‘Het agressieve beleid van Erdogan wordt gewaardeerd’

‘Erdogan zoekt meedogenloos de aanval, maar dat lijkt meer gewaardeerd te worden onder de Turkse bevolking. Met zijn agressievere beleid trekt hij de steun naar zich toe’, Armand Sag verklaart het succes van de president ondanks de omslag van zijn partij AKP.

De economie van Turkije groeit gestaag. Kredietbeoordelaar Fitch moest onlangs de geschatte groei zo van 2,7 procent met 0,3 verhogen. Het economisch sterke Turkije probeert de groei ook te vertalen naar diplomatie. In dat kader kunnen de recente botsingen met Nederland gezien worden. Turkije wil steeds meer invloed uitoefenen op zaken die het land belangrijk acht, zoals op de Turkse diaspora.

Onvrede in eigen land

Al sinds 2002 staat Erdogans AKP stevig aan het roer. In die periode heeft AKP zich ontpopt van een energieke, flexibele partij tot een starre, populistische en autocratische partij met een personencultus rond Erdogan. De beginperiode van AKP kenmerkte zich door welwillendheid om met iedereen samen te werken. İnitiatieven van oppositieleiders, zoals de devaluatie van de Turkse munteenheid (CHP-leider Bülent Ecevit) en de privatisering van staatsbedrijven (ANAP-leider Turgut Özal), werden door de partij opgenomen. Door het bouwen van bruggen tussen de anders zo verdeelde Turkse politici, ontstond er eensgezindheid en kwam de Turkse economie in een stroomversnelling. De Turkse middenklasse verdient nu bovengemiddeld en veel Turkse bedrijven zijn uitgegroeid tot multinationals.

Toen AKP dat succesverhaal ook in het buitenland wilde uitvoeren door de pacifistische koers van grondlegger Atatürk te vervangen door een actief buitenlands beleid, ging het aanvankelijk ook erg goed. Alleen met Syrië al werden er gedurende 2009 ruim 50 handelsverdragen gesloten. AKP vergiste zich echter toen het dacht dat de rest van de regio, het Midden-Oosten en Oost-Europa, net zo stabiel zouden zijn als Turkije.

Al snel vielen Bulgarije en Griekenland in een diepe crisis en begon de Arabische Lente waardoor Syrië in een burgeroorlog terechtkwam. Vertrouwende op de economische groei, breidde AKP het buitenlands beleid uit met het ideaal van een regionale politiemacht. Maar het liep anders dan verwacht. De kracht van Turkije was dat het constant stabiel was in een altijd onstabiele regio. Nu zorgden de Turkse inmengingen voor onvrede in het eigen land. Hevige protesten waren er van de seculiere CHP, de nationalistische MHP, linkse groepen en zelfs de marginale Koerden.

Scheuren in AKP

Binnen AKP zelf ontstonden ook scheuren, waarvan de afsplitsing van de volgelingen van Gülen de belangrijkste is. Het verlies van zijn meest trouwe bondgenoot heeft Erdogan veranderd in een starre en autoritaire leider die voor verregaande polarisatie zorgt in Turkije. Zijn uitspraak tijdens de Gezi-protesten dat “zijn bevolking (de helft van de mensen die wel op Erdogan hadden gestemd) met moeite thuishield”, werd gezien als het ultieme bewijs dat hij polariserend bezig was.

Tegelijkertijd is AKP in een creatieve dip terechtgekomen omdat alle projecten inmiddels voltooid zijn. Voor de ontwikkeling van nieuwe projecten heeft de partij geprobeerd verder terug in de tijd te gaan: de bouw van een derde brug over de Bosporus is precies 113 jaar oud en de herbouw van een kazerne (1806-1909) stamt uit de vorige eeuw. Daarnaast heeft AKP ook geprobeerd om zelf met projecten te komen: de aanleg van een nieuwe metrolijn in Ankara en bouw van een nieuw cultureel buurthuis – of paleis voor Erdogan – ging gepaard met vele duizenden bomen die gekapt werden. Vooral het laatste project wordt door veel Turken gezien als het toppunt van de eigenzinnige houding van Erdogan, hij weigert namelijk te wonen in het paleis van Atatürk en liet zijn eigen paleis bouwen; nota bene in het ‘Atatürk Bospark’ dat door Atatürk zelf aangelegd werd en door zijn testament beschermd is.

Dat alles heeft ertoe geleid dat de oppositie massaal is gaan samenwerken tegen AKP. Hierdoor werd Erdogan afgelopen augustus met een nipte 52 procent van de stemmen verkozen tot president van Turkije. Onder de rest van de bevolking (ongeveer 45 procent van de Turken) heerst er een felle afkeer tegen hem. De grootschalige corruptieschandalen van december vorig jaar omvatten zeker 13 AKP-Kamerleden, waaronder ministers, en zelfs de zoon van Erdogan. Met dat in het achterhoofd is Erdogan nu een strijd begonnen tegen zijn binnenlandse critici.

Gülen-Erdogan

In dat kader worden momenteel – 17 december 2014 is het precies één jaar geleden dat leden van de Gülen-beweging de corruptieschandalen aan het licht brachten – hooggeplaatste Gülenisten opgepakt. Volgens Erdogan is de Gülen-beweging een “parallelle beweging die in feite een terreurgroep is”. Hiermee geeft hij in wezen toe dat Gülen een parallelle beweging van AKP is (en dus ideologisch gezien erg dicht bij de partij staat), maar zich nu heeft gekeerd tegen Erdogan. Beide groepen zijn conservatieve islamisten maar hebben alleen een andere visie over de autoritaire leider die ze aan de top willen zien: Fethullah Gülen of Recep Tayyip Erdogan.

De strijd van Erdogan tegen Gülen is zijn poging om de aandacht van het mislukte buitenlandse beleid van Turkije te verzetten, en tegelijkertijd zijn positie binnen Turkije te versterken. De populariteit van Erdogan onder een groot deel van de Turken komt vanuit het Turkse gedachtegoed dat een “sterke leider” nodig is. Maar Erdogan speelt ook goed in op het buikgevoel van veel Turken die zich uitgesloten voelen door de Europese Unie (sinds 1959 staat Turkije in de wachtkamer) en door hun eigen ambtenarenelite (die was jarenlang fel antireligieus).

Ook Gülen richt zich op deze gevoelens maar is daarbij niet zo hevig als Erdogan. Waar Gülen wordt gezien als de man die toenadering zoekt tot zijn critici (Gülen bood onlangs Erdogan nog aan om de strijdbijl te begraven), is Erdogan de man die meedogenloos de aanval zoekt. Dat laatste lijkt meer gewaardeerd te worden onder de Turkse bevolking, waardoor Erdogan juist met zijn agressievere beleid de steun naar zich toe weet te trekken.