Bioloog en Knack-redacteur Dirk Draulans waarschuwt ervoor dat u zich in de berichten over de branden van het Amazonewoud niet moet laten afleiden van de essentie. De essentie is dat het een ramp is.
Het Amazonewoud brandt. En het brandt veel erger dan de voorbije jaren. Dat is een ramp. Maar de weerstand tegen het gebruik van het label ‘ramp’ groeit. Er is een bende volk dat voordeel puurt uit het afbranden van regenwoud. En dat nu de klassieke lobbytactieken van het zaaien van twijfel op de wereld loslaat. En ja, het is dom dat er oude foto’s van brandend regenwoud zijn gaan circuleren, zeker omdat er al nieuwe foto’s zijn, zelfs uit de ruimte, die illustreren hoe erg het momenteel is.
En het is helaas niet te vermijden dat er wetenschappers opgevoerd worden die twijfel zaaien over de alarmberichten. Er staat altijd volk op de payroll van lobbyisten dat bereid is eender wat te verklaren, als het maar opbrengt. Maar laat u vooral niet afleiden door de berichten dat het allemaal overdreven is, Geachte Lezers. Laat u geen zand in de ogen strooien door de boodschap dat het nu minder erg is dan bijvoorbeeld in het begin van de jaren 2000. Dat is trouwens correct, maar het is niet het punt.
Het punt is dat er gestreefd moet worden naar minder aanslagen op het regenwoud en niet meer. Het punt is dat Brazilië na historisch hoge verliezen aan regenwoud in het begin van de jaren 2000 op de goede weg was: tussen 2006 en 2012 was er een reductie in ontbossing met 80 procent.
Maar de nieuw-verkozen rechtse potentaat Jair Bolsonaro wil die trend keren. Hij is één van die onverlaten die ten eerste vindt dat de klimaatopwarming geen probleem is, en ten tweede dat het regenwoud in de weg staat van economische vooruitgang. Hij is een exponent van de klassieke kortetermijnpolitiek van de kop in het zand steken om de grote problemen niet te moeten zien. Als hij daarvoor topwetenschappers uit zijn eigen administratie moet buitenwerken is dat geen probleem. Er staan genoeg jaknikkers te trappelen om hun positie over te nemen.
Het brandend Amazonewoud kan het begin van een doemscenario zijn.
De cijfers laten overigens aan duidelijkheid niets te wensen over, als je ze wil zien tenminste. In de 19de eeuw was nog 14 procent van het aardoppervlak met woud bedekt, nu nog 6 procent. In de jaren 1970 was er nog ongeveer 5 miljoen vierkante kilometer Braziliaans regenwoud, nu nog 4 miljoen. In het begin van de 20ste eeuw groeiden er in het Amazonewoud naar schatting 390 miljard bomen (met een omtrek van meer dan 10 centimeter), maar alleen al in de jaren 2017/18 werden er daar minstens een miljard van vernietigd. In het lopende jaar zullen dat er nog veel meer zijn. Volgens het WWF ligt de mate van ontbossing in het Amazonewoud dit jaar 278 procent hoger dan vorig jaar.
Het grote nieuws van de branden van de voorbije week is dat er zo snel een zo grote ommekeer in de bescherming van het Amazonewoud kon komen. De woede van de internationale gemeenschap heeft alles te maken met die ommekeer, en met de vrees dat het slechts het begin van een doemscenario is. De donkere smog die de Braziliaanse stad Sao Paulo trof is illustratief voor de omvang van de branden – de donkere asluchten kwamen soms aanwaaien van meer dan 3000 kilometer ver.
De vrijgeleide die Bolsonaro door zijn politiek de facto aan vooral illegaal opererende ‘landontwikkelaars’ gaf, heeft zijn werk gedaan. Zelfs als hij binnen enkele weken het leger stuurt om eventjes orde op zaken te stellen, is de ravage aangericht: er gaat een massa nieuwe grond beschikbaar zijn om er weilanden voor vee van te maken, en soja en maïs voor de wereldwijde handel in veevoeder op te telen.
Tegen de tijd dat die ontboste gronden volwaardig in gebruik zijn genomen zal er wel een nieuwe golf van woudbranden gestart worden, in het onzalige geval dat Bolsonaro het dan nog voor het zeggen heeft. Een woud heeft sowieso minstens een halve eeuw en mogelijk veel langer nodig om te recupereren na een brand. De landontwikkelaars zitten dus een tijdje goed. Mission accomplished.
En ja, het zal wel de tijd van het jaar zijn voor bosbranden in Zuid-Amerika – het is er droog seizoen. Dat horen we ook in de sussende berichten. De kwestie is echter dat de klimaatopwarming als dusdanig het effect van de branden verergert. Het is nu in de regio gemiddeld 0,6 °C warmer dan vroeger. Dat lijkt weinig, maar het kan een groot en groeiend effect op het woud hebben.
Die optie wordt mooi – als dat woord in deze context gebruikt mag worden – geïllustreerd door wat er in Bolivië aan de hand is. Daar zijn de jaarlijkse bosbranden ook schromelijk uit de hand aan het lopen. Deels wordt dat toegeschreven aan de eveneens lakse politiek ten aanzien van veeteelt van president Evo Morales, die in 2010 nochtans wereldwijd geprezen werd voor het feit dat hij als eerste staatshoofd rechten toekende aan de natuur. Een kwestie van twee maten en twee gewichten, zo blijkt.
Het is het ultieme nachtmerriescenario van boswetenschappers: bomen drogen uit als gevolg van de klimaatopwarming, waardoor ze kwetsbaar zijn en gemakkelijker afsterven, met als orgelpunt de mogelijkheid dat het regenwoud degenereert tot een bossavanne.
Maar berichten uit Bolivië suggereren op zijn minst dat de branden uit de hand lopen doordat ze aangewakkerd worden door een uitzonderlijk harde en droge wind, én door het feit dat de bomen zelf droger en dus brandbaarder zijn. Het is het ultieme nachtmerriescenario van boswetenschappers: bomen drogen uit als gevolg van de klimaatopwarming, waardoor ze kwetsbaar zijn en gemakkelijker afsterven, met als orgelpunt de mogelijkheid dat het regenwoud degenereert tot een bossavanne.
In dat proces zal een massa CO2 (het belangrijkste broeikasgas) losgelaten worden, die de klimaatopwarming zal versterken. De waterregulatie over grote delen van de aarde zal in het gedrang komen – in Centraal-Chili kreunt alles en iedereen momenteel al onder een chronisch watertekort.
Het is die vrees die weldenkende wetenschappers en ook steeds meer, momenteel nog vooral Europese, politici in hun ban houdt. Het is die angst die de strijd tegen de desastreuze milieupolitiek van Bolsonaro voedt. Dat is een verhaal van een heel ander kaliber dan dat van enkele circulerende oude foto’s en een historiek van nog hogere cijfers van twintig jaar geleden. Het spijt me dat ik zo moet besluiten, maar we moeten er in dit kader nog meer dan anders over waken dat we door de bomen het bos blijven zien.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
