van zijn ‘eeuwige en ondeelbare hoofdstad’. De meeste landen hebben hun ambassade in Tel Aviv, maar de VS hebben hun missie in 2018 naar Jeruzalem verplaatst.
Jom Kipoeroorlog
In oktober 1973, op de Joodse heilige dag Jom Kipoer (de Grote Verzoendag), lanceerden Egypte en Syrië een aanval in de Sinaï en de Golanhoogten. De oorlog duurde drie weken en eindigde met een staakt-het-vuren dat mee was onderhandeld door de VN.
Khan Younis
Een stad en vluchtelingenkamp in het zuiden van Gaza waar veel van de huidige Hamas-leiders zijn opgegroeid.
Kibboets
Landbouwgemeenschappen in Israël die vaak gerund worden als collectieve economieën. Kibboetsen in de buurt van Gaza waren het doelwit van Hamas op 7 oktober 2023.
Kolonisten
Ongeveer 700.000 Israëli’s wonen op de bezette Westelijke Jordaanoever, de Golanhoogte en in Oost-Jeruzalem. Hun aanwezigheid wordt beschouwd als illegaal onder internationaal recht. Geweld tussen kolonisten en Palestijnen komt vaak voor.
Nakba
‘Catastrofe’ in het Arabisch. Staat voor de massale ontheemding van Palestijnen die gepaard ging met de oprichting van Israël in 1948. Ongeveer 750.000 Palestijnse Arabieren vluchtten of werden uit hun huizen verdreven.
Benjamin Netanyahu
De langstzittende premier van Israël en hoofd van de rechtse Likoedpartij. Sinds december 2022 leidt hij een coalitie met extreemrechtse nationalistische en ultrareligieuze partijen. Hij was eerder premier van juni 1996 tot juli 1999 en van maart 2009 tot juni 2021. Ook bekend als ‘Bibi’. Sinds 2019 wordt hij beschuldigd van corruptie en fraude.
Onafhankelijkheidsoorlog
Op 14 mei 1948 stichtten Joodse leiders de staat Israël. De dag daarop viel een coalitie van Arabische buren het land binnen. Aan het einde van de oorlog breidde Israël zijn grondgebied uit met land dat de VN hadden bestemd voor een Arabische staat, en met West-Jeruzalem. Transjordanië bezette de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem en Egypte de Gazastrook. De oorlog werd gevolgd door de massale verdrijving van Palestijnse Arabieren, in het Arabisch bekend als de ‘nakba’.
Oost-Jeruzalem
Een sector van Jeruzalem die door Transjordanië werd geannexeerd na de eerste Arabisch-Israëlische oorlog in 1948 en vervolgens door Israël werd veroverd en geannexeerd tijdens de Zesdaagse Oorlog in 1967. Volgens het VN-verdelingsplan van 1947 is het een corpus separatum, een aparte entiteit die tot geen enkel land behoort, maar het wordt algemeen beschouwd als een deel van de Bezette Gebieden.
Oslo-akkoorden
In 1993 ondertekenden Israël en de Palestijnen, vertegenwoordigd door de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO), het eerste Oslo-akkoord. Het akkoord voorzag in een vijfjarige periode van Palestijnse autonomie op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook onder een nieuwe entiteit, de Palestijnse Autoriteit. De Oslo II-akkoorden, waarbij Israël de verantwoordelijkheid voor de veiligheid in delen van de bezette gebieden overdroeg aan de Palestijnse Autoriteit, werden in 1995 ondertekend met de bedoeling vijf jaar later een permanent verdrag te sluiten. Dat is niet gebeurd.
Overgang bij Rafah
Grensovergang tussen Gaza en het Egyptische Sinaï-schiereiland. Wordt nu gebruikt om hulpgoederen naar Gaza te vervoeren.
Palestijnen
Een bevolking van ongeveer 14 miljoen mensen die hun oorsprong vinden in het door de Britten geregeerde Palestina. Ongeveer 7 miljoen Palestijnen wonen in Israël, op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook. Nog eens 7 miljoen wonen verspreid over de Arabische wereld en daarbuiten. Bijna 6 miljoen staan geregistreerd als vluchteling.
Palestijnse Autoriteit
Een autonome regering voor delen van Gaza en de Westelijke Jordaanoever, opgericht in 1994. Bedoeld als basis voor een toekomstige Palestijnse staat. De eerste leider was Yasser Arafat, leider van de PLO. In 2007 door Hamas uit Gaza verdreven. Wordt door de Palestijnen gezien als corrupt en incompetent.
Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO)
Een Palestijnse organisatie die door de Arabische Liga wordt erkend als de ‘enige legitieme vertegenwoordiger’ van het Palestijnse volk. Vertegenwoordigt de Palestijnen internationaal, ook bij de VN.
Palestijnse Islamitische Jihad
Een militante groep die banden heeft met Iran en actief is op de Westelijke Jordaanoever en in Gaza met als doel een islamitische staat op te richten. In tegenstelling tot Hamas beperkt de groep zich tot gewapende conflicten. Ze heeft nooit deelgenomen aan verkiezingen en heeft weinig steun verleend aan mensen in Gaza.
Ramallah
Stad op de Westelijke Jordaanoever en de feitelijke hoofdstad van de Palestijnse Autoriteit.
Sinaï-schiereiland
Gebied dat Israël kortstondig in beslag nam van Egypte tijdens de Suez-crisis in 1956 en opnieuw tijdens de Zesdaagse Oorlog in 1967. Het werd in 1982 aan Egypte teruggegeven als onderdeel van een vredesakkoord.
Suez-crisis
In oktober 1956 viel Israël Egypte binnen en veroverde het schiereiland Sinaï en de Gazastrook. Het conflict was gepland in samenwerking met Groot-Brittannië en Frankrijk om hen in staat te stellen de controle over het Suezkanaal terug te krijgen, dat zij hadden geëxploiteerd totdat de president van Egypte, Gamal Abdul Nasser, het in juli 1956 nationaliseerde. Amerika was woedend en drong er bij Groot-Brittannië op aan de missie af te breken. In december 1956 trokken de Israëliërs zich terug uit de Sinaï en in maart 1957 uit Gaza.
Sykes-Picot-akkoord
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden Sir Mark Sykes, een Britse diplomaat, en François Georges-Picot, een Franse, aangesteld om in het geheim de gebieden van het Ottomaanse Rijk te verdelen. De Arabische provincies zouden worden verdeeld onder Europese mogendheden. Gezien het belang van Palestina voor het christendom, de islam en het jodendom, werd Palestina gezien als een internationaal gebied.
Transjordanië
Een Arabisch koninkrijk onder Hasjemitische heerschappij, opgericht door Groot-Brittannië in 1921 na de Conferentie van San Remo. Nu Jordanië.
Tel Aviv
De grootste stad en financiële hoofdstad van Israël. Van de 96 ambassades in Israël zijn er 91 gevestigd in Tel Aviv (de andere vijf, waaronder de Amerikaanse ambassade, bevinden zich in Jeruzalem).
Terugtrekking uit Gaza
In 2005, aan het einde van de tweede intifada, trok de Israëlische premier Ariel Sharon alle Israëlische troepen en Joodse kolonisten terug uit de Gazastrook en evacueerde hij vier van de 120 nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. Hij bouwde ook een veiligheidsbarrière op de Westelijke Jordaanoever.
Tunnels
Oorspronkelijk gebouwd voor smokkel, worden de tunnels onder Gaza gebruikt door Hamas-strijders om Israël aan te vallen en te schuilen voor Israëlische beschietingen. Na de aanvallen van 7 oktober voerde het Israëlische leger massale luchtaanvallen uit om de tunnels te beschadigen.
Tweede Libanon-oorlog
Conflict tussen Israël en Libanon tussen juli en augustus 2006. Begonnen door Israël in een poging om Hezbollah te vernietigen, een door Iran gesteunde militante groepering en politieke partij die een ‘staat in een staat’ had gecreëerd in het zuiden van het land. Israël legde een zeeblokkade op, bombardeerde de Libanese hoofdstad Beiroet, en viel het zuiden binnen. Zes jaar eerder hadden Israëlische troepen zich teruggetrokken uit de veiligheidszone die in 1985 was ingesteld.
Tweestatenoplossing
Een voorgesteld vredesplan om een einde te maken aan het Israëlisch-Palestijnse conflict dat internationaal brede steun geniet. Er zou een Palestijnse staat worden gevormd in Gaza en op de Westelijke Jordaanoever. Israël zou stukken van zijn grondgebied inruilen voor delen met grote nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. Jeruzalem zou worden gedeeld, met een soort gezamenlijke controle over de oude stad.
UNRWA
De VN-organisatie voor hulpverlening die zorgt voor het welzijn van 5,9 miljoen geregistreerde Palestijnse vluchtelingen in het Midden-Oosten.
Volkenbond
Een voorloper van de Verenigde Naties. In 1922 gaf de Volkenbond Groot-Brittannië het mandaat om Palestina als internationaal gebied te besturen.
Wapenstilstand van 1949
Vredesakkoord dat werd ondertekend na de eerste Arabisch-Israëlische oorlog van 1948. Israël en de Arabische staten verdeelden het land. Er werd geen Palestijnse staat opgericht. Egypte controleerde Gaza terwijl Transjordanië (later Jordanië) formeel de Westelijke Jordaanoever annexeerde.
Westelijke Jordaanoever
Door Israël bezet gebied dat gedeeltelijk wordt bestuurd door de Palestijnse Autoriteit. De Palestijnen zien het als de kern van hun toekomstige staat. Rechtse en religieuze Israëli’s beschouwen het als hun voorouderlijk grondgebied, met veel Bijbelse plaatsen, en dringen erop aan dat Israël het geheel of gedeeltelijk annexeert. Er wonen steeds meer Israëlische kolonisten.
Zesdaagse Oorlog
Kort gewapend conflict tussen Israël en zijn Arabische buren in juni 1967. Israël verdrievoudigde zijn grondgebied en veroverde de Westelijke Jordaanoever, Oost-Jeruzalem, de Gazastrook, de Golanhoogte en het schiereiland Sinaï. Sindsdien is Israël begonnen met de bouw van Joodse nederzettingen op een deel van het tijdens de oorlog bezette land.
Zionisme
Een beweging opgericht door Theodor Herzl, een Oostenrijks-Hongaarse Jood, met als doel het creëren van een Joods thuisland. In de jaren 1920 werd de beweging gedomineerd door socialisten, die de staat Israël oprichtten op basis van socialistische principes. In recentere jaren is het religieuze zionisme, een zijtak die het zionisme beschouwt als een fundamenteel onderdeel van het orthodoxe jodendom, een bepalende kracht geworden.
Zwarte September
Palestijnse terreurorganisatie die verantwoordelijk was voor de slachting onder Israëlische atleten tijdens de Olympische Spelen van München in 1972.
Israëlisch-Palestijns conflict
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier