Het Catalaanse mirakel: een Belgische nachtmerrie?

‘Nu zal de N-VA toch voor de verscheurende keuze geplaatst worden tussen Catalonië en Michel’, schrijft Bart Maddens.

‘In Catalonië weet je nooit’, schreef ik vrijdag nog. Het viel niet helemaal uit te sluiten dat het Catalaanse verhaal nog een spectaculaire nieuwe wending zou krijgen. Maar niemand verwachtte dat nog. Ook ik gaf geen cent meer voor het welslagen van het onafhankelijkheidsproces. Want de breuk tussen het onafhankelijkheidskartel Junts pel Sí en het uiterst-linkse separatistische CUP leek definitief. De sfeer was te verziekt, er waren te veel verwijten over en weer gevlogen. Donderdag nog had Artur Mas met veel stelligheid beweerd dat hij nooit een stap opzij zou zetten als minister-president, zoals geëist door CUP. Het besluit om nieuwe regionale verkiezingen uit te schrijven op 6 maart lag al klaar.

Maar zie, op de valreep is er een wonder geschied. En wat voor een: Mas stapt toch opzij. Er komt nu toch een separatistische regering, onder leiding van Carles Puigdemont van CDC. Als alles goed gaat – want inderdaad, in Catalonië weet je nooit – dan krijgt die regering straks vanaf 17 uur het vertrouwen van het Catalaanse Parlement, luttele uren vóór het verstrijken van de deadline.

Spannender kan de politiek niet zijn. De voorbije week weken werd tussen de CDC van Mas en het uiterst-linkse CUP een ijzingwekkend chicken game gespeeld. Tot op het allerlaatste moment leek het erop dat geen van de twee zou wijken en dat een frontale botsing onvermijdelijk was. Die zou catastrofaal geweest zijn voor beide partijen. De separatistische kiezers zouden zowel CDC als CUP zwaar hebben afgestraft. Het links-separatistische ERC van Oriol Junqueras zou hiervan geprofiteerd hebben, maar de separatisten zouden hoogstwaarschijnlijk geen zetelmeerderheid meer hebben.

Historische kans

Vooral omwille van dat laatste was de druk op Artur Mas immens. De miljoenen Catalaanse separatisten zagen hun ergste nachtmerrie werkelijkheid worden. Ze voelden een historische kans als zand tussen hun vingers wegglippen. Want de politieke instabiliteit in Madrid vormde een unieke opportuniteit om nu door te duwen met de onafhankelijkheid.

De Catalanen dreigden bovendien de risée te worden van Europa en de wereld. Eerst verklaren ze in het parlement plechtig dat ze binnen 18 maanden de onafhankelijkheid zullen uitroepen. En vervolgens blijkt dat ze de República Catalana weer moeten opbergen wegens een kleinzielige ruzie over de postjes.

Mas dreigde de geschiedenis in te gaan als de man die de onafhankelijkheid torpedeerde door zich vast te klampen aan zijn mandaat. Terwijl het nu net het tegenovergestelde zal zijn. En het vooruitzicht op een desastreus verkiezingsresultaat heeft uiteindelijk ook de meer gematigden binnen CDC overstag doen gaan.

Knieval

Maar ook CUP heeft een zware knieval moeten maken. Binnen het centrumrechtse CDC waren er heel wat politici die vreesden dat de regering de speelbal zou worden van dat grillige anti-kapitalistische partijtje. Om hen over de brug te krijgen heeft men een heel eigenaardige constructie moeten uitwerken. CUP zal twee parlementsleden structureel ter beschikking stellen van de Junts pel Sí-fractie in het Catalaanse Parlement. Die zullen systematisch meestemmen met de regering, zodat er een stabiele meerderheid komt. Bovendien heeft de CUP-partijtop er zich toe geëngageerd om de meest recalcitrante parlementsleden te vervangen. Het blijft echter een open vraag hoe dat te rijmen valt met de basisdemocratie die de partij zo hoog in het vaandel draagt. Hierover zal binnen CUP zeker nog een hartig woordje worden gepraat. Maar dat de partijleiding nu de scalp van Mas kan tonen aan de achterban zal allicht veel goed maken.

Dat neemt echter niet weg dat de constructie die zaterdag in extremis is uitgedacht met haken en ogen aaneen hangt. Louter beleidsmatig bekeken kan dit moeizame samengaan van centrumrechts en uiterst links nooit een sterke regering opleveren. Punt is echter dat het voeren van een beleid niet de bestaansreden is van deze regering. Het gaat om een technisch overgangskabinet dat binnen de vijftien maand de Catalaanse Republiek op de rails moet zetten en dan zal aftreden.

Onafhankelijkheid

Nu mag inderdaad worden verwacht dat de onafhankelijkheidsmotor op volle kracht zal beginnen te draaien. De keuze van de nieuwe minister-president staat daarvoor garant. Want er kan geen enkele twijfel over bestaan dat die man uit het goede separatistische hout is gesneden. Carles Puigdemont is de voorzitter van de vereniging van gemeenten voor onafhankelijkheid. Bij zijn eedaflegging als burgemeester van Gerona in 2011 zweerde hij al meteen trouw aan de regering van de op te richten Catalaanse Republiek. En refererend naar de burgeroorlog riep hij in 2013 op om de Spaanse indringers te verjagen uit Catalonië.

Volgens het stappenplan naar onafhankelijkheid moeten binnen de maand al de eerste drie overgangswetten worden goedgekeurd. Op basis daarvan zal men dan de administratie van de nieuwe Catalaanse Republiek uitbouwen. Cruciaal daarbij wordt de nieuwe belastingdienst, die ervoor moet zorgen dat alle belastinginkomsten in Catalonië blijven. Ten laatste in maart 2018 zal dan formeel de onafhankelijkheid worden uitgeroepen, en zal Catalonië politiek en juridisch worden losgekoppeld van de Spaanse staat. De regering Puigdemont zal dus al meteen na haar aantreden op een nooit geziene ramkoers zitten met Madrid. De vechtscheiding van de eeuw kan nu echt beginnen.

Belgische nachtmerrie

En dan zijn we terug bij Jan Jambon: ‘Als Catalonië op de agenda komt, valt de Belgische regering’. Dat verklaarde hij tijdens de ontvangst op zijn kabinet van een delegatie van ICEC, de koepel van Europese separatistische bewegingen (Meervoud, december 2015, p.19). Door het geklungel van de Catalaanse politici de voorbije maanden leek hij op zijn twee oren te kunnen slapen.

Het zal wel met gemengde gevoelens geweest zijn dat hij vanmorgen – doorheen de kater van het N-VA-nieuwjaarsfeest – het spectaculaire nieuws uit Catalonië heeft vernomen op de radio. Een radicale separatist als Jambon kan moeilijk anders dan aangenaam verrast geweest zijn. Voor het eerst sinds lang slaagt een natie erin om zich los te rukken uit een achterhaald staatsverband. Dit kan geen enkele Vlaams-nationalist onberoerd laten. En ook al zijn de verschillen immens, als Catalonië effectief onafhankelijk wordt, dan zal dit ook een belangrijk precedent zijn voor Vlaanderen.

Maar anderzijds, nu zal de N-VA toch voor de verscheurende keuze geplaatst worden tussen Catalonië en Michel. Wellicht zelfs nog vóórdat Catalonië formeel vraagt om erkenning als onafhankelijke staat in 2018. Want als de Catalaanse regering de komende maanden plankgas geeft richting onafhankelijkheid, als het onderhandelingen zal willen aanknopen met de EU over het toekomstige lidmaatschap, als de confrontatie met Madrid onvermijdelijk escaleert, dan kan het niet anders of dit komt op de agenda van de Europese Raad. En welk standpunt zal premier Michel daar dan innemen namens zijn regering ?

Als die regering tegen dan nog bestaat. Want iets anders wat Jambon aan Meervoud heeft verklaard krijgt nu opeens een heel bijzondere betekenis : ‘In ieder geval, wij kunnen in deze onze geloofwaardigheid niet op het spel zetten.’